28.02.2014

Աղքատ «թագավորը»


Սահակ Վահանյանը երբեմն այնպես էր շաղ տալիս վերջին կոպեկները, որ նրան ճանաչողները, ընկեր-բարեկամները կարծում էին, թե նա առնվազն երկու ավտոմեքենայի փող ունի։ Իսկ գուցե նաև՝ հարուստ պապից ժառանգություն մնացած ոսկու կարաս...

Նա այնպիսի արքայական արժանապատվությամբ էր քայլում քաղաքի փողոցներով, որ նրա հարստության մասին լեգենդներ էին պատմում ու, տեսնելով նրա շռայլությունը, շատերը նախանձում էին նրան։ Քաղաքում համարյա ոչ ոք չգիտեր, որ նա՝ մաթեմատիկայի հասարակ ուսուցիչը, իր համեստ աշխատավարձով ութ հոգուց կազմված ընտանիք է պահում։

Այնպես պատահեց, որ ուսմասվարի սխալ հաշվումների թե ինչ-որ թյուրիմացության պատճառով Սահակ Վահանյանը մի քանի ամիս ոչ մի կոպեկ չստացավ։ Ոչ ընկերների, ոչ բարեկամների մտքով չէր անցնում օգնել մաթեմատիկայի ուսուցչին։ Նրա տրամադրության ու թագավորական պահվածքի մեջ նվազագույն փոփոխություն անգամ չէր նկատվում, և մարդիկ երազում էլ չէին կարող մտածել, որ այդ մարդը հրաշքով է պահում իր ընտանիքը։

Հետո երեք ամսվա աշխատավարձը նա ստացավ մի օրում, և դասերից հետո, ճրթճրթան թղթադրամները գրպանում, հպարտ քայլերով շարժվեց դեպի վարսավիրանոց։ Երբ հարդարել էր ճերմակել սկսող մազերն ու ծանր-ծանր շարժվում էր դեպի դուռը, երիտասարդ վարսավիրը՝ տասռուբլանոցը ձեռքին, զարմացած կանչեց.
- Ախր սպասեցեք մանրը վերադարձնեմ...

Սահակ Վահանյանը հանդիսավոր շրջվեց դեպի վարսավիրը.
- Տղա՛ս, դա հենց ինքը մանրն է,- ասաց նա և վարսավիրների չռված աչքերն ու հաճախորդների լայն բացված բերանները թողած թիկունքում, արժանապատվությամբ դուրս եկավ վարսավիրանոցից։

Մարդիկ զարմացած նայում էին հեռացող ուսուցչի հետևից և ամենևին չգիտեին, որ շաբաթներ հետո աշխարհում թերևս ոչ ոք այնպես չի զգալու այդ «մանրի» կարիքը, ինչպես այդ հպարտ, ազնիվ ու տարօրինակ մարդը...

1987 թ.

23.02.2014

Հայրս


Մի օր մտածեցի, որ արդեն կարգին մեծ եմ ու կարող եմ հորս խորհուրդ տալ։ Ասացի՝ «Պապ, ախր ինչո՞ւ ես քո թշնամիներին ցույց տալիս, որ իրենց չես սիրում, ատում ես։ Ինչո՞ւ ես ամեն ինչ երեսներին ասում, ձեռ առնում ու դարձնում նրանց քո թշնամին»...

Շատ տարիներ են անցել։ 1987-ի այս օրը՝ փետրվարի 23-ին ծանր հիվանդությունից վախճանվեց հայրս և մնաց միայն ապրողներիս հուշ-հիշողություններում ու իր ստեղծագործություններում։ Եվ ահա, տարիներ հետո, հաճախ եմ մտածում, որ ես ևս չեմ հետևում իմ այն խորհրդին, որ տվել էի հորս։ Իմ բոլոր հակառակորդ-թշնամիները գիտեն, թե ինչ եմ մտածում իրենց մասին։ Գիտեն, որովհետև դա չեմ թաքցնում, չեմ կարողանում թաքցնել, չի ստացվում։ Դե, երևի իրավացի է ժողովուրդը՝ «Խնձորը ծառից հեռու չի ընկնում»։ Հաճախ՝ բարեբախտաբար, երբեմն՝ դժբախտաբար...

Մանկությանս տարիներին ինձ թվում էր, թե երգիծանքը ծնվել է հորս հետ։ Անսպառ էր նրա հումորը։ Ու այն շռայլել է տարբեր ժանրի իր բազում ստեղծագործություններում։ Նրա էպիգրամների, պամֆլետների «տակ ընկածներն» առայսօր զրպարտություններ են մոգոնում և, «Օվյան» ազգանունը լսելիս, ոռնում ինչպես շունը լուսնի վրա։

Հայրս նույնիսկ իրեն չէր խնայում՝ իր տարբեր երկերում։ Ժամանակին ինչ-որ խմբագրությունից խնդրել էին հորս ինքնակենսագրությունը։ Նստել, հումորով գրել էր այն և ուղարկել։ Մի քանի օր հետո զանգեցին, թե՝ «Այս ի՞նչ եք արել, մեր ողջ կոլեկտիվը շարունակ կարդում է ձեր ինքնակենսագրությունն ու քրքջում»...

Ահա այն՝ գրված տասնամյակներ առաջ.
Վազգեն ՕՎՅԱՆ: Ինքնակենսագրություն

18.02.2014

Այդ օրը


Ընկերս դարձյալ այդ աղջկա հետ էր։ Ինչ ծանոթացել էր նրան, շատ էր փոխվել։ Մինչ այդ ես կարծում էի, թե երբ սիրում են մեկին, ավելի ուրախ, ավելի երջանիկ են դառնում և սավառնում են վերևներում։ Ընկերս ոչ ուրախ էր, ոչ տխուր, բայց մի տեսակ այնպիսին էր դարձել, ինչպիսին երբեք չէր եղել։

Աղջիկը, ճիշտ է, գեղեցկուհի չէր, բայց բավականին հմայիչ էր։ Ես ուզում էի հարցնել այդ աղջկա մասին, բայց չգիտեի, թե ինչ հարցնեմ, իսկ ինքը դեռ ոչինչ չէր ուզում ասել։ Հանդիպում էին ոչ շատ հաճախ, բայց հանդիպում էին...
Վերջապես մի անգամ հարցրի աղջկա մասին։
- Է՜հ,- ասաց նա,- մի օր քեզ կասեմ։

