Նոր տարուն մեկ օր մնաց` ձեն ծպտուն չկա

Տեւական ժամանակ է զանազան  քաղաքական դեմքեր, հայտնի ու անհայտ գործիչներ, հատուկ ու հասարակ քաղաքացիներ բաց ու փակ նամակներ են հղում Սամվել Շահրամանյանին, խնդրում չեղարկել Արցախը լուծարելու մասին իր ստորագրած թղթի կտորը։ Անգամ Արցախի Ազգային Ժողովի պատգամավորներին են դիմել, հետները հանդիպել, զրուցել, բացատրել, որ գոնե իրենք` «ժողովրդի ընտրյալները» ձայն ու ծպտուն հանեն։

Սակայն, ոնց երևում է, Նոր տարուն մի օր մնացած, թե Շահրամանյանի, թե Արցախի երեսփոխանների կողմից ձեն-ձուն չկա։ Առաջինի` Շահրամանյանի մասին ոչինչ չեմ կարող ասել։ Նրան չեմ ճանաչում, նրան ոչ իրական կյանքում եմ տեսել, ոչ երազում։ Գաղափար չունեմ, թե նա ով է, ինչու եկավ, ինչու ստորագրեց և ինչու հրապարակավ ձայն չի հանում։ Արցախի ԱԺ-ի հարցում ամեն ինչ պարզ է։ Այս մարդկանց մի քանի հոգու կազմած ցուցակներով բերել են, անունները դրել պատգամավոր եւ բացատրել, որ ինչ ասեն, պիտի կատարեն։ Բայց քանի որ նրանց կոնկրետ բան չեն ասում, նրանք էլ կոնկրետ որեւէ բան չեն անում։ Ընդամենը պարտաճանաչ աշխատավարձ են ստացել, ինչ-որ որոշումներ կայացրել, անատամ հայտարարություններ արել, որոնք այդպես էլ ոչ մեկին պետք չեկան։ Անգամ ձայն չհանեցին, երբ պայմանավորված պատերազմով նրանց հայրենի երկրի 75 տոկոսը նվիերցին թշնամուն, ձայն չեն հանում նաեւ հիմա, երբ իրենց ողջ երկիրն են նույն պայմանավորվածությամբ հանձնել Ադրբեջանին։ Նրանք` Արցախի ԱԺ կոչվածն այդպես էլ քաղաքական գնահատական չտվեց վերջին երեք տարում կատարված հրեշությանն Արցախի հանդեպ։ Ընդամենը մեկ-երկու պատգամավոր ամբիոնից գերագույն մեղավորի անուն հնչեցրին, ու վերջ։

Արցախը լուծարելու մասին թղթի կտորը չեղարկելը կամ չչեղարկելը, թե ինչ է տալու Արցախին ու արցախցիներին, դժվար է ասել։ Փաստն այն է, որ Արցախն արդեն չկա, ծախված է։ Ալիեւ կրտսերն սյնտեղ ժամանակ առ ժամանակ ինքնազմայլված «քյանդիրբազություններ» է անում ու իրեն առնվազն Նապոլեոն Բոնապարտ երեւակայում։

Ցավն այլ է ու ցավն այն է, որ Արցախի կորուստը բացի շարքային արցախցիներից ու մի բուռ հայաստանցիներից, ոչ մեկին չի հուզում` ոչ հայ հին կամ նախկին իշխանավորներին, ոչ ռուսին, ոչ ամերիկացուն ու անգլիացուն, ոչ ճապոնացուն ու սինգապուրցուն։

Բայց ցավոք Արցախն իրոք ափսոս էր, ու ափսոս են հազարավոր շարքային արցախցիները, որոնց ճակատագրի վրա պարզապես թքել են ու դեն նետել։

«Հրապարակ օրաթերթ»

Արցախը տանք, որ լավ ապրենք

Բոլոր ազգերը եզակի են եւ յուրահատուկ։ Նրանցից յուրաքանչյուրն իր առավելություններն ու իր թուլություններն ունի` պայմանավորված ազգային սովորույթ-ավանդույթներով ու մենթալիտետով։

Հայերս բացառություն չենք ու տարբերվում ենք մյուս ազգերից։ Բայց մենք գերազանցապես տարբերվում ենք այնպիսի հարցերում, որն աբսուրդ է, անտրամաբանական, հակագիտական ու անգամ հակամարդկային է։

Օրինակ, որեւէ ազգում նման «մտքի թռիչք» չեք գտնի` «Արցախը տանք, որ լավ ապրենք»։ Այսինքն իր հայրենակիցների, ազգակիցների մի մասին ստորաբար դավաճանի, զոհաբերի, որպեսզի ինքը լավ ապրի։ Կամ խոստովանի, որ ինքը մի լավ օրում չէր, դրան գումարվել է այն, որ հարեւանը ավտոմեքենա է գնել...

Բայց մեզ յուրահատուկ մի այլ հարցի մասին կիսվեմ։ Նկատի ունեմ օտարամոլությունը, սեփական արժեքների վրա թքած ունենալն ու ուրիշինը, օտարինը պաշտելը։

Այսպիսի հայտնի խոսք կա` «Չկա մարգարե իր հայրենիքում» (Нет пророка в своем отечестве), բայց սա մեզանում պայմանավորված է ոչ միայն սովորական անտարբերությամբ ու իր հայրենակցին չնկատելով կամ չհասկանալով, այլ մեզ հատուկ այլ պատճառներով` նախանձով, էգոիզմով, անհանդուրժողությամբ, չարամտությամբ ու չարակամությամբ (սա ո՞վ է, որ...)։

Մեր ժամանակների մեծ հայերից մեկը, տաղանդավոր գիտնական ու քաղաքագետ Արա Հարությունյանի անունը շատերը չեն լսել, նրան չեն ճանաչում։ Նրա բազմաթիվ աշխատությունների, հարյուրավոր հոդվածների, գրքերի հանդեպ մեզանում որեւէ հետաքրքրություն չկա, այն պատճառով, որ նա հայ է, մեր հայրենակիցն է եւ «նա ո՞վ ա, որ»...

Արա Հարությունյանի անունով զետեղված գրառումները, մտքերը երիցս, բազմիցս ավելի քիչ արձագանքներ են ստանում, քան` երբ դրանք ներկայացված են լինում օտարահունչ անծանոթ անվամբ։ 

Մեզանում անձնանունների ստվար մասը հայկական չէ, այլ ազգերից, հատկսպես անգլոսաքսերից է վերցված։ Համլետ-ների եւ Օֆելիա-ների քանակով թերեւս աշխարհում առաջին տեղում ենք։ Կարծես Շեքսպիրին ու նրա հերոսներին հայերս ավելի ենք սիրում, քան Շեքսպիր ծնած ազգը։

Իմ հին հին ստեղծագործություններից մեկը ժամանակին թերթում տպագրել էի իմ անուն-ազգանվանը մոտ օտարահունչ, անգլիականին նման անվամբ։ Ու ավելի մեծ արձագանք ստացավ իմ այդ նովելը, քան եթե տպագրած լինեի իմ անվամբ։

Այսինքն` մեզանում կարևորում են ոչ այնքան կամ ոչ միայն արտահայտած միտքը, խոսքը, այլ, թե ով է դա ասողը։

Մեզանում հարգվում, անվերապահորեն ընդունվում, արժեւորվում է ոչ թե մարդը, նրա կատարածը, նրա ստեղծածը, այլ` թե ով է նա, եւ նա անպայման պետք է անծանոթ, օտար լինի։

«Հրապարակ օրաթերթ»

Ես ամաչում եմ ասել, որ գրող եմ

Սովորաբար երբ մեկին հարցնում են մասնագիտությունը, զբաղմունքը, օրինակ, էլեկտրիկն ասում է` ես էլեկտրիկ եմ, կոշկակարն ասում է կոշկակար եմ, ջութակահարը` ջութակահար եմ, ֆիզիկոսը` ֆիզիկոս եմ, հողագործը` հողագործ եմ, քարտաշը` քարտաշ եմ, մանկավարժը` մանկավարժ եմ կամ ուսուցիչ եմ եւ այլն։ 

Ես ամաչում եմ ասել, որ գրող եմ։ Երկու պատճառ կա։ Առաջինը` Շեքսպիրը, Սերվանտեսը, Բայրոնը, Պուշկինը, Թումանյանն էլ են գրող, բայց հարյուրավոր այդ գրական հսկաներից, գրական աստվածներից հետո ես ո՞նց ասեմ, որ գրող եմ։ Երկրորդ` վերջերս դրան զուգահեռ միանգամայն հակառակ մի այլ խնդիր է ծագել. այս վերջին երեք տասնամյակում մեր գրողներն այնքան են իջեցրել գրողի նշաձողը, այնքան են արժեզրկել գրողի վեհ կոչումը, որ ամաչում եմ ասել` գրող եմ։

Քույրս միշտ այսպես է ինձ ներկսյացնում` եղբայրս է, լրագրող է։ Հարցնում եմ` ինչու՞ ես այդպես անում, պատասխանում է` նախ բազմաթիվ հրապարակախոսական հոդվածներ ունես գրած, որ բազմաթիվ լրագրողների երազանքն է, երկրորդ` գրողներին մեզանում արդեն չեն սիրում, մի տեսակ պնակալեզություն, վախկոտություն է ասոցացնում...

Ցավոք, չեմ կարողանում հակաճառել, որովհետև ինքս էլ գիտեմ դա։ Ամենաթարմ օրինակն է բերում. տեսնելով, որ վերջին մեր խայտառակությունների պատճառի հարցում արցախցի պոետը սար ու ձոր է ընկնում, մեղադրում, պատճառ բերում «համաշխարհային փոթորիկները», լրագրողը, որ որպես մարդ ու քաղաքացի առնվազն տասը գլուխ բարձր է վերջինից, ստիպված հարցն ավելի կոնկրետ է դնում` Արցախի հայաթափման գործում ո՞վ է կատարվածի առաջին պատասխանատուն ու մեղավորը։

Ու ի՞նչ է պատասխանում պոետը` մեղավորը մենք ենք, որ բզկտվել ենք, հետո մասնատվել, երկու մասի բաժանվել` Հայաստան ու Արցախ, եւ մեր բաժան-բաժան լինելուց թշնամին օգտվել է...

Ու ոչ մի խոսք իրական ու գլխավոր մեղավորի մասին, ոչ մի ծպտուն պայմանավորված պատերազմի ու պետական դավաճանության մասին։ Եթե խնդրես, աղաչես, նույնիսկ սպանես էլ նա անգամ որպես տասերորդական մեղավորի, պատասխանատուի երբեք չի տա թշնամու շահեր սպասարկող ճիվաղի անունը։ Եվ ոչ միայն նա։ Հարյուրավոր գրող կոչեցյալներ նույնն են, որովհետեւ վախն ու ստրկամտությունն է նստած մեջները, իշխանություններից մի կրծքանշան, մեդալ ստանալու, մի աման ապուր հաջողացնելու մասին են միայն մտածում ու երազում...

Արդեն քանի՜-քանի տարի է ես սոցիալական ցանցում, իմ էջում իմ ոչ մի պատմվածք ու նովել չեմ տեղադրում։ Մտածում եմ` երկիր ենք կորցնում, ցեղասպանություններից չենք ձերբազատվում, որպես ազգ ենք արդեն վերանում, ու ի՞նչ գրականություն, ինչո՞ւ գեղարվեստական, քողարկված, փոխաբերական, այլաբանական լեզվով փորձել ասելիքը տեղ հասցնել, երբ անգամ պարզ գրածդ տեղ չի հասնում։ Ու ստիպված, փոխանակ իմ սիրելի գրականությամբ, արվեստով զբաղվելու, քաղաքական թեմաներով գրառումներ եմ անում, հոդվածներ գրում։ Ու զավեշտն այն է, որ մանր-մունր, երբեմն ոչ էական գրառումներիս հարյուրներով արձագանքում են, իսկ ահա հոդվածի տեսքով հիմնական ասելիքիս հազիվ մեկ-երկու տասնյակ մտերիմ ընկերներ են արձագանքում։ 

Ու շարունակ այս միտքն է ծառանում իմ առջև` էլ ինչո՞ւ եմ տանջվում, հոդվածներ գրում, ո՞ւմ համար եմ գրում, երբ անգամ մեր ժամանակների հայ մեծ գիտնական, տաղանդավոր ընկերոջս` Արա Հարությունյանի փայլուն հոդվածներին առավելագույնը մի քանի տասնյակ մտերիմ, խելացի ու արժանապատիվ ընկերներն են միայն արձագանքում...

Հենրիկ Սենկեւիչի հանրահայտ վեպում պատմության ճամփաբաժանում հայտնված մարդուն հարցնում են` «Յո՞ երթաս»։ Պետականությունն արդեն փաստացի կորցրած, մեր երկիրը տարածք ու կռվախնձոր դարձրած, աշխարհի քարտեզից որպես պետություն ու ազգ ջնջվող հայերս «Յո՞ երթաս» հարցի պատրաստի ու հստակ պատասխանն ազգովի ունենք` գրողի ծոցը։ Սա արդեն ողբերգություն է։

«Հրապարակ օրաթերթ»

Այդ երկրները թքեցին անգամ իրենց ստեղծած կառույցի վրա

Արցախի զանազան բարձր կամ միջին տրամաչափի պաշտոնյաներ խելացի տեսք ընդունած, պարբերաբար հայտարարում են, որ Արցախի Հանրապետությունը (ԼՂՀ) կազմավորվել, ստեղծվել է համաժողովրդական հանրաքվեով` Արցախի ժողովրդի միասնական կամարտահայտությամբ։ Ուստի որեւէ մեկը, որեւէ պաշտոնյա, որեւէ անհատ իրավունք չունի ժողովրդի կամքին ու ցանկությանը հակառակ լուծարել Արցախի Հանրապետությունը։ Որպես ասվածի հիմնավորում բոլորը վկայակոչում են Արցախի սահմանադրությունը։ Արցախի ԱԺ պատգամավորներն էլ այս «իմաստուն» փաստարկը փափուկ բարձի պես գրկած, հանգիստ քնած են, ինչպես քնած են եղել տարիներ շարունակ` առանց գնահատական տալու 2020-ի պայմանավորված պատերազմից ի վեր Արցախի դեմ կատարվող ստորություններին ու հրեշություններին, առանց մեղավորների, պատասխանատուների անուններ տալու։

Ցանկացած երկրի սահմանադրություն, այսպես ասած, ներքին սպառման համար է, որի նպատակը տվյալ երկրի ներքին կյանքի կարգավորումն է` այդ երկրի օրենքներով։

Աշխարհի համար այդ սահմանադրությունները զրո արժեք ունեն ու աշխարհը թքած ունի, թե ինչ է գրված դրանց մեջ։ Երբ որեւէ երկրում մի ինչ-որ արտառոց բան է կատարվում, ապա հարեւան եւ մյուս պետությունները դա չեն քննարկում տվյալ երկրի սահմանադրության հոդվածներով, այլ իրենք իրենց արժեհամակարգի դիրքերից են վերլուծում, գնահատականներ տալիս։

Ռուս-ուկրաինական պատերազմով պայմանավորված, Պուտինը ակնհայտորեն ձգտում է խուսափել նոր ճակատ բացելուց։ Հատկսպես պայթյունավտանգ կովկասյան տարածաշրջանում։ Անգամ ռեւերանսներ է անում մի ինչ-որ արեւելյան բռնակալ Ալիեւի առաջ, որը պատիվ չի բերում իրեն։ Նիկոլի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելը դա այդ երկու երկրների միջպետական խնդիրների տիրույթներին առնչվող հարց է, բայց երբ Ադրբեջանը սեպտեմբերի 19-ին պատերազմ սկսեց Արցախի դեմ եւ պարզապես օրը ցերեկով զավթեց այն, Պուտինի խաղաղապահներն ընդամենը դիտորդի դերում էին ու բնավ չխոչընդոտեցին։ Իսկ Պուտինը դա պատճառաբանեց որպես Ադրբեջանի սուվերեն տարածքի խնդիր, վկայակոչելով Նիկոլի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելը։ Նույն կերպ վարվեցին մյուս բոլոր երկրները, թքած ունենսլով, որ մինչ այդ Արցախյան խնդրի կարգավորման համար հատուկ ստեղծել էին ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ, որը տարիներ շարունակ զբաղվում էր արցախյան խնդրի կարգավորման հարցերով։ Ասել է թե` իրենց ազգային-պետական շահերից ելնելով, բոլոր երկրները թքեցին անգամ իրենց ստեղծած կառույցի` Մինսկի խմբի վրա ու նետեցին պատմության աղբանոց։

Եվ Արցախը մաս առ մաս ու ամբողջությամբ հանձնվեց, ծախվեց Արցախի հետ որևէ կապ չունեցող մի արարածի ստորագրությամբ, որն ինքը թքած ունի բոլոր սահմանադրությունների վրա ու անգամ իր երկրկի սահմանադրության բազմաթիվ հոդվածներ է խախտել ու ոտքերը վրան մաքրել։ Իսկ աշխարհն ընդունել է նրա ստորագրությունը, այլ ոչ թե ինչ-որ սահմանադրությունների գեղեցիկ հոդվածներ։

Այնպես որ` հեքիաթներ հնարելու փոխարեն, հատկապես Արցախի ԱԺ պատգամավորները թող արթնանան լեթարգիական քնից եւ լրջորեն մտածեն ու գործեն։ Այլապես ստացվում է, որ նրանք եւս լուռ մասնակցում են սեփական երկրի դե յուրե եւ դե ֆակտո վերացմանը։

Արցախի լրիվ հայաթափումից առայսօր Արցախի ԱԺ պատգամավորների ձայնը դեռ չի լսվել։ Դեռևս քնած են կամ գուցե վաղուց արդեն չկան։

«Հրապարակ օրաթերթ»

Ի՞նչ է բերեզու 2024-ը արցախցիներին

Նախկինում, երբ դեռեւս ռոմանտիկա կար, առջեւում վարդագույն ապագան էր ծիկրակում, ասում էինք` մի տարի էլ կանցնի պատմության գիրկը։ Արցախցիներս հիմա գեղեցիկ, շքեղ լեզվով խոսելու ոչ տրամադրություն ունենք, ոչ էլ ցանկություն։ Մեզ համար երբ վաղուց ռոմանտիկան փոխարինվել է ծանր ու դաժան իրականությամբ եւ անորոշ, անհույս ու անգույն ապագայով, ստիպված ենք այս կերպ ասել` մի տարի էլ կանցնի գրողի ծոցը։

Ի՞նչ է մեզ` արցախցիներիս տվել 2023 թվականը։ Միայն անորոշ, անհույս օրերի շարան, սպասումներ, սպասումներ, ֆիզիկական գոյության համար մաքառումներ ու պայքար, սովահարության անվերջ օրերի շարան, հայրենակիցների կողմից անտարբերություն ու թիկունքից հարվածներ։ Եվ, վերջապես, մեծագույն աղետ` հայրենի օջախի, սեփական տան եւ ողջ ունեցվածքի, հայրենիքի ու ապրածդ մի ողջ կյանքի կորուստ եւ` զոհեր, զոհեր, զոհեր...

Հայրենի օջախի, հայրենիքի կորուստը մեզ պատկերանում էր միայն հեռավոր 1915 թ. Մեծ եղեռնի տեսքով` այդ մասին վավերագրություններով ու բազում տխուր, ծանր պատմություններով։ Ու երբեք մտքներովս չէր անցնում, որ այս անգամ «ուղտը չոքելու է» մեր դռանը։ Եվ այս անգամ մեր` հայերիս ողբերգության հիմնակսն պատճառը հայրենի տականքն է լինելու` թշնամու գործակալների ու թշնամու շահեր սպասարկող, նրա հաջողություններով երջանկացող ճիվաղների տեսքով ու մեծագույն ստահակի գլխավորությամբ։

Դեռ երեք տարի առաջ` 2020 թ. թշնամու հետ պայմանավորված պատերազմից, կապիտուլյացիայի խայտառակ փաստաթուղթ ստորագրելուց հետո մեզանում որոշ պաշտոնյաներ ինքնավստահ ու համոզված հայտարարում էին, որ շուտով Շուշին, Հադրութը մերն են լինելու։ Այսօր էլ, երբ այլեւս չկա Արցախը, ծախել, նվիրել են թշնամուն, մեզանում դարձյալ հայտարարություններ են հնչում կրկին Արցախ վերադառնալու, մի քանի հազարամյա պատնության ընթացքում առաջին անգամ հայաթափված մեր Արցախ-հայրենիքը կրկին շենացնելու մասին։

Չեմ ուզում հայտարարություն անել դրան հավատալ-չհավատալու մասին, դրա իրակսն կամ անիրական լինելու մասին։ Ընդամենը պատմությունից գիտեմ, որ թշնամին, թուրքը որտեղ ոտքը դնում է, այլեւս ոչ մի գնով կես քայլ անգամ ետ չի գնում։ Նրա կեսհազարամյա պատմության ընթացքում մենք ընդամենը մի անգամ ենք դարավոր ոսոխից հող գրավել, հող ազատագրել, եւ դա եղել է Արցախյան պատերազմում։ Ու սյդ եզակի ու մեծ հաղթանակը մենք երեք տասնսմյակում մսխել ենք ու դարձրել խայտառակ պարտություն եւ հայրենիքի կորուստ։

Արցախցիներս հիմա Հայաստանում ենք, ավելի կոնկրետ ու արցախցիներիս լեզվով ասած` նիկոլյան Հայաստանում, որը բացարձակապես ոչ մի նմանություն, ոչ մի ընդհանրություն չունի մեր պատկերացրած, մեր երազների Հայաստանի հետ։ Զավեշտն ու ցավն այն է, որ անգամ թշնամին է դա հասկանում, եւ Հայոց հինավուրց երկրից մազապուրծ փրկված այս հողակտորը դիվանագիտորեն ու հեռահար նպատակներով անվանում է Արեւմտյան Ադրբեջան։

Արդյո՞ք այս հողն արցախցիներիս համար հայրենիք է դառնալու կամ փոխարինելու է Արցախին։ Ծանր ու դժվար հարց է, ու ես չեմ համարձակվում 120 հազար արցախցիների անունից պատասխանել այդ հարցին։ Ընդամենը կարող եմ փաստել, որ հազարավոր արցախցիներ արդեն հեռացել են ռուսաստաններ, եվրոպաներ ու ամերիկաներ։ Հազարավորներն էլ ասում են, որ իրենք էլ են մեկնելու...

Արցախցիները, որ մինչ այդ հայրենի երկրում հանգիստ ու անտարբեր անցնում էին անծանոթ հայրենակցի կողքով, այսօր Երեւանում, Շիրակում, Լոռիում կամ Գեղարքունիքում իրար հանդիպելիս, տխուր ու երջանիկ ժպտում են, ուրախանում, որ հայրենիքից մի թանկ բան, մի մասունք գտան... Ընկերներս ժամանակ առ ժամանակ զանգում են, որպիսություն հարցնում ու տխուր ասում` ոչ մի նորություն, ոչ մի լավ բան չկա, ուղղակի ցանկացա հարազատ ձայն լսել...

Գուցե կորստի մեծ ցավն է պատճառը, որ ամեն մի փոքր կամ մեծ միջադեպ ու իրողություն արցախցուն ծանր հիասթափություն ու վիշտ է պատճառում, դժգոհելու առիթներ տալիս։ Օգնություն ստանալու նպստակով հավաքված արցախցիները զրուցում են իրենց բազում հոգս ու ցավերից, այդ թվում` բնակարանների եռակի, քառակի բարձր գներից, ու մի ուսուցիչ տխուր ասում է` իրենք երկրի ղեկավար ու իշխանություններ են ընտրել, որոնք մեր երկիրը ծախել են, մեզ անտուն փախստական դարձրել, եւ հիմա իրենց բնակարանները աստղաբախշական գներով մեզ` դժբախտներիս վարձակալության են տալիս։ Դժգոհում են հատկապես պետական աջակցության խնդիրներից, ոմանք ասում են, որ միայն առանձին անհատներ, մասնավորները, զանազան կազմակերպություններն են հնարավորինս օգնում, իսկ պետությունը համակարգիչնռրով, ինտերնետով ինչ-որ թղթաբանություններ են լրացնել տալիս, ամիսներով սպասեցնում, որպեսզի հաստատեն կամ մերժեն տալիք ֆինանսական աջակցությունն ու կենսաթոշակը...

Հազիվ թե գտնվի մի արցախցի, որ փաստի 2023-ից ստացած ուրախության, փոքրիկ մի ձեռքբերման մասին, երբ աչքի առաջ միայն անդառնալի կորուստ է միայն եւ մեծ ցավ։

Ի՞նչ է բերելու 2024-ը արցախցիներին։ Առջեւում լավատեսության նշույլներ չեն երեւում, բայց, միեւնույն է, ոչ միայն արցախցիները, այլեւ ողջ հայությունն ազգային բնույթին, սովորությանը համաձայն, շարունակելու են սպասել եւ հուսալ...

Իսկ հրաշքներ, սովորաբար լինում են, բայց գերազանցապես` հեքիաթներում։

Գալդ բարի լինի, Ամանոր, թող 2024-ին Երկիր մոլորակի մակերեւույթից ու հատկապես Հայոց երկրից ընդմիշտ չքվի, գրողի ծոցը կորչի Չարիքը։

«Հրապարակ օրաթերթ»

Գիժը և մենք

 Հայտնի առած-ասացվածքն ասում է` «գիժը քար գլորեց ձորը, հազար խելոք չկարողացան հանել»։ Ու այստեղ խնդիրը գիժը չէ, այլ, այսպես կոչված, խելոքները, որոնք հանգիստ նստած, սպասում են, որ իրենց բոլորի աչքի առաջ մի ինչ-որ գիժ, մի ինչ-որ դուրսպրծուկ ու խեղկատակ հայտնվի եւ բոլոր խելոքներին ի տես, քար գլորի ձորը։ Փոխանակ բռնեն ու այդ գիժ կենդանուն, այդ ստահակին հենց իրենք գլորեն ձորը։

Բայց, ցավոք, գիժը կա, ապրում է ու իր «գժություններն» անում, որը հազարավոր մարդկանց կյանք է արժենում, հարյուր հազարավորներին տնավեր, գաղթական դարձնում, միլիոնավոր մարդկանց ճակատագրեր խեղում ու նրանց կյանքը հաշմում։

Արցախցիների հանդեպ ՀՀ իշխանությունների վերաբերմունքը պարզ է` քողարկված կամ բացահայտ թշնամական։ Ցավոք իրենց վերաբերմունքով այնքան էլ չեն տարբերվում շարքային պաշտոնյաներից շատերը. տուն, ունեցվածք, հայրենիք, մի ողջ կյանք կորցրած արցախցիները սրանց կողմից ընկալվում են ոչ թե որպես տարրական մարդկայինից զրկված, աջակցության ու տարրական նորմալ վերաբերմունքի կարոտ մարդիկ, այլ որպես իրենց նմանների, որոնք Արցախից ազատվել են, Արցախը հանձվել-ծախվել է, որպեսզի իրենք հայրենիքը լքեն, բռնատեղահանվեն ու Հայաստանում ՀՀ քաղաքացիների հետ լավ, ուրախ ու երջանիկ ապրեն, իսկ քարտեզից վերացող Հայաստանն էլ դառնա «խաղաղության խաչմերուկ»։

Մի կերպ աշխատանք գտած, հեռավոր գյուղում մի քանի դասաժամ ձեռք բերած արցախցի ուսուցչին պարտադրում են մասնակցել իրենց ժողովներին ու բոլոր միջոցառումներին եւ զարմանում են, որ վերջիններս չեն ցանկանում ներկայանալ Ամանորի կերուխումերին ու մի տեսակ «տարօրինակ» են պահում իրենց։ 

Ու սրանք բացարձակապես չեն հասկանում, որ սեփական տուն ու օջախ ունենալու տարրական մարդկայինից զրկված, իրենց հոգս ու ցավերին բազում նոր հոգս ու խնդիրներ ավելացրած այդ մարդիկ ստորության, դավաճանության, թշնամու հետ պայմանավորված հրեշության զոհ են, որոնք այսօր կարոտ են մարդկային նորմալ վերաբերմունքի ու աջակցության։

Ոչ հարգելիներս, գոնե մի կտոր մարդկային չկա՞ ձեր մեջ։ Մի՞թե դժվար է հասկանալ, որ նաև ձեր մեղքով ամեն ինչից զրկված, բռնագաղթված, փախստական դարձած հազար ու մի հոգսի, խնդիրների լաբիրինթոսում խճճված արցախցի դարդ ու ցավը ձեր ժողովները, ձեր տխմար թղթաբանություններն ու կերուխումերը չեն։ Նրանց աչքի առաջ ցուցադրաբար դուք Ամանորի քեֆի, ցնծության եք պատրաստվում` չհասկանալով, թքած ունենալով, որ հարյուր հազարից ավելի ձեր հայրենակիցներ դեռ ողբում են կորսված հայրենիքում սառը հողում հանգչող իրենց զավակների համար, որ հազարավոր մարդիկ ամեն օր ու ժամ պայքարում են իրենց երեխաների օրվա հացի եւ կյանքի համար։

Մարդիկ, կտոր մը մարդ եղեք, գրողը տանի։

Հոր նամակը որդուն

Այս նամակը քեզ է ուղղված, այս տողերը գրելիս միայն քո մասին էի մտածում և միայն քո պատկերն էր իմ առջև։ Բայց նամակն ավարտելուց հետո, երբ կարդացի այն, մտածեցի, որ հազարավոր ծնողներ կարող են այսպիսի կամ երիցս ավելի գեղեցիկ պատգամ հղել իրենց զավակին։ Հազարավոր հայրեր հաստատ շարունակ մտածում են այդ մասին, բայց ինչ-ինչ պատճառներով չեն կարողանում կամ չեն հասցնում այն գրել։ Եվ ես որոշեցի միայն քեզ ուղղված այս նամակը վերնագրել՝ «Հոր նամակը որդուն»։

«Ես ուզում եմ կյանքում գտնես այն, ինչ ես չեմ կարողացել գտնել։ Հեռավոր ճամփորդության համար վերցնես այն ամենը, ինչ ես մոռացել եմ վերցնել։ Ես ուզում եմ, որդիս, որ դու լինես իմ ամենալավ շարունակությունը և շարունակելին...»,- այս տողերը գրել է հայրս, քո պապը, որին դու չես տեսել։ Այս տողերն ուղղված են ինձ։ Այս մի քանի տողով նա ամեն ինչ ասել է։

Բայց ես ստիպված եմ ավելի երկար գրել, որովհետև երբ ես ծնվել ու մեծացել եմ, կարծես թե լույսն ավելի շատ էր, քան խավարը, իսկ դու ծնվել ու մեծանում ես այնպիսի ժամանակներում, երբ Լույսի այնքա՜ն պակաս կա։

Զավակս, կյանքը մեծագույն պարգև է՝ շնորհված մարդուն և բոլոր ոչ բանական արարածներին։ Բայց այն մի անվերջ պայքար է։ Սրիկաները սկզբում գործում են «իրենց տունը պահելու» անվան տակ, ապա՝ իրենց մերձավորների, իրենց շրջապատի և վերջապես իրենց ոհմակի համար։ Ռոմանտիկներն ու խենթերը պայքարում են իրենց հայրենակիցների և ընդհանրապես մարդկության երջանկության համար։ Իսկ հազարավոր, միլիոնավոր մարդիկ պարզապես իրենց համար ապրում են, նույնքան մարդիկ էլ գոյատևում են ՝ ջուրն ընկած տաշեղի պես օրորվում ու սպասում, թե իրենց որտեղ կնետի կյանքի ալիքը։

Ես ցանկանում եմ, որ դու որտեղ էլ լինես, ինչ էլ պատահի, քո շրջապատում միշտ Լույս ու Ջերմություն տարածես։ 

Դու ապրում ես այնպիսի ժամանակներում, երբ դպրոցի մասին շատ թյուր և սխալ պատկերացում կա երեխաների մեջ։ Դպրոցն ամենևին պատիժ չէ, այլ գեղեցիկ և կարևոր մի հաստատություն, որտեղ Սովորում են, Գիտելիք են ձեռք բերում և աստիճանաբար սկսում ճանաչել աշխարհը։ Եթե դու չճանաչես աշխարհը, ապա չես ճանաչելու և չես հասկանալու այն մարդկանց, ովքեր ապրում են այդ աշխարհում՝ քո շրջապատում և քեզնից միլիոնավոր մղոններ հեռու։ 

Հենց դպրոցական նստարանից դու պիտի սովորես գնահատել քո Ժամանակը, որ ամենաթանկն է և երբեք կորցրածը ետ չի բերում։ Աշակերտները սիրում են ուսուցիչներին «պատժել»՝ չսովորելով կամ ձևանալով, որ սովորում են։ Բայց դրանով նրանք իրենց են պատժում, սովորելու համար իրենց ընձեռած ժամանակն են սխալ տնօրինում, պարզապես քամուն տալիս։ Դա նույնն է թե՝մարդ ժամերով գտնվի անվճար ճոխ ճաշարանում, բայց այնտեղից սոված դուրս գա՝ իբր դրանով պատժելով ճաշարանի աշխատողներին։ Իսկ կյանքի պայքարում քեզ այնքա՜ն  անհրաժեշտ է լինելու դպրոցական տարիներին ձեռք բերած Գիտելիքը։

Հիմա աշխարհում դու ունես քո աշխարհը, որ այնքա՜ն գեղեցիկ, լուսավոր ու պայծառ է իրական աշխարհից, որտեղ դու ապրում ես քո հարազատների, հասակակիցների և ընկերների հետ...

Ընկերների մասին։ Միշտ ձգտիր քեզ շրջապատել ազնիվ, գաղափարակից, անշահախնդիր, հավատարիմ ընկերներով, և դու էլ նրանց հանդեպ եղիր այդպիսին։ Ընտանիքից հետո ընկերները մարդու երկրորդ մեծագույն  հարստությունն են։ Առանց ընկերների մարդը նմանվում է անտառից մեկուսացած միայնակ ծառի։ Անգամ միայնակ հզոր կաղնին է տապալվում ուժեղ քամիներից ու հողմից, իսկ անտառում՝ իրենց նման ծառերով շրջապատված ամենանվաստ ծառերն անգամ կանգուն են մնում։

Զավակս, ես ցանկանում եմ, որ դու միշտ կարողանաս տեսնել և գնահատել Գեղեցիկը, անկախ նրանից այն բնության մե՞ջ է, թե՞ մարդու մեջ, մարդու արտաքի՞նն է այդ գեղեցիկը, թե՞ այն նրա ներսում է։ Դա քեզ օգնելու է տարբերել Տգեղը, Այլանդակը, որ հաճախ հանդես է գալիս գեղեցիկ հանդերձանքով։ Դրանով դու կսովորես ճանաչել նաև ինքդ քեզ և հասկանալ, որ բոլոր դատավորներից ամենաանաչառը նա է, որ քո մեջ է։

Դու ծնվել ես այնպիսի դարում, երբ հնարավոր է աշխարհը ղեկավարել համակարգիչ-կոմպյուտերով, երբ Երկիր մոլորակը պատված է համաշխարհային սարդոստայնով՝ ինտերնետով։ Դրանք աներևակայելի մտքի թռիչքի արդյունք են և հրաշք։ Սական դրանք կարող են չարիքի վերածվել, եթե դու դառնաս դրանց գերին՝ վտանգելով քո առողջությունը...

Չեմ կասկածում, որ այս նամակը կարդալով, դու հասկանալու ես ինձ։ Իսկ ավելի խորը դու հասկանալու ես այս տողերը տարիներ հետո, թերևս երբ ես չեմ լինի, երբ կեսգիշերին նայես լուսնի աղոտ լույսի տակ երևացող քնած մանուկների անմեղ դեմքերին, լսես նրանց հանգիստ ու խաղաղ շնչառությունը, քեզ անսահման երջանիկ զգաս ու հասկանաս, որ նրանք քո մեծագույն հարստությունն են...

Դեռ մի ամբողջ կյանք կա քո առջև, դեռ այնքա՜ն բան ես տեսնելու և սովորելու։

Իրոք ծանր ու դաժան ժամանակներում ես ծնվել ու մեծացել։ Այնպիսի ժամանակներում, երբ շատ դժվար է ՄԱՐԴ լինել։ Երբ ոչ միայն մարդու կյանքն է վտանգված, այլ տիեզերքի այն շատ աննշան, բայց եզակի ու հրաշք մասնիկ-հատվածը, որ կոչվում է Երկիր մոլորակ։ Այնքա՜ն բան կա քեզ ասելու, բայց շատ ու շատ չասված բաներ դու ինքդ կիմանաս ու կսովորես քո ողջ կյանքում։ Իսկ հիմա ընդամենը մաղթում եմ քեզ` թող քո գլխավերևում միշտ պայծառ ու անամպ երկինք լինի, զավակս, քո առջև՝ կանաչ ճանապարհ։

«Հրապարակ օրաթերթ»