08.08.2020

Հայկական հովվերգություն


Հովիվը, ներողություն, չոբանը ոչխարների հոտն առաջն արած, հանդ է քշում և ասում.
- Իմ լավ ոչխարներ, գիտեք, չէ՞, թե ես ինչպես եմ ձեզ բոլորիդ սիրում...
- Հա՜, հա՜,- ուրախ մայում է հոտը։

Չոբանն իր ծանր մահակն իջեցնում է հոտից մի փոքր շեղվել փորձող ոչխարի դմակին, ապա նրա մի տասնյակ բախտակցի մեջքն է դաղում և ասում.
- Գիտեք, չէ՞, որ քուն թե արթուն միշտ ձեր մասին եմ մտածում, սիրելի ոչխարներ։
- Մմաա՜, մմաա՜,- կրկին համերաշխ ձայնակցում են ոչխարներն ու, դմակները խաղացնելով, շարժվում առաջ։

Տոթը խեղդում է, մի քանի տասնյակ հանդուգն ոչխար անջատվում են հոտից և փորձում պատսպարվել մոտակա հսկա կաղնու տակ։ Չոբանը զայրացած բղավում է ոչխարների կողքով ծույլ-ծույլ շարժվող իր գամփռ շների վրա.
- Անպետք անիծյալնե՛ր, ձեզ ինչի՞ համար եմ կերակրում ու պահում, որ ամեն անգամ ինքս պիտի հուշեմ ձեր անելիքը։

Շներն անմիջապես կատաղի նետվեցին հոտից հեռացած ոչխարների վրա և մեկի վզից, մյուսի դմակից, երրորդի ազդրից կծած, քարշ տալով բերեցին ու խառնեցին հոտին...

Ողջ օրը նույն պատկերն էր և նույն քաղցր զրույցը՝ չոբանի ու իր սիրելի ոչխարների հետ.
- Սիրելի ոչխարներ, ձեզ ախր ո՜նց եմ պաշտում, ես ձեզնից մեկն եմ, դուք էլ՝ ինձնից մեկը...

Ոչխարները շարունակ համերաշխ մայում են և կամաց-կամաց շարժվում դեպի գյուղ։ Արևն արդեն իջնում է մոտակա սարի ետև։

Երբ գյուղ են հասնում, չոբանն իր ծանր մահակն իջեցնում է գառներից մեկի գլխին և փռում գետնին.
- Ձեր ցավը տանեմ, ոչխարներ ջան,- ասում է չոբանն ու կանչում զինվորական կտորից կարված իր լողազգեստը լվացաթոկից վերցնող կնոջը.- աղջի՛, Ուստիանա՛, եկ օգնիր, էս անուղեղ հայվանին քարշ տանք բակ։ Սիրտս գառան խաշլամա է ուզում... Վաղն էլ էն պոզերը ցցածին կպառկեցնեմ, արդեն չորս օր է խորոված ու լուլաքաբաբ չեմ կերել...
Երկու օր հետո չոբանն իր հոտն առաջն արած, այս անգամ այլ ուղղությամբ է նրանց քշում։ Նրանց քշում է դեպի շրջկենտրոն, դեպի սպանդանոց։

Ոչխարներն անվրդով ու հանգիստ առաջ են շարժվում՝ վերջին անգամ խաղացնելով իրենց դմակները։ Նրանք մտածում են... Դե, ոչխարներն ի՞նչ պիտի մտածեն։ Սիրելի տերը՝ Չոբանն իրենց փոխարեն մտածում է։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Զենքի պաշտամունք


Մեզանում կա կուռքի պաշտամունք, պաշտամունք առ աստված, փողի, նյութականի պաշտամունք և այլն։ Բայց ահա, հակառակորդներով ու թշնամիներով շրջապատված մեր երկրում չկա Զենքի պաշտամունք։ Ավելին՝ մեզանում զենքը մի տեսակ արհամարհված է, վտանգավոր, ավելորդ մի բան է համարվում։ Սովորական մի որսորդական հրացան ձեռքբերելու համար քաղաքացուց այնքան տեղեկանքներ ու բյուրոկրատական թղթիկներ են պահանջում, այնպիսի պայմաններ են ստեղծում, որ խեղճը փոշմանում է հրացան ձեռքբերելու համար, իսկ մյուսներն էլ, դա իմանալով, ձգտում են հեռու մնալ այդ գլխացավանքից։

Տարբեր առիթներով գրել եմ, որ Արցախյան շարժման տարիներին գրած իմ առաջին հոդվածներից մեկը վերնագրված էր՝ «Հայի աստվածը Զենքն է», և այն տպագրվել էր արցախյան ու երևանյան մամուլում։ Արցախյան պատերազմում մենք հաղթել ենք ոչ միայն մեր ոգու, քաջության, անկոտրում կամքի, այլև զենքի հանդեպ այդ ժամանակաշրջանում ստեղծված հարգալից, կասեի՝ պատկառալից վերաբերմունքի պատճառով։ Ովքեր կարողանում էին՝ հրացան, ավտոմատ, ինքնաշեն նռնակներ էին պատրաստում, մյուսները որտեղից հնարավոր է՝ զենքեր էին գնում, ձեռքբերում...

Պատերազմից հետո իշխանությունների ջանքերով զենքի հանդեպ վերաբերմունքը սկսեց փոխվել։ Սկիզբ առավ՝ ունեցած զենքերը, զինամթերքը հանձնելու օպերացիան։ Անշուշտ ոչ այն պատճառով, որ իշխանությունները մտահոգված էին ողբերգական պատահարների բազմապատկումից։ Նրանք իրենք էին դրանից վախենում, բայց մյուս ձեռքով ատրճանակներ էին նվիրում իրենց շրջապատին՝ օլիգարխներին ու զանազան տականքներին։

Հիշո՞ւմ եք ինչպես էր վերնագրված մեծ հրեշի՝ ԼՏՊ-ի «նշանավոր» հոդվածը՝ «Պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն»։ Եվ շուրջ երեք տասնամյակ է հայոց իշխանական ոհմակը սեփական երկրում այն սերմերն է ցանում, ըստ որի՝ եթե խաղաղություն ես ցանկանում, դրանով փակում ես պատերազմի ճանապարհը։ Հիշեք նաև Սերժիկի 2011 թ. ելույթը ԵԱԽԽՎ ամբիոնից՝ Հայաստանը «այս քսան տարիների ընթացքում» ժողովրդին խաղաղության է պատրաստում, իսկ Ադրբեջանն իր ժողովրդին՝ պատերազմի։ Ապա՝ «Ադրբեջանը առավելություն կստանա, եթե, Աստված մի արասցե, ռազմական գործողություններ սկսվեն, որովհետև նրանք իրոք իրենց ժողովրդին պատրաստել են և պատրաստում են պատերազմի»։

Անգամ թքած ունեին Նժդեհի հանրահայտ պատգամի վրա՝ «Խաղաղություն ես ուզում, պատրաստվիր պատերազմի»։ Բայց չէ՛, ի՞նչ պատերազմ, ի՞նչ զենք, մենք խաղաղասեր, մարդասեր ժողովուրդ ենք, ոչ մեկի հողին ու հացին աչք չենք դրել, մենք նախընտրում ենք 500-600 հոգով մի քանի ենիչերիի առաջն արած՝ մորթվել, քան այդ 500-600 հոգուց թեկուզ 20-30 հոգով հարձակվել ու սատկացնել մի քանի մարդասպանին։ 1915-ին հիմնականում այդ տխուր, ցավալի, ողբերգական և ամոթալի պատկերն էր։

Զենքի պաշտամունքը մեզ անհրաժեշտ է ոչ միայն արտաքին թշնամուց պաշտպանվելու համար, այլև ներքին տականքին սանձելու համար, որպեսզի պարբերաբար չհոշոտեն քեզ ու քո երկիրը։ Որովհետև Զենքը ոչ միայն կրակում է, այլև դիմացի զենքին ստիպում է չկրակել։ Այսինքն՝ Զենքը ոչ միայն կրակելու հատկություն ունի, այլև հակառակորդին, դիմացինին ստիպում, պարտադրում է քեզ չհոշոտել, քեզ չսպանել։ Զենքը հակառակորդին ստիպում է հարգել քեզ ու ապրելու քո իրավունքը։
Այն նաև լավագույն միջոցն է ստրկամտության դեմ։ Զենք բռնողը, զենքի տերն իր ուժերի հանդեպ վստահություն է ձեռք բերում, դիմացինից այլևս չի վախենում, հույսը չի դնում ուրիշների վրա, փրկիչների չի սպասում...

Բայց դե՝ ո՞ւմ ես ասում։ Ասելիք շատ կա, բայց արդեն նույնը պարբերաբար կրկնելու ցանկություն չկա...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Նիկոլը և բոմժը


Նիկոլը որոշում է արևելյան շահերի, թագավորների, շահաբասների օրինակով ինքն էլ կերպարանափոխ լինել, շրջել ժողովրդի մեջ և տեսնել յուր հպարտ հպատակներն ինչ են մտածում իր մասին։ Գլխին Սերգեյ Դանիելյանի ոճով գզգզված մազախուրձ է դնում, իսկ դիմահարդարները գրիմ են անում, ավելի ճոխ մորուք կպցնում։

Ուզում է անվտանգության և ապահովության համար հետը վերցնել իր 40 թիկնապահներին, Աննան բարկանում է.
- Ագահություն մի՛ արա, գոնե մի 10 թիկնապահ ինձ համար թող, սուպերմարկետներ պիտի գնամ, հագուստներ պիտի գնեմ։

- Աննա ջան, բայց մի շաբաթ առաջ չե՞ս մի դյուժին հագուստներ գնել։
- Մի շաբաթ առաջը էդ ե՞րբ էր, է՜... Բոլոր հագուստներս արդեն մեկական անգամ հագել եմ։ Մարդիկ ի՞նչ կմտածեն, ամոթ չի՞ նույն զգեստը երկրորդ անգամ հագնեմ։

- Լավ, համոզեցիր,- Նիկոլը զիջում է։- Սա վերցրու, սեյֆի բանալին է, մոտդ կպահես մինչև իմ վերադարձը։ Վարչապետական թագս դրել եմ էնտեղ։ Հանկարծ թույլ չտաս Աշոտը կամ երեխաներից որևէ մեկը վերցնի...

Նիկոլը շորերը փոխում է, աղքատի, բոմժի շորեր հագնում, ապահովության համար դիմակը դնում, զգեստափոխել տալիս նաև իր թիկնապահներին, որոնք մի 15-20 մետրից պիտի հետևին իրեն, և գաղտնի մուտքով դուրս գալիս։

Քայլում է փողոցով, նայում դիմակներով քաղաքացիներին ու ներքուստ բավականություն ու հպարտություն զգում՝ հպատակնե՜րս են...

Փողոցն անցնելիս, նկատում է գավազանով մի ծեր տատիկի՝ առանց դիմակի։
- Մայրիկ ջան, եկ օգնեմ, փողոցն անցնես,- ասում է Նիկոլը և փորձում թևանցուկ անել ծեր կնոջը։

Վերջինս հրաժարվում է նրա ծառայությունից.
- Այ մարդ, շառդ քաշիր, վիրուս-միրուս կունենաս, ինձ էլ կվարակես։ Ես ինքս կանցնեմ փողոցը։

- Մայրիկ ջան, բա ինչո՞ւ դիմակ չես կրում։ Չե՞ս վախենում ոստիկանները տուգանեն,- կողքից քայլելով, հարցնում է Նիկոլը։
- Թող մոտենան՝ տեսնեմ։ Էս գավազանս գլխներին գջարդեմ։

- Բայց պարետի որոշում կա, որ պարտադիր է բոլորի համար։
- Հողեմ պարետիդ գլուխը։ Էդ արդուկած խլեզը պիտի՞ ինձ սովորեցնի ոնց մեռնեմ,- հպարտ պատասխանում է տատիկը։

- Բայց գոնե վարչապետին հարգեիր։
- Էդ խաբեբային հարգե՞մ... Դե, կորիր կողքիցս, քեզ էլ, քո էդ վարչապետին էլ։ Թե չէ,- տատիկը ցույց է տալիս ձեռքի գավազանը։

Նիկոլն անմիջապես արագացնում է քայլելը՝ ետ-ետ նայելով. հանկած այդ պառավը հետևից չխփի ձեռի մահակով։ Բայց զգեստափոխված թիկնապահներն արդեն իր թիկունքում էին, և Նիկոլը քայլում ու մտածում է՝ օրս լավ չսկսեց։

Զբոսայգում նստարաններին նստած, հանգստացող մարդիկ կային՝ ջահելներ, թոշակառուներ։ Նիկոլը որոշում է սկզբում մոտենալ երիտասարդ մի զույգի, որոնք առանց դիմակ էին։

- Բարև ձեզ, Հայաստանի հպարտ սիրահարներ,- ասում է Նիկոլը։- Կարելի՞ է ձեզ մոտ նստել։
- Քեզ պես քջլոտ «բարևդ» վերցրու և գնա էստեղից, անքաղաքավարի տխմար, որտե՞ղ ես տեսել սիրող զույգի կողքներին երրորդը ցցվի,- պատասխանում է երիտասարդը։

- Բայց ինչո՞ւ առանց դիմակի եք։
- Այ մարդ, քեզ հայերեն ասացին՝ գնա էստեղից,- այս անգամ պատասխանում է աղջիկը։- Կարո՞ղ է ծպտված ոստիկան կամ գաղտնի ագենտ ես։

Նիկոլը մի քանի քայլ ետ է գնում ու ասում.
- Բայց պարետի որոշում կա։ Նաև պետք է հարգենք մեր ազգընտիր վարչապետին ու նրա...

Նա չի հասցնում ավարտել խոսքը։ Երիտասարդը զայրացած վեր է կենում տեղից, բայց Նիկոլն արդեն հաջողացրել էր հայտնվել «անվտանգ գոտում», իսկ թիկնապահներն արդեն նրան ծածկել էին երիտասարդի տեսադաշտից։

Զգեստափոխված մեր «Շահ-Աբասը» երկու ձախորդ փորձից հետո որոշում է մոտենալ զբոսայգում ազատ նստարանի մոտ գետնին՝ սալաքարին նստած, մոտավորապես իր տարիքի, աղքատ հագնված մի տղամարդու։

- Բարև ձեզ, հպարտ բարեկամ,- նրան ողջունում է Նիկոլը։
- Բարև,- բավականին ուշացումով և չուզելով պատասխանում է տղամարդը։- Էդ ո՞նց իմացար, որ հպարտ եմ, հետո էլ՝ ինձ համար դու ի՞նչ բարեկամ։

- Դե, ազատ նստարանը թողած, քեզ համար հպարտ նստել ես սալաքարի վրա։
- Սալաքարի վրա նստելը եթե հպարտություն է, ինչո՞ւ դու էլ չես սալաքարի վրա նստում, պադավատով, թիկնապահներով ես թրևում։

Նիկոլը գույնը գցում է։
- Էդ ո՞նց ճանաչեցիր ինձ,- հարցնում է զարմացած, մի քիչ վախեցած, բայց չորս կողմում և հատկապես թիկունքում զգալով թիկնապահների շնչառությունը, մի քիչ սրտապնդվում է։

- Գլխիդ գզգզած պարիկ ես դրել, ադեկվատ Արթուրի մորուքը կպցրել, փալասներդ փոխել, կարծում ես անճանաչելի՞ ես դարձել... Քո էդ մարդկանց ասա մի քիչ հեռանան, քեզ չեմ ուտելու։

Նիկոլը ձեռքով նշան է անում, թիկնապահները ետ են քաշվում։
- Հա, բա ո՞նց ճանաչեցիր ինձ,- կրկին հարցնում է Նիկոլը։
- Ականջ սղոցող ժանգոտ ձայնիցդ... Գոնե մի քանի հում ձու խմեիր, վրեն կոկորդդ ձեթ քսեիր...

Նիկոլն առանց հրաժեշտի և անտրամադիր արագացնում է քայլերը։ Հիշում է, որ օրը ձախորդ է սկսվել դեռ գիշերից առաջ, երբ պատուհանից նայել է աստղերին ու ասել. «Աննա ջան, բայց ի՜նչ քարավան կտրելու գիշեր է։ Բա չգնա՞մ քարավան կտրեմ, մարգարիտ ու ոսկիները բերեմ առաջդ թափեմ»։ Աննան հարցրել է. «Էդ մենա՞կ ես ուզում գնալ, թե՞ թիկնապահներով»։ Պատասխանել է. «Իհարկե՛, թիկնապահներով։ Քաջ տղամարդը թիկնապահներով պիտի շրջի, որ իր ուժը ցույց տա»։ Աննան անկողնում շուռ է եկել, թիկունքն իրեն արել ու արհամարհանքով նետել. «Էդ մեկը գոնե չասեիր...»։

Մտքերի մեջ խորասուզված Նիկոլը քայլում էր և հանկարծ նկատեց, որ դիմացից լողլող մեկը շորորալով գալիս է, և կարծես բոմժ է։
Երբ հավասարվեցին իրար, այնպես էին նայում, կարծես կորած եղբայրներ լինեն, որ վերագտել են միմյանց։

- Բարև ձեզ, հպարտ քաղաքացի,- ասաց Նիկոլը։
- Հարգանքներս Հայաստանի հպարտ զավակին,- երջանիկ պատասխանեց լողլողը։
Նիկոլն աշխուժացավ, բայց նաև փորձեց զգուշանալ՝ ո՞վ գիտե, արդյո՞ք վիրուսակիր չէ այս քնձռոտը։

- Հո դե՞մ չես եթե սոցիալական հեռավորություն պահպանենք,- ասաց,- բայց տեսնում եմ, որ հարգում ես պարետի որոշումն ու երկրի ազգընտիր վարչապետին՝ դիմակով ես։
- Իհարկե, հարգում եմ մեր ընտրյալներին։ Վարչապետի ցավը տանեմ,- պատասխանեց զրուցակիցը,- ամեն օր աղոթում եմ նրանց համար, ինչպես նաև Հայոց ազգային ժողովի հպարտ մեծամասնության համար... Դուք էլ եք հարգում նրանց, չէ՞... Ազգային ժողովի նախագահն էլ լավ, ազգընտիր մարդ է, չէ՞։

- Հա, ախպեր, ո՞նց կարող եմ չհարգել ու չսիրել նրանց,- Նիկոլն իրենից անկախ ուզում էր ասել՝ էդ նախագահը՝ Արոն, աջ ձեռքս է, ձախ ոտքս է, իմ խոսափողն է,- բայց ժամանակին լեզուն կծեց ու ասաց.- Եթե թավշյա հեղափոխությունը չլիներ, հանցագործ ռեժիմը մեզ բոլորիս կուտեր։ Եկան ու մեզ փրկեցին...

Մյուսն ուզում էր ասել՝ հիմա մենք ենք իրենց ուտում, բայց ինքն էլ ժամանակին լեզուն կծեց և ասաց.
- Ախպեր ջան, էդ մարդկանց կարծես Աստված է ուղարկել մեզ համար...

Նրանք ջերմ զրուցելով և ուրախանալով, որ վերջապես ի դեմս բոմժի տեսքով զրուցակցի, հպարտ քաղաքացի են գտել, երջանիկ հրաժեշտ տվեցին՝ այդպես էլ չճանաչելով իրար։ Նիկոլի զրուցակիցը Արարատ Միրզոյանն էր, որ Նիկոլից անկախ, ինքն էլ էր կերպարանափոխվել ու զգեստափոխվել, որպեսզի տեսնի, թե քաղաքացիներն ինչ են մտածում իր մասին։ Իսկ մինչ այդ նրա մյուս հանդիպումներն էլ էին ձախողվել։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Նիկոլը և կորոնավիրուսը


Թիկնապահների ուղեկցությամբ Նիկոլը մտնում է նախապես դատարկված սրճարան մի բաժակ սուրճ խմելու և հանկարծ լսում է մի ձայն.
- Պրիվետ, Նիկո։

«Պրիվետ, Նիկո»-ն լսելով, անմիջապես այլ «պրիվետ» է հիշում ու սարսափած մտածում՝ Քոչարյանը մոտերքում է՝ իր մարդկանցով... Շուրջն է նայում՝ անծանոթ մարդ չկա, միայն իր 40 թիկնապահներն են։ Մատուցած սուրճը մոտեցնում է շուրթերին՝ կրկին նույն ձայնը.
- Պրիվետ, Նիկո։

Գույնը գցած, դիմում է թիկնապահներին.
- Բրոնեժիլետս բերեք։
- Բրոնեժիլետը երեկվանից ձեր հագին է, շեֆ,- թեթև կռանալով, ականջին կամաց շշնջում է մոտ կանգնած թիկնապահը,- անգամ մոռացել էիք քնելիս հանել...

Նիկոլն անհանգիստ խմում է իր բաժակ սուրճը, առանց վճարելու դուրս գալիս և՝ նորից նույն ձայնը.
- Պրիվետ, Նիկո։

Կատաղած նայում է թիկնապահներին՝«Էս ո՞նց են թույլ տվել կողմնակի մարդ հայտնվի մոտերքում։ Պահակախումբս, թիկնապահների թիվը պետք է կրկնապատկել»։ Բայց թիկնապահները հանգիստ ուղեկցում են իրեն, իսկ մոտերքում անծանոթ շնչավոր չի երևում։
Նստում է մեքենան ու անմիջապես ինքը շտապ փակում դուռը։ Երբ մեքենան շարժվում է, հանգիստ շունչ է քաշում, բայց մի քանի վայրկյան հետո կրկին լսում է նույն ձայնը.
- Պրիվետ, Նիկո։

- Էդ ո՞վ է, ո՞վ ես դու,- սարսափած հարցնում է Նիկոլը։
- Կորոնավիրուսը։
Նիկոլը գույնը գցում է.
- Ո՞նց թե։ Որտե՞ղ ես դու։
- Քո մորուքի մեջ,- հնչում է պատասխանը։
- Ի՞նչ ես ուզում ինձանից, ինչո՞ւ ես եկել։
- Եկել եմ, տեսնեմ ինչպես ես պինցետով ինձ բռնում և տնական արաղի մեջ խեղդում։

Նիկոլը շտապ զանգում է Արսեն Թորոսյանին.
- Վռազ եկ ինձ մոտ։

Հենց հասնում է աշխատավայր, անմիջապես հայտնվում է Արսեն Թորոսյանը։
- Բա՞ն է պատահել, շեֆ,- հարցնում է։
- Արտակարգ իրավիճակ է, մորուքիս մեջ կորոնավիրուս կա, ինչպե՞ս բռնենք։

- Դժվար գործ է,- պատասխանում է Թորոսյանը,- պետք է մորուքդ սափրես, շեֆ։
Նիկոլը վեր է թռչում նստած տեղից ու զայրացած գոչում.
- Արա՛, դու հասկանո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում։ Էդ ո՞նց թե՝ մորուքս սափրեմ։ Որ մորուքս խուզեմ ու ինձ հարցնեն, թե ինչո՞ւ չեմ նախկին խոստումներս կատարում, ինչպե՞ս պաշտպանվեմ էդ հարցից ու ասեմ՝ իրավիճակ է փոխվել... Իսկ գուցե Տոնոյանին կանչենք։

- Տոնոյանը գա ի՞նչ անի կորոնավիրուսին,- տարակուսանքով հարցնում է Արսեն Թորոսյանը։
- Մինաիսկածելով չի՞ կարող մորուքիս կորոնավիրուսը գտնել։

- Դա անհնար բան է, շեֆ, կորոնավիրուսը շատ փոքր, փոշեհատիկից փոքր մանրէ է, մինաիսկածելը չի օգնի։

Այդ պահին ինչ-որ տեղից լսվում է Արթուր Վանեցյանի բարձր քրքիջը.
- Հա՜, հա՜ հա՜... Նիկոլ, այսինքն՝ պարոն Փաշինյան, ոչ մի կորոնավիրուս չկա, վերնաշապիկիդ գրպանում գտնվող գրիչի վրա «ժուչոկի» պես մի բան կա, հանիր ու դեն նետիր...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