Անցան օրեր, ամիսներ։ Նրանք շարունակում էին հանդիպել։ Երբեմն նա զանգում էր ընկերոջս, և նրանք ժամադրվում էին։ Սակայն լինում էին օրեր, երբ ընկերս, չգիտես ինչու, չէր ուզում տեսնել նրան և պատճառաբանում էր, թե կարևոր գործեր ունի, չնայած ոչ մի կարևոր գործ չէր ունենում։

Մի օր ընկերս զանգեց և ասաց, որ ուզում է անպայման տեսնել ինձ։ Տանը հյուրեր կային, և ես նրան ասացի, որ լավ կլինի վաղը հանդիպենք։ Մյուս օրը չկարողացա նրան գտնել։ Հետո, երբ գործուղումից վերադարձա, նրա մատին նշանի մատանի կար։

Անցավ մի ամիս։ Ես կարծում էի, թե այդ օրը նրա ամենաուրախ օրը պիտի լիներ։ Նվագախումբը պար պարի հետևից էր թնդացնում, թամադան հարսանքատնով մեկ քաղցր կենացներ էր սփռում, ամենքն ուրախ էին, բայց ընկերս այնպես էր նստել հարսնացուի կողքին, կարծես ամենևին իր հարսանիքը չէր, ասես փողոցով անցնելիս, իրեն բռնել էին ու նստեցրել այդ աղջկա կողքին։

Գրողը տանի, բայց ախր նրա հետ ինչ-որ բան է կատարվում, մտածեցի։ Հետո, երբ հյուրերի թիվը զգալիորեն նվազել էր, և նոր կենացներ ասելու համար թամադան ծուլանում էր տեղից բարձրանալ, ընկերս մոտեցավ ինձ և, մի կողմ քաշելով, ասաց.
- Այն օրը, հիշո՞ւմ ես, մի ամիս առաջ, որ զանգեցի, անպայման ուզում էի քեզ տեսնել...
- Ինչ-որ բա՞ն է պատահել...
- Քեզ շատ կարևոր բան պիտի ասեի։

- Հիմա ասա՛։
- Հիմա ուշ է,- նա տխուր ժպտաց,- արդեն ուշ է...
- Այնուամենայնիվ, ասա՛, ի՞նչ էիր ուզում ասել։
- Երբ նրա հետ եմ լինում, ասես հարբած լինեմ։ Երբ հեռանում եմ և մենակ եմ մնում, սթափվում եմ ու հասկանում, որ նա ինձնից շատ է հեռու և օտար...
- Հետո՞...
- Ես քեզ ուզում էի ասել, որ ինչ էլ լինի, թեկուզ քեզ կոպտեմ ու վիրավորեմ, երբեք չթողնես նրա հետ ամուսնանամ...

Մնացի ապշած։
- Կատակո՞ւմ ես,- հարցրի, բայց նա չլսեց, ձեռքը թափ տվեց և գնաց զբաղեցնելու իր տեղը հարսնացուի կողքին։

Փետրվար, 1999 թ.

17.02.2014

Կանգառում


Օրն արդեն մթնել էր։ Ավտոբուսի կանգառում 20-22 տարեկան երկու տղաներ ինչ-որ մեկի մասին զվարճալի պատմություններ են հիշում և բարձրաձայն ծիծաղում։ Նրանցից քիչ հեռու մոխրագույն բաճկոնով մոտ 30 տարեկան մի երիտասարդ էր կանգնած ու երբեմն նայում էր ձեռքի ժամացույցին։

Քիչ հետո կանգառում հայտնվեց չորրորդը՝ գեղեցիկ աչքերով, փոքր-ինչ սապատավոր քթով երիտասարդ մի աղջիկ։
- Հապա մի նրա քթին նայիր,- ընկերոջ կողքը բոթելով, բարձրաձայն ասաց տղաներից մեկը։
Երկրորդը աշխույժ քրքջաց ու դիմեց աղջկան.
- Քույրիկ, քիթդ պրակատով ինձ չես տա՞...

Աղջիկն ամոթից կարմրել էր և, թվում է, ուր որ է լաց կլինի։ Ասես միանգամից աշխարհը նրա համար դարձավ օտար և դաժան։ Մի պահ նա մտածեց ոտքով շարունակել ճանապարհը, բայց միայնակ ճանապարհ գնալու մտքից ավելի վախեցավ և շարունակեց կանգնած մնալ, որովհետև անսպասելիորեն իր մեջ կորցրել էր վստահությունը կիսաամայի այդ փողոցի և ողջ աշխարհի հանդեպ։

Նրանից քիչ հեռու կանգնած բաճկոնով երիտասարդի մեջ էլ ինչ-որ բան կատարվեց։ Սկզբում չէր ուզում հավատալ ականջներին, բայց տղաների նոր քրքիջը նրան վերադարձրեց կիսամութ քաղաքի այն հատվածը, որ կոչվում է կանգառ և ուր իրենից բացի ավտոբուսի են սպասում երկու երիտասարդ ու մի աղջիկ, և երիտասարդները լկտիորեն ծաղրում են աղջկան։
- Ինձ թվում է, որ դուք պիտի ներողություն խնդրեք այդ աղջկանից,- մոտենալով տղաներին, կամաց ասաց երիտասարդը։
- Իսկապե՞ս,- իր կողքին զգալով ընկերոջ ներկայությունը, ինքնավստահ ու ինքնագոհ տեսքով հարցրեց «պրակատով» քիթ խնդրող տղան։

- Չգիտեմ,- բաճկոնի գրպաններում պինդ սեղմելով բռունցքները, հանգիստ շարունակեց երիտասարդը,- ես հիմա, աղջկա ներկայությամբ ոչինչ չեմ անելու, բայց եթե դուք ներողություն չխնդրեք, երդվում եմ, վաղը, մյուս օրը կամ մի շաբաթ հետո, ինչ էլ լինի, որտեղ էլ լինեք, ես փնտրելու և գտնելու եմ ձեզ...

Այնուհետև ավտոբուսում և տանը աղջիկը հիշում էր, թե ինչպես տղաները ներողություն խնդրեցին, հետո ավտոբուս բարձրացավ միայն ինքը, և ոչ վաղը կամ մի շաբաթ հետո, ոչ մի տարի հետո ինքը երբեք չի իմանալու, թե ով էր կիսամութի մեջ կանգնած այն երիտասարդը, որի դեմքն այդպես էլ չտեսավ և այլևս չի կարողանալու շնորհակալություն հայտնել...

Աշնանային սովորական այդ օրը աղջիկը մտածում էր, որ ինքը այդ օրը ինչ-որ բան է կորցրել, միաժամանակ, ինչ-որ բան գտել, բայց դեռ չգիտեր, թե ինչ է կորցրել ու ինչ գտել և, ընդհանրապես, որն է ավելի մեծ՝ կորցրա՞ծը, թե՞ գտածը։
Փետրվար, 1999 թ.

13.02.2014

Հրանտ Մաթևոսյան

Դպրոցական և ուսանողական տարիներին կարդացել էի նրա «Ահնիձորը», «Մենք ենք, մեր սարերը», «Օգոստոսը», «Կայարանը»…  Կարդացել էի նաև նրա «Տերը» և նամակ գրել իրեն՝  տեր-ի ոճով… Հետո իմացա, որ նամակը դուր է եկել…

Նրա նման գրելը, նրա նման մտածելը ժամանակին բարձր ինտելեկտի նշան էր համարվում։ Անցնում էին տարիներ, տասնամյակներ, և նա  միանշանակ  մեծ գրող էր։ Նրան կարդում էին նաև օտարազգի  ընթերցողները։

Նոր ժամանակներ ու նոր բարքեր եկան։ Քաղաքականությունը  խուժեց մեր տները։ Մեզ հետ նստող-վերկացող տղաներից ոմանք շատ բարձր  աթոռներ ձեռք բերեցին, և նա հրապարակայնորեն  պաշտպանում էր այս կամ այն  քաղաքական գործչին, շատերիս կարծիքով՝  ժողովրդի աչքում վարկաբեկված, հեղինակազրկված գործչին։ Այդ բանը շատերին դուր չեկավ։ Ինձ էլ դուր չեկավ, սակայն գտնվեցին մարդիկ, որ թերթ ու հանդեսներում փորձում էին նսեմացնել ոչ միայն  Մաթևոսյան քաղաքացուն, այլև նրա ստեղծագործությունները։ Ոմանց մեջ մոլեգնորեն ոռնում  էր 37-ի մատնագրության ոգին…

Մթնոլորտն այնքան շատ էր աղտոտված, գրողների միության համաժողովն անգամ այնպես էր արժեզրկվել մտավորականին պատիվ չբերող ինտրիգներից ու լեզվակռիվներից, որ մի տեսակ հիասթափել-խռովել էի գրականությունից, նաև  նրա ստեղծագործություններից։ Կարծես իմ մեջ նրա հետ կապող ինչ-որ բան էր փշրվել, չնայած նա երբեք չիջավ իր հպարտ բարձրությունից և իր անվան վրա շպրտած աղտեղություններին մեծահոգաբար պատասխանում էր միայն մեծերին հատուկ լռությամբ…

Եվ դարձյալ անցան տարիներ։ 2002 թիվ, դեկտեմբեր։ Հայաստանյան լրատվամիջոցները գուժեցին՝ մեզ հետ չէ Հրանտ Մաթևոսյանը։ Զգացի կորստի չափը, միայն զգացի։ Հաջորդ օրը ռադիոյով հաղորդվում էր «Կայարանը» ռադիոբեմադրությունը... Վանդակախցի ներսում մի հաղթանակ էր մնացել և մի պարտություն։ Պարտությունը բաժին ընկավ Հրանտ Քառյանին...

Կրկին բացում եմ սիրելի գիրքը. «...Մեղվանոցին հիմա որ նայես՝ լացդ կգա։ Մի ժամանակ հինգ հարյուր երեսուն ընտանիք է եղել... Թուրքի քոչը գալիս էր։ Թուրքին ետուառաջ անելով գալիս էր երկարուկ կարմիր ղանջղ շունը, և ետևից գալիս էր լայն, խիտ, կեղտոտ, հոգնած հոտը... Առաջարկում ենք թուրքերին մեր խոտհարքներից հանել... «Էս երկիրը դեռ անտեր չի, կներեք»՝ ասացինք... Ղարաբաղը ես լսելով գիտեմ։ Հետո՝ նրանց միրգը համեղ է, հետո՝ նրանց լոբին ընկույզի համ ունի, հետո՝ ժողովուրդն է խաղաղ, իմաստուն-ամեն ինչ գիտի ու ձեն չի հանում...

Եվ ամենազարմանալին. դարձյալ կանաչեցին արտեր, արտի ու հովի խաղ եղավ, դարձյալ կակաչը կարմիր էր և զանգակ ծիծաղ կար մեր կանաչ մարգերի վրա։ Եվ Վարպետը նստեց գահին և խորհեց զարհուրելի դաժան ու անդիմադրելի գեղեցիկ աշխարհի բանը, երբեմն միայն ասելով բառեր, որ ադամանդ էին... Փողոցում լռություն էր, հիվանդանոցում լռություն էր, իսկ նրա ներսում՝ ինչպես ջրի տակ, և իր լռության մեջ նա լսում էր շների ոռնոցը։ Դա վերջացած պատմություն էր։ Մի քիչ ազոտի, մի քիչ երկաթի, մի քիչ կրի այն փուխր միացությունը, որ կոչվում է մարդկային կյանք, քայքայվել էր, մնացել էր ազոտի, երկաթի, կրի մի փոքրիկ կույտ, և շները ոռնում էին ավերակների վրա...»։

Գրողի ծոցը կորան քաղաքականությունը, անցյալ, ներկա և գալիք բոլոր նախագահները, վարչապետները, զանազան գործիչ-մործիչները, պատվերով մրցանակակիրներն ու շքեղ կոչումներով ծպտված գրչակ-մրչակները։ Պատմության մեջ նրանք կհիշվեն միայն որպես Հրանտ Մաթևոսյանի ժամանակակիցներ և, դա լավ հասկանալով, այսօր էլ փորձում են իրենց գլխարկները դիպցնել նրա կոշիկներին... Կրկին դեմ-դիմաց մնացինք երկուսով՝ գրողը և մենք, գրողը և ժամանակը...

Պարտությունը բաժին ընկավ ոչ միայն Հրանտ Քառյանին, այլև մե՛զ, բոլորի՛ս, որովհետև կորցրինք մեծ գրողին։ Շոշափելիորեն, ցավագնորեն հասկացա կորստի չափը. Հայաստանը կորցրեց վերջին մեծագույն գրողին։ Հայ իրականությունը զրկվեց իր վերջին դա
սականից։ Իր մեծ նախորդների պես այսուհետ նա ապրելու է միայն իր ստեղծագործություններո՛վ և իր ստեղծագործություններո՛ւմ։

2002 թ. դեկտեմբերի 18։ Ավարտվում է ոչ միայն տարին, ավարտվել է ոչ միայն դարը։ Հրանտ Մաթևոսյանի մահով ավարտվել է հայ գրականության մի հազարամյակը։

2002 թ. դեկտեմբեր
տպագրվել է «Ազատ Արցախ» թերթում 

Ազգային մի նոր զարթոնք կործանումից կփրկի Հայոց երկիրը


Այսօր փետրվարի 13-ն է։ 26 տարի առաջ այս օրը իմ ընկերների, համերկրացիների հետ կանգնած էի Ստեփանակերտի կենտրոնական հրապարակում։ Այդ օրն Արցախն ազդարարեց Մայր Հայաստանի կազմում ազատ ու արժանապատիվ ապրելու իր վճռականությունը։ Այդ օրը սկիզբ դրվեց ազգային-ազատագրական շարժման...

Դա 26 տարի առաջ էր։ Այսօր Ստեփանակերտի նույն հրապարակից շուրջ 70-80 մետր հեռավորության վրա գտնվող մշակույթի պալատի ճակատին խոշոր տառերով գրված է. «Արցախի Հանրապետությունը համայն հայության հպարտությունն է»...

Ո՛չ, հարգելիներ։ Հազար անգամ ո՛չ։ Արցախի Հանրապետությունը մեր անսկզբունքայնության, պատեհապաշտության, հայաստանյան իշխանությունների վախկոտության ու թուլության, սխալներից երբեք դասեր չառնելու և սեփական ճակատագիրը բախտախնդիրների ձեռքում դնելու արդյունք է։ Այդտեղ հպարտության նշույլ չեմ տեսնում։ Արցախցին ոտքի էր ելել Մայր երկրին՝ Հայաստանին միանալու պահանջով, նա ամենևին Հայաստանից զատված, անկախ ապրելու խնդիր չէր դրել իր առջև։

Ամենայն հավանականությամբ, Մոսկվայի սցենարով և միայն որոշ կարիերիստներ ու հոգով ստրկամիտներ հետ կանգնեցին Հայաստանին միանալու պահանջից ու մոգոնեցին «անկախ հանրապետության» գաղափարը՝ ապակողմնորոշելով ու խաբելով սեփական ժողովրդին։
Այսօր մենք (ՀՀ-ն ու Արցախը) կարող էինք լինել միասնական, հզոր, արժանապատիվ երկիր։ Սակայն այսօր մենք ունենք այն, ինչ ունենք՝ Մաքսային միություն կոչվող անհեթեթության մշուշում մոլորված, անինքնասեր, խղճուկ ու քրեաօլիգարխիկ մի երկիր և անորոշ ապագան ուսին Արցախը։
Միայն մի նոր «փետրվարի 13», ազգային մի նոր զարթոնք կործանումից կփրկի Հայոց երկիրը։

10.02.2014

«Պոլե չուդես»

(պարոդիա) 

Թավ բեղերը սղալելով, ծափերի ուղեկցությամբ տաղավար է մտնում Լեոնիդ Յակուբովիչը և սկսում ներկայացնել խաղի մասնակիցներին: Վերջապես հասնում է երրորդ մասնակցին.
- Մեր երրորդ հյուրը եկել է հերոսական Լեռնային Ղարաբաղից... Հետաքրքիր է, այժմ որտե՞ղ է գտնվում այդ Ղարաբաղը...

- Արցախում, քե մատաղ,- անվրդով պատասխանում է 75-80 տարեկան արցախցի տատիկը:
- Հա՜, հիմա տեսնենք, թե ինչ եք բերել մեզ համար,- Յակուբովիչն աչքը գցում է արցախցի տատիկի պայուսակներին:

- Դատարկ չեմ եկել, ցավդ տանեմ, Արկադի Լեոնիդովիչ...
- Որքան գիտեմ, անձնագրումս գրված է՝ Լեոնիդ Արկադևիչ Յակուբովիչ...

- Հա, ես էլ էդ եմ ասում, Արկադի Լեոնիդովիչ Ակումբովիչ, քե մատաղ,- տատիկը պայուսակները բացում և սկսում է պարունակությունները մեկ-մեկ շարել սեղանին,- էս մեկը աղ դրած խիյար է, էս մին բանկան՝ ղարաբաղյան զկեռի կոմպոտ է... Սա ժենգալով հաց է... Արկադի Լեոնիդովիչ, ցավդ տանեմ, էս դոշակը անձամբ քեզ համար եմ կապել, պարսկական սիպտակ ղազի փետուրներից է... Էս մին բալոնը գյուլասի բաքմազ է, սա «Արցախ-ալկոյի»...
- Օղի՞ է,- Յակուբովիչն աշխուժանում է:

- Չէ, մատաղ ինիմ, մաքուր քացախ է...
- Բա արա՞ղը, թթի օղի՞ն...

Տատիկն առանց ուշադրություն դարձնելու, շարունակում է.
- Սա ողորմածհոգի պատրոնիս չիբուխն է: Մեռնելուց առաջ կտակել էր, որ իմ ձեռքով նվիրեմ քեզ...

Յակուբովիչը չիբուխն իսկույն խցկում է բերանը և ավելի փքված տեսք ընդունում.
- Բա թթի օղի՞ն...
- Էս մեկը կանաչ լոբի է, սա, ցավդ տանեմ, մեր Ղարաբաղի պես պինդ ճուղուպուր է, կացնով էլ չես կոտրի...
- Թթի օղի չեք բերե՞լ,- Յակուբովիչն անհանգիստ շարժումներ է անում:

Այդ պահին տատիկը պայուսակից հանում է մի պայտ:
- Դա ի՞նչ է,- զարմանքից աչքերը ճպճպացնելով, հարցնում է Յակուբովիչը,- դա ի՞նչ է...
- Քե մատաղ, ամուսինս խնդրել է, որ անձամբ քեզ տամ... Ղարաբաղյան նատուրալնի էշի նալ է... Բայց խեղճին թույլ չեն տվել սամալյոտ նստի...

- Ինչո՞ւ...
- Ասել են՝ պասպորտ չունի...

- 16 տարեկան չկա՞,- Յակուբովիչը փորձում է կատակել:
- Ցավդ տանեմ, ինչպե՞ս թե՝ 16 տարեկան չկա: Տոչնի քո տարիքին է, բեղերն էլ էդպես՝ ոնց մարինոս ոչխարի պոզեր... Բայց էդ զահրումար ռմբակոծությունների ժամանակ պասպորտը կորել է...

- Էշի՞...
- Ի՞նչ էշ, Արկադի Լեոնիդովիչ, քե մատաղ, խոսքը ամուսնուս մասին է, որ չեն թողել սամալյոտ նստի...

- Հա՜,- Յակուբովիչը հանգիստ շունչ է քաշում:- Բա թթի օղի չե՞ք բերել, արաղն ո՞ւր է...
- Էս էլ քեզ մաքուր թթի արաղ, մեր հայաթի շլորից ենք քաշել... 99 գրադուս է, քարի վրա ածես՝ կծակի...

- Չէ, չէ, ինչո՞ւ քարի վրա ածել,- Յակուբովիչն անմիջապես ձեռքից վերցնում է շիշն ու թափով գլխին քաշում, ապա, բերանը բաց դես ու դեն նայելով, շիշն իսկույն դնում է գրպանում,- մնացածը՝ տա՛նը... Եվ այսպես, 750 միավոր: Տառն եք ասո՞ւմ, թե՞ միանգամից բառը...
- Ի՞նչ բառ...

- Ռուսաստանի Դաշնության մայրաքաղաքը: Արդեն երեք տառ հայտնի է. սկսվում է Մ-ով, վերջին տառը Ա է...
- Քե մատաղ, Ակումբովիչ, կարելի՞ է մերոնց բարևեմ...

- Խնդրեմ:
Տատիկն աշխուժորեն ձեռքով բարևներ է հղում.
- Բարևում եմ զավակներիս՝ Գևորգին, Տիկոյին, Վանուշին, Մանուշին, հարսներիս՝ Գյուլվարդին, Զարվարդին, Ալվարդին, իմ թանկագին ամուսին Արտուշին, թոռնիկներիս՝ Սառային, Զառային, Մարային, Արտուրիկին, Լյովիկին, Արկադիկին, Գագոյին, Հակոյին, Բակոյին, մեր բոլոր հարևաններին, բարեկամներիս, մեր սիրելի իշխանություններին, կառավարությանը...

- Ղարաբաղում էլի մարդ մնա՞ց...
- Կեսը մնաց... Բարևե՞մ...

- Չէ, մնացածը հաջորդ տարի: Իսկ այժմ ուզո՞ւմ եք բառն ասել...
- Հա, քե մատաղ, ավելի լավ է միանգամից բառն ասեմ: Մեր մարդն ասել է՝ որ չհաղթես, չգաս...

- Եվ այսպես, հարգելի տատիկ, Ռուսաստանի Դաշնության մայրաքաղաքը: Սկսվում է Մ-ով, վերջանում Ա-ով, երրորդ տառն էլ Ս է...
- Ստեփանակերտ...

02.02.2014

Ձմեռային սերենադ


Դեկտեմբերն արդեն կիսվել է։ Չորրորդ օրն է՝ ձյուն է մաղում։ Սկզբում անմիջապես հալչում էր, բայց երրորդ օրից ավելի ցրտեց, և ողջ քաղաքը ծածկվեց ճերմակափրփուր ձյան սավանի տակ։

Վաճառողուհի աղջիկը վաղուց համոզվել է, որ խանութում հաճախորդների ավելի մեծ հոսք է նկատվում հատկապես կեսօրին և աշխատանքային օրվա վերջում։ Նա նայեց պատից կախված ժամացույցներին, որ ցույց էին տալիս տասներկուսն անց կես։


Խանութ մտան վերջին կես ժամվա առաջին այցելուները՝ դպրոցական երկու աղջնակ, որ երևի սովորելիս կլինեին չորրորդ կամ հինգերորդ դասարանում։ Նրանք սկզբում պլշած աչքերով նայում էին խայտաբղետ ու բազմագույն ապրանքներին, հետո կիսաշշուկ սկսեցին քննարկել, թե դրանցից որոնք են իրենց դուր եկել։
Վաճառողուհի աղջիկն արդեն սովորել էր զանազանել ապրանք գնելու եկած և պարզապես պարապությունից կամ հետաքրքրությունից խանութում հայտնված հաճախորդներին։ Փոքրիկների լուրջ-լուրջ տեսքից աղջիկը կռահեց, որ նրանք պատկանում են այցելուների առաջին խմբին՝ եկել են ինչ-որ բան գնելու։

- Այն ոսկեգույն նախշերով ծաղկամանն ի՞նչ արժե,- հարցրեց աղջիկներից մեկը՝ սովորականից խոշոր ու սև աչքերով։
- 1450 դրամ,- պատասխանեց վաճառողուհին։
- Իսկ այն մյո՞ւսը, դրանից ձախ գտնվող ծաղկամանը,- հարցրեց կապույտ գլխարկի տակից կախված կիսաշեկ զույգ ծամերով մյուս աղջնակը։
- Այս մե՞կը։ Արժե 1250 դրամ։
Փոքրիկները շշնջալով կրկին սկսեցին ծանրումեծ քննարկել, թե դրանցից որը գնեն։

Խանութի դուռը բացվեց, և գրեթե միաժամանակ ներս մտան երկու հաճախորդ՝ երեսունն անց մի երիտասարդ և մի կին։ Վաճառողուհին իսկույն կռահեց, որ վերջինս հետաքրքրասերներից է, իսկ մյուսը՝ երիտասարդը, և՛ գնորդի տպավորություն էր թողնում, և՛ հետաքրքրասերի։ Համենայն դեպս, աչքի տակով հետաքրքրությամբ նայեց փսփսացող փոքրիկներին ու քթի տակ ժպտաց։ Հաճախորդ կինը վաճառողուհուն լավ ծանոթ դեմքի արտահայտությամբ, որ բառերի վերածած, նշանակում էր՝ «այստեղ ինձ և իմ ճաշակին արժանի ապրանք չկա», դուրս եկավ խանութից։
- Իսկ այն 1450 դրամանոց ծաղկամանից մի քիչ էժանը չկա՞,- կրկին հարցրեց սևորակ աչքերով դպրոցականը։

Երկու աղջնակներն այդ պահին այնպես էին նայում վաճառողուհուն, կարծես վերջինիս պատասխանից մի շատ կարևոր ու մեծ բան է կախված։
- Իսկ դուք որքա՞ն փող ունեք,- հարցրեց վաճառողուհին։
- 1300 դրամ...
- Ծաղկամանն ո՞ւմ համար եք գնում։
- Ուզում ենք նվիրել մեր ուսուցչուհուն,- գրեթե միասին ասացին նրանք։

Երիտասարդն ակնհայտ հետաքրքրությամբ հետևում էր վաճառողուհու և փոքրիկների զրույցին։ Վաճառողուհի աղջիկը դա նկատեց և, ժպտալով, նայեց երիտասարդին։
- Այս 1250 դրամանոցն էլ վատը չէ,- ասաց նա,- սա էլ լավ նվեր կլինի։
- Չէ, մենք կուզենայինք այն մյուսից գնել...
- Արդեն ես էլ չգիտեմ, թե ինչ անեմ,- վաճառողուհի աղջիկը, ժպտալով, կրկին նայեց երիտասարդին։- Երեխաներ շատ են գալիս այստեղ։ Ինձ մոտ փոքրիկ, գեղեցիկ խաղալիքներ կային։ Մի մասը հենց այնպես տվել եմ նրանց...

Աղջնակները, որ այդ ընթացքում շշուկով շարունակում էին լրջորեն քննարկել գնել-չգնելու հարցը, մի ուրիշ խանութ մտնելու կամ թերևս մեկից հարյուր հիսուն դրամ հաջողացնելու մտադրությամբ պատրաստվեցին դուրս գալ։

- Սպասե՛ք, երեխաներ,- երիտասարդը ձեռքը տարավ դեպի գրպանը,- գնեք ձեր հավանած նվերը, պակասը ես կտամ։
- Չէ, չէ, շնորհակալություն,- փոքրիկներն ավելի արագ շարժվեցին դեպի դուռը։
- Ոչ, ի՞նչ եք ասում, ես ինքս,- ասաց վաճառողուհի աղջիկը։

Երեխաներն արդեն բացել էին խանութի դուռը և շտապում էին դուրս գալ։
- Սպասեք, հետ դարձեք, մի՛ գնացեք,- բացված դռնից փոքրիկների հետևից կանչեց երիտասարդը։
- Երեխաներ, եկե՛ք, էժանացրել եմ... Խնդրում եմ ասեք, որ էժանացրել եմ, թող գան...
- Էժանացրել է, եկե՛ք,- փոքրիկների հետևից ձայնեց երիտասարդը։
Փոքրիկները կանգ առան, փսփսալով մի պահ քննարկեցին իրադրությունը և վերադարձան խանութ։

Մինչ երեխաներն ու վաճառողուհին ծաղկամանի վերջնական ճակատագիրն էին վճռում, երիտասարդը սկսեց զննել ապրանքները։ Երկու հաճախորդ էլ մտան, ինչ-որ բան հարցրին և շողարձակ աչքերով փոքրիկների հետևից դուրս եկան խանութից։
- Աշխարհում ամենադժվար բանը երևի աղջկա համար նվեր գնելն է,- շուրջբոլոր շարված ապրանքներին նայելով, երիտասարդը ժպտաց։- Եթե կարելի է, ցույց տվեք ահա այն ոսկեգույն շրջանակով բնանկարը։

Վաճառողուհին բնանկարը մեկնեց նրան։
- Գեղեցիկ է, բայց... Իսկ մեր բնության, մեր լեռների նման բնապատկերներ չկա՞ն։
- Այդպիսի մեկը կար, բայց արդեն վաճառվել է... Ձեր կնոջ համա՞ր եք ուզում նվեր գնել...
- Չէ,- երիտասարդը փոքր-ինչ շփոթվեց,- չէ, պարզապես աղջկա համար...
Նա կրկին սկսեց զննել ապրանքները։
- Ինձ թվում է, թե այն զարդատուփն ավելի լավն է,- վերջապես նա կարծես գտավ այն, ինչ ուզում էր որպես նվեր գնել։

Աղջիկը տուփը խնամքով փաթաթեց ու մեկնեց երիտասարդին։ Վերջինս փողը հաշվեց և տվեց նրան։
- Մի՛ գնացեք, սպասեք մանրը վերադարձնեմ,- ասաց աղջիկը։
- Այն փոքրիկների մի քանի դրամն էլ եմ թողել,- դռների մոտ, շրջվելով, ասաց նա։
- Ո՛չ, ո՛չ, սպասեք,- աղջիկը շտապ բացեց դրամարկղը,- ո՛չ, խնդրում եմ վերցնեք...
- Չէ,- երիտասարդը ժպտաց,- բան չկա։ Դուք պարտավոր չեք գնորդների փոխարեն վճարել... 
- Կանգնե՛ք, խնդրում եմ,- աղջիկը, փողը ձեռքին, շտապեց դուրս գալ վաճառասեղանի հետևից։
- Ո՛չ, շնորհակալություն,- երիտասարդը, ժպտալով, փակեց խանութի դուռը։
Աղջիկը մոտեցավ դռներին, բայց նա արդեն շատ էր հեռացել։ «Լավ չստացվեց,- մտածեց աղջիկը,- ես չպիտի թողնեի, որ ինքը վճարեր»։

* * *
Մի շաբաթ հետո, երբ մինչև Նոր տարի մնացել էր հինգ օր, գնորդներին սպասարկելիս, վաճառողուհի աղջիկը խանութում նկատեց այն նույն երիտասարդին։ Աղջկա հայացքը որսալով, վերջինս գլխով բարևեց։
Խանութն աստիճանաբար դատարկվեց։ Մնաց երիտասարդը։
- Պիտի օգնեք ինձ դարձյալ նվեր գնել աղջկա համար,- ժպտալով, ասաց նա։

Աղջիկն ուզում էր ակնարկել այն 150 դրամը և ետ վերադարձնել, բայց վերջին պահին որոշեց այդ հարցը լուծել գնումը կատարելուց հետո։
- Ուզում եմ մի լավ նվեր գնել,- ասաց երիտասարդը,- մի բան ընտրեք, ձեր ճաշակով...
- Ե՞ս,- շրջվելով, աղջիկը կարծես առաջին անգամ նայեց իրեն շրջապատած ապրանքներին։- Բայց սրանք բազմազան են... Դուք թանկն եք ուզո՞ւմ, թե՞...
- Իմ կարծիքով, նվերը լինում է լավ կամ անճաշակ։ Օրինակ, ձեր նշանածը... Ձեր ամուսինը ձեզ ի՞նչ է նվիրում...
- Ես ամուսնացած չեմ,- աղջկա դեմքը շառագունեց։

- Ներեցեք,- ասաց երիտասարդը,- ինձ միշտ թվում է, թե մարդկանց դեմքից ես կարողանում եմ ճիշտ որոշել նրանց ամուսնացած կամ չամուսնացած լինելը, կամ, ասենք, տարիքը։ Կուզե՞ք, գուշակեմ ձեր տարիքը։
- Հա,- աղջիկը ժպտաց։
- Երևի... Երևի 21 տարեկան եք։
- Դարձյալ սխալվեցիք,- աղջիկը ծիծաղեց,- 26 տարեկան եմ...
- Ահա թե ինչ։ Իսկ ես վերջին պահին սպասում էի, թե կասեք, որ 19 տարեկան եք, և ես կհայտնվեի կրկնակի հիմար դրության մեջ։ Այսպես թե այնպես, ես դարձյալ սխալվեցի։ Եթե հաշվենք, որ անցյալ անգամ էլ դուք էիք սխալվել իմ կնոջ հարցում... Ես ամուսնացած չեմ... Հաշիվը կդառնա 2։1՝ հօգուտ ձեզ...

Աղջիկը կրկին շիկնեց։ Խանութում այլ գնորդ չկար, և նա մտածեց, թե առաջին անգամ ինքը չի ուզում, որ այլ հաճախորդներ գան։
- Լավ, ի՞նչ կցանկանայիք, որ ձեզ նվիրեին, ասենք, ձեր ծննդյան օրը։
Աղջիկը կրկին նայեց երեք կողմից իրեն շրջապատած խայտաբղետ ու շքեղ անշունչ առարկաներին։
- Ահա այս սկահակը... Իմ կարծիքով սա ավելի լավն է, քան կրկնակի թանկ այն երկուսը։ Կարծում եմ՝ նրան անպայման դուր կգա։
- Իսկ որքա՞ն արժե։
- 2500... չէ, 2350 դրամ,- աղջկա շփոթությունից երիտասարդը հասկացավ, թե ինչն ինչոց է։

- Ձեր խորամանկությունը չանցավ։ 2500 դրամ և՝ վե՛րջ։ Հակառակ դեպքում, ես ուրիշ խանութ եմ գնալու... Իսկ ցելոֆանե տոպրակ ունե՞ք։
- Հա, երեք տեսակի կա։ Սրանցից ո՞րն եք ուզում։
- Չգիտեմ, դուք ընտրեք, ձեր ճաշակով...
- Այս մեկն, իմ կարծիքով, ավելի գեղեցիկ է,- ճակատի անհնազանդ մազափունջը ձեռքով դեպ վեր տանելով, աղջիկը ժպտաց։

Երիտասարդը փողը հաշվեց և տվեց աղջկան։
- Բայց, գիտե՞ք ինչ,- հանկարծ ինչ-որ բան հիշելով, ասաց նա,- ավելի լավ է դա մնա ձեզ մոտ, ժամը հինգից հետո, աշխատանքից վերադառնալիս՝ կվերցնեմ։
Հետո նա ծոցատետրից մի թուղթ պոկեց, ինչ-որ բան գրեց, դրեց ցելոֆանե տոպրակի մեջ, ասելով՝ հասցեատիրոջ անունն եմ գրել, որպեսզի ձեր բացակայության ժամանակ թյուրիմացություն չպատահի։
- Ոչինչ, թող մնա ինձ մոտ, այստեղ միայն ես եմ վաճառողուհի աշխատում,- պատասխանեց աղջիկը։

Այդ օրը երիտասարդը չեկավ։ Երևի մոռացել է կամ աշխատավայրում շատ գործեր ունի,- տուն վերադառնալիս, մտածեց աղջիկը։ Երիտասարդը չեկավ նաև երկրորդ օրը, երրորդ օրը և մյուս օրը։
Այսօր դեկտեմբերի 31-ն է, թերևս սա Ամանորի նվեր է, և նա անպայման կգա,- մտածեց աղջիկը։- Իսկ եթե այսօր էլ հանկարծ չգա՞... Աստված իմ, ախր նա ինչ-որ թղթի վրա կարծեմ հասցե է թողել...

Վաճառասեղանի տակից, ներքևի մեծ դարակից աղջիկը հանեց ցելոֆանե տոպրակը։ Մի պահ մտածեց, որ թերևս ինքն իրավունք չունի բացելու այն։ Հետո ձեռքը կամաց մտցրեց տոպրակի մեջ և հանեց ծոցատետրից պոկած քառակուսի մի թուղթ։ Ամեն ինչ այնքան անսպասելի էր, որ օդը հանկարծ սկսեց չհերիքել աղջկան... «Նվիրում եմ Ձեզ։ Շնորհավոր Նոր տարի»,- գրված էր այնտեղ։

* * *
Աղջկա կյանքում դա ամենաերջանիկ Ամանորն էր։ Կյանքում առաջին անգամ ամբողջ օրը նա մտածում էր մեկի մասին, որը հեքիաթների ու երազների աշխարհից չէ։ Միաժամանակ, նրան թվում էր, թե, այնուամենայնիվ, նա իր երազների այն աշխարհից է, որի մասին մտածել է շատ վաղուց, որի մասին մտածել է տարիներ շարունակ, և շարունակ իր մեջ է եղել նույնիսկ այն պահերին, երբ ինքը Նրա մասին չէր մտածում։

Աղջիկը մտածեց, որ Նրա դեմքը ինչ-որ շատ ծանոթ է իրեն։ Թերևս երբեմն տեսել է նրան, բայց դեռևս չէր հասկացել, որ Նա է։ Հետո մտածեց, որ կարող է երբեք Նրան չի տեսել, պարզապես ինքն է իր երազներում նրան պատկերացրել այնպիսին, ինչպիսին կա։
Մի քանի օր հետո աղջիկը կրկին վաճառասեղանի հետևում էր։ Այսօր թերևս չի գա, բայց վաղը կամ մյուս օրը անպայման կգա,- եզրակացրեց նա, սակայն նրան սպասում էր թե՛ այդ օրը, թե՛ հաջորդ և թե՛ մյուս օրերին։
Երիտասարդը չեկավ նաև մի շաբաթ հետո և մի ամիս հետո։ Անցավ երեք ամիս, վեց ամիս անցավ, և այդ բոլոր օրերի բոլոր ժամերին աղջիկը սպասում էր նրան։

* * *
Անցավ մի տարի։ Հետո երկու ամիս էլ անցավ։ Այդ օրը աղջկա ծննդյան օրն էր։
Երիտասարդի մասին նա փորձում էր այլևս չմտածել, բայց, այնուամենայնիվ, հաճախ էր հիշում նրան։ Երբեմն թվում էր, թե Նա պարզապես խաբել է իրեն, հենց այնպես, կատակ է արել։ Այդ դաժան կատակի համար նա փորձում էր ատել Նրան։ Բայց մեկին ատելու կամ սիրելու համար պետք է ճանաչել։ Աղջիկը մտածում էր, թե գուցե լավ չի ճանաչել նրան, որ հանդիպած այդ մի քանի րոպեների մեջ ինքը միայն երևացող լավ կողմն է նկատել, որ թերևս ինքը նրան իսկապես երբեք չի տեսել, որ իրեն թվացել է միայն, թե ծանոթ է Նրա դեմքը, որ ինքն ուղղակի սխալմամբ համադրել է իր մեջ, իր երազներում մարմնավորած Նրան և կյանքում առաջին անգամ հանդիպած Նրան։ Երբեմն ուզում էր պատուհանից դուրս շպրտել նրա նվիրած սկահակը, և նման պահերին աղջկա առջև շարունակ ծառանում էր միևնույն հարցը. ինչո՞ւ է նա այդպես արել...

Իր ծննդյան այդ օրը աղջիկը ոչ շատ ուրախ էր, ոչ շատ տխուր։ Նա թերևս այնպիսին էր, ինչպիսին կար մինչև Այն օրը։ Բայց նաև նա այնպիսին չէր, ինչպիսին կար մինչև Այն օրը։ Նրա մեջ ինչ-որ բան էր կատարվել...
Երբ բոլոր հյուրերը՝ բարեկամներն ու ընկերուհիները, գնացին, մոր և կրտսեր քրոջ հետ նա նվերներն էր նայում, որ շարունակ իրեն հիշեցնում էին մի այլ նվեր՝ Նրա նվիրածը։ Նվերներից մեկը փաթաթած էր թեթևակի դեղնած, մի տարի առաջ լույս տեսած քաղաքային շաբաթաթերթի մեջ։ Քույրը բացեց թերթը, որի մեջ շքեղակազմ մի գիրք էր՝ խմբագրությունում աշխատող իրենց մի բարեկամի նվերը։

Աղջկա մարմնով ասես էլեկտրական հոսանք անցավ. թերթի ծալված էջերից մեկում Նրա նկարն էր... Մինչ մայրն ու քույրը շարունակում էին քննարկել նվերները, աղջիկը, գունատված, վերցրեց թերթն ու անաղմուկ անցավ ննջասենյակ։ «Հունվարի 3-ին կյանքի 34-րդ տարում ողբերգաբար ընդհատվեց շնորհալի դաշնակահար...»։
Թերթը սահեց աղջկա ձեռքից։ Մի ակնթարթում աշխարհում ամեն ինչ դարձավ անիմաստ ու անհեթեթ, իր շուրջ ամեն բան սկզբում սկսեց լողալ գորշասև ինչ-որ մշուշում, հետո ողջ աշխարհը ծածկվեց խավարում։ Աղջիկն ընկավ մահճակալին և գլուխը պինդ թաղեց բարձի մեջ...

...Դրսում փափուկ ձյուն է մաղում։ Փողոցով մի տղամարդ էր անցնում 4-5 ամյա իր աղջնակի հետ։
- Հայրիկ, այսօր լավ օր է, չէ՞,- հարցրեց փոքրիկը։
- Հա, լավ օր է,- մտքերի մեջ խորասուզված, հենց այնպես հաստատեց հայրը, հետո, սթափվելով, հարցրեց,- բայց դու այդ ինչո՞ւ ես ասում, որ լավ օր է...
- Մայրիկն ասել է, որ երբ մի բան են գտնում, ուրեմն այդ օրը լավ օր է։ Իսկ այսօր մենք 100 դրամ ենք գտել...
- Ահա թե ինչ,- հայրը ծիծաղեց։- Բայց, միաժամանակ, այսօր ինչ-որ մեկի համար երևի լավ օր չէ, որովհետև նա 100 դրամ է կորցրել։ Աշխարհում միշտ ինչ-որ մեկը մի բան է գտնում, իսկ ինչ-որ մեկը մի բան է կորցնում...
- Տատիկն ինչո՞ւ է ասում, թե Արտակի սերունդը մանկություն է կորցրել... Հայրիկ, լսո՞ւմ ես, մեկը լաց է լինում... Ահա այն պատուհանից լացի ձայն է գալիս...

- Ոչ մի լացի ձայն էլ չկա։
- Լա՛վ լսիր, մեկը լալիս է...
- Հա, արդեն լսեցի...
- Բայց նա ինչո՞ւ է լալիս... Հայրիկ, մենք նրա փողն ենք գտել, եկ տանենք տանք իրեն...
Տղամարդը մի պահ կանգ առավ, նայեց երկրորդ հարկի ուղղությամբ ու կամաց ասաց.
- Գնանք, աղջիկս... Այդ փողը նա չի կորցրել... Նա ուրիշ բան է կորցրել։
- Ի՞նչ է կորցրել։
- Չգիտեմ,- հետո ինքն իրեն շարունակեց,- բայց, կարծում եմ, նա շատ ավելի մեծ բան է կորցրել...

Հունվար, 2000 թ.