31.08.2013

Հին պատմություն

Հին պատմություն է սա, վաղուց անցած-գնացած։ Գուցե թե հիշողության մեջ մնալու անարժան, հասարակ ու սովորական մի դեպք է սա, բայց չգիտեմ ինչու հանկարծ հիշեցի և այնպես պարզ ու հստակ՝ կարծես երեկ է եղել։
Առաջին դասարանում էի սովորում։ Մի օր հայրս փոքրիկ մի արձանիկ բերեց իր հետ և դրեց իր գրասեղանի վերևի աջ մասում։

- Հայրիկ, ո՞վ է այդ մարդը,- հարցրի։
- Վիլյամ Սարոյանն է, աշխարհի ամենամեծ մարդկանցից մեկը։ Մեծ գրող է։
- Իսկ ինչո՞ւ արձանիկն այսքան փոքր է։
- Տղաս, մարդու մեծության մասին դատում են ոչ թե նրա արտաքին չափերով, այլ այն ամենով, ինչ կա այդ մարդու մեջ։ Մարդու հոգի՛ն պետք է մեծ լինի։
- Նա հա՞յ է։
- Հա, բայց դա էական չէ։ Կարևորն այն է, որ նա մեծ գրող է…

Մի շաբաթ հետո ես ու երրորդ դասարանում սովորող իմ եղբայր Արտակը երբ ուսումնասիրում էինք արձանիկը, այն ընկավ և ջարդվեց։ Մենք շատ վախեցանք, որովհետև գիտեինք, որ հայրիկն անչափ շատ է սիրում Վիլյամ Սարոյանին։ Ավելի հարմար բան չգտանք, քան արձանիկի կտորտանքները պահարանի մի անկյունում թաքցնելն է…

- Փոքրիկ, եկ ինձ մոտ,- հաջորդ օրը իր գրասեղանի առջև նստած աշխատելիս, կանչեց հայրս,- որտե՞ղ է Վիլյամ Սարոյանի արձանիկը։
Ես գլուխս կախեցի.
- Չգիտեմ…
- Իսկ ես կարծում եմ, որ գիտես։
- Երեկ Արտակը ձեռքից գցեց և կոտրեց…
- Հը՜մ,- ասաց հայրիկը և, մտախոհ նայելով գրասեղանի թափուր այն մասին, որտեղ արձանիկն էր, շարունակեց,- լավ, գնա…

Սպասում էի, որ նա կպատժի Արտակին, բայց նա ոչ միայն չպատժեց եղբորս, այլև ողջ օրն այլևս ոչինչ չասաց կոտրված արձանիկի մասին։
Այդ գիշեր շատ վատ քնեցի։ Հստակ չգիտեմ՝ երա՞զ էր դա, թե՞ տեսիլ. մեկը եկավ և նստեց մահճակալիս եզրին։ Նա մի քիչ նման էր հորս, մի քիչ՝ Վիլյամ Սարոյանին, բայց ինձ թվում է, որ նա Աստված էր։

- Ինչո՞ւ չես քնում, փոքրիկ,- հարցրեց նա։
- Չգիտեմ…

- Իսկ ես գիտեմ,- ասաց նա։ Հետո մի պահ լռեց և սկսեց խոսել։ Առայսօր հստակ չգիտեմ՝ ի՞նձ հետ էր խոսում, թե՞ ինքն իրեն։- Աշխարհում կան շատ ճշմարիտ բաներ և նույնքան սխալ բաներ։ Դրանցից շատ վեր, աշխարհում կան նաև ճշմարտություններ։ Դրանք ամենաթանկ ու ամենակարևորն են, և չափազանց անպաշտպան ու փխրուն են դրանք։ Երբ ճշմարտությունը խեղաթյուրում են, դրանից ծնվում են բազմաթիվ սխալներ։ Ճշմարտությունը միշտ մեկն է լինում։ Հաճախ այն այնքան մեծ ու հզոր է լինում, որ կարող է մարդ փրկել։ Երբեմն այն կարող է նաև վիրավորել կամ մարդ սպանել… Երբ ճշմարտությունը վիրավորել կամ կործանել կարող է մարդուն, ավելի լավ է այն երբեք չասել…

- Ինչպե՞ս…
- Երբ որևէ մեկը տգեղ է, նրան չպիտի ասել, որ տգեղ է։ Հնարավոր է, որ հոգով նա շատ ավելի գեղեցիկ լինի, քան տասնյակ գեղեցկուհիներ։ Անբուժելի հիվանդին ևս չի կարելի ասել, որ նրան քիչ է մնում ապրել։ Դրանով մենք կոպտորեն կկարճենք այս աշխարհում ապրելու իր բաժին ժամանակը... Կարելի է ասել բազմաթիվ ճշմարիտ բաներ, բայց դրանք միասին վերցրած՝ հնարավոր է մի ճշմարտության արժեք չունենան։ Ճշմարտությունը երբեմն շատ ծանր է լինում։ Այն ասելու համար պետք է ուժեղ լինել։ Ասում են՝ «Ճշմարտությունը միշտ ջրի երես է դուրս գալիս»։ Բայց այն երբեմն այնքան ծանր է լինում, որ ընդմիշտ մնում է ջրի տակ…

Հետո նա՝ որ մի քիչ նման էր հորս, մի քիչ՝ Վիլյամ Սարոյանին, բայց ավելի շատ՝ Աստծուն, կամաց բարձրացավ մահճակալիս եզրից, մոտեցավ պատուհանին, վարդագույն վարագույրները թեթևակի հեռացրեց ու սկսեց նայել կապտամութ երկնքի վրա հանգիստ նիրհող աստղերին։ Ինձ թվաց, որ այս անգամ նա արդեն աստղերի հետ է զրուցում։

- Ճշմարտությունը միշտ եզակի է, ինչպես եզակի ու անկրկնելի է յուրաքանչյուր մարդ։ Կես ճշմարտություն չի լինում, ինչպես չի լինում կես մարդ։ Եթե դու չես կարող ասել միակ և ողջ ճշմարտությունը, ապա պետք չէ, որ դու այն ասես կիսով չափ։ Կիսաճշմարտություններից են սկիզբ առնում բոլոր թյուրիմացությունները, որ հաճախ դառնում են մեծ սխալներ։ Կիսաճշմարտությունից կարող է ծնվել նաև դավաճանություն...
Այլևս չեմ հիշում, թե ինչ ասաց նա։ Գուցե ոչինչ չասաց, անաղմուկ ու անձայն հեռացավ՝ ինչպես հայտնվել էր։ Ես արդեն շատ խոր քնած էի։ Այնքան խոր, որ նույնիսկ չեմ հիշում՝ այդ գիշեր այլ երազներ տեսա՞, թե՞ ոչ...

Հաջորդ օրը, երբ հայրս գրասեղանի առջև նստած աշխատում էր, ես կամաց մոտեցա նրան և ասացի.
- Հայրիկ, արձանիկը, ճիշտ է, Արտակն է ձեռքից գցել, բայց մեղավորը ես եմ… Պատահմամբ խփել էի ձեռքին... Ես չէի ուզում արձանիկը ջարդել…
- Գիտեմ…
- Ի՞նչ գիտես,- զարմացա։

- Գիտեմ, որ ո՛չ դու, ո՛չ Արտակը չէիք կարող դիտմամբ ջարդել արձանիկը,- ապա գլուխս շոյելով, շարունակեց,- գիտեմ, որ այսօր դու հանգիստ ես քնելու…
Մի օր հետո հորս գրասեղանին մեծ գրողի և մարդու նոր արձանիկն էր։
Հին պատմություն է սա, վաղուց անցած-գնացած։ Գուցե թե հիշողության մեջ մնալու անարժան, հասարակ ու սովորական մի դեպք։ Նույնիսկ չգիտեմ, թե ինչու հիշեցի...

Հունվար, 1999 թ.

30.08.2013

ԱՅՆ ՏԱՐԻՆԵՐԻՆ


ԼՂՀ ԳԽ նստաշրջանն էր՝ Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան դրամթատրոնի շենքում: Այդ տարիներին մշտապես ներկա էի լինում ԳԽ նիստերին: Դահլիճում պատգամավորներն էին և մոտ տասնյակ այլք: Արցախում իշխանության գլուխ ՀՅԴ-ն էր:
Սիրում եմ միշտ նստել վերջին շարքում. այնտեղից ամեն ինչ լավ տեսանելի է լինում: Տվյալ դեպքում՝ նստած էի դահլիճի կենտրոնում մի տեղ: Իմ մոտակայքում բոլոր նստատեղերն ազատ էին: Մյուսները բեմին մոտ շարքերում էին:

Կոմանդոսը՝ Արկադի Տեր-Թադևոսյանը ևս հրավիրված էր: Լարված իրավիճակ էր: ՀՀՇ-ի և ՀՅԴ-ի փոխադարձ անհանդուրժողականությունն ակնհայտ էր: Ամբիոնին մոտեցավ Կոմանդոսն ու սկսեց բորբոքված խոսել: Կարճ ելույթը դաշնակցության դեմ էր: Վերջիններս ինչ-որ շվարել էին: Գիտեի, որ Կոմանդոսի հետ հարաբերությունները վատ չէին: Այդ ելույթն անսպասելի էր նրանց համար:

Խոսքն ավարտելուց հետո Արկադի Տեր-Թադևոսյանը շարքերի միջով եկավ ու նստեց ինձնից մի նստատեղ աջ թե ձախ... Բորբոքված էր: Նայում էր բեմի ուղղությամբ ու ինքն իրեն խոսում: Ես էլ էի նայում նույն ուղղությամբ. չէի ուզում ցույց տալ, որ լսում եմ: Նա ինձ բացարձակապես չգիտեր, պարզապես մեկը պետք էր, որ «կիսվեր» հետը... Բառացի չեմ հիշում, բայց մոտավորապես այս էր ասում՝ ի՞նչ են անում սրանք, ինչո՞ւ են ինձ խառնում իրենց քաղաքական խաղերին, ես զինվորական եմ, ինչո՞ւ չեն թողնում իմ գործով զբաղվեմ, թշնամուն թողած իրար մեջ են թշնամիներ որոնում...

Հասկացա, որ ստիպել են ելույթ ունենալ դաշնակցության դեմ, ու ինքը դժգոհ է նաև իրենից, որ խառնվել է նրանց քաղաքական ինտրիգներին...

Թշնամին նստած էր մեր դռանը: Ծանր ու դաժան ժամանակներ էին: Ու դա նաև մե՛ր մեղքով...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

29.08.2013

ԻՆՉ ԱՍԵԼ Է՝ ԱՐՑԱԽԱՀԱՅՈՒԹՅՈՒՆ


Ամեն անգամ լսելով՝ «արցախահայեր», «արցախահայություն», «արցախուհի» նորահայտ բառերը, ինչ-որ անբացատրելի տհաճություն եմ զգում, զարմանում, զայրանում ու մի ավելորդ անգամ համոզվում, որ իրոք մարդկային տգիտությունը սահմաններ չի ճանաչում:

Վերջին տարիներին հատկապես Հայաստանում (ՀՀ-ում) բնակվող իմ ընկերների մոտ նկատում եմ նույն զարմանք-զայրույթը՝ կապված «Արցախ» տեղանվամբ նմանատիպ բառագոյացությունների հանդիպելու հետ:

Արցախը Մեծ Հայքի տասնհինգ նահանգներից մեկն է եղել, ավելի կոնկրետ՝ տասերորդ նահանգը: Այն տեղանուն է, ինչպես, ասենք՝ Սյունիքը, Ծոփքը, Վասպուրականը, Աղձնիքը, Փայտակարանը, Գուգարքը, Ուտիքը և այլն: Մեծ Հայքը, Հայաստանը, Հայկական բարձրավանդակը պատմականորեն հայերի բնօրրանն է: Բնականաբար հայերի բնօրրանն են նաև «Հայաստան» ընդգրկուն-հավաքական տեղանվան մեջ մտնող մյուս բոլոր մեծ ու փոքր տեղանունները:

«Հայաստան» ասելիս, չեմ կարծում, թե երբևե կարող է մեկի մտքով անցնել պատկերացնել, ասենք՝ հնդիկ, անգլիացի, ճապոնացի, արաբ, հրեա, կորեացի, մոնղոլ կամ ալբանացի: «Հայաստան» երկրի անվանումը լսելիս յուրաքանչյուր գիտակից մարդ հասկանում է հայերի երկիր, այսինքն՝ երկիր, որտեղ գերազանցապես հայեր են ապրում ու դա նրանց երկրի անվանումն է: Չնայած շատ հնարավոր է, որ այնտեղ բնակվելիս լինեն նաև ռուսներ, պարսիկներ, քրդեր, անգլիացիներ և այլն, բայց՝ որպես ազգային փոքրամասնություն:

Իմ գործընկեր, երևանաբնակ լրագրող Ռուզան Մինասյանի ֆեյսբուքյան էջում նկատեցի Ստեփանակերտի «Մեսրոպ Մաշտոց համալսարանի» պատին փակցված մի ցուցապաստառի լուսանկար և իմ գործընկերոջ զարմացախառն հարցը՝ «Արցախահայկակա՞ն... համալսարանի հարգելի ղեկավարություն, խնդրում եմ հանել այս ցուցապաստառը Ձեր շենքից: Ի՞նչ է նշանակում արցախահայկական»...

Կրկնում եմ, հատկապես ՀՀ-ում բնակվող իմ ընկերների, ծանոթների և անծանոթների մոտ հաճախ եմ նման զարմանք-զայրույթ-դժգոհություն նկատում «արցախահայեր», «արցախահայություն», «արցախուհի» ու նմանատիպ բառակազմությունների կապակցությամբ: Երբևէ լսած կա՞ք՝ հայաստանահայեր, հայաստանահայություն, կամ, ասենք, տեղի կանանց ու աղջիկներին անվանեն հայաստանուհի: Մի պահ պատկերացրեք նույն ձևով բառակազմություններ հնարեն Հայոց մյուս մարզերի և շրջանների մեր հայրենակիցները՝ շիրակահայություն, սյունիքահայեր, զանգեզուրուհի, վասպուրականահայեր, վայքահայություն, լոռուհի, գուգարքահայեր և այլն:

Հարգելիներս, երբ ասում եք՝ «արցախահայեր», «արցախահայություն», նշանակում է Արցախում հայերից բացի, որպես բնիկներ, ապրում են նաև այլ ազգություններ՝ արցախառուսներ, արցախաադրբեջանցիներ, արցախաչինացիներ կամ արցախաբուշմեններ...

Բոլորս մի քիչ ավել կամ մի քիչ պակաս սիրում ենք մեր բնօրրանը, մեր ծննդավայրը, մեր հայրենի եզերքը, բայց այդ սերը չպիտի թույլ տա «Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ» երևակայել մեզ ու նման զվարճալի-անհեթեթ ձևերով արտահայտել մեր սերն առ հայրենի Արցախ: Երբ կարելի է պարզապես ասել՝ արցախցի, արցախցիներ, և ամենաապուշն անգամ կհասկանա, որ խոսքը հայերի մասին է, տվյալ դեպքում՝ Արցախում ապրող հայերի:

Ի դեպ, այդ անհեթեթ բառակազմություններով ու բառաձևերով արդյո՞ք մեզ չենք առանձնացնում աշխարհի մյուս բոլոր հայերից: Հասկանում եմ, որ շատերն ուղղակի չհասկանալով են օգտագործում դրանք՝ չգիտակցելով այդ բառակազմությունների ողջ անհեթեթությունը (չեմ բացառում, որ նույնիսկ շատ հնարավոր է տարիներ առաջ ինքնաբերաբար 1-2 անգամ ես էլ օգտագործած լինեմ «արցախահայություն»-ը. հստակ չգիտեմ՝ հնարավոր է երբեք չեմ օգտագործել, ուղղակի չեմ բացառում):

Պարզապես ինչ-որ մի շատ «խելոք» մի անգամ նման բառեր է հնարել, նրան հետևել են ևս մի քանի «խելոքներ» և... անհեթեթության ձնագունդը գլորվելով՝ սկսել է աջ ու ձախ տարածվել՝ իր մեջ առնելով շատ-շատերին... Նույնիսկ պետական-պաշտոնական բազմաթիվ փաստաթղթեր են ստեղծվել՝ այդ, մեղմ ասած, անիմաստ բառակազմություններով:

Վաղուց ժամանակն է ձերբազատվենք արհեստածին այդ անհեթեթությունից, եթե չենք ուզում մեզ առանձնացնել աշխարհասփյուռ մեր բոլոր ազգակիցներից ու դառնալ ոչ արցախաբնակ մեր հազարավոր, միլիոնավոր հայրենակիցների ծիծաղի առարկան:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Վ. Օվյան. «Գրող-ընթերցող հարթությունում ես միջնորդների, միությունների անհրաժեշտություն չեմ տեսնում»


Այս տարվա մայիսի 31-ին ԼՂՀ ընդհանուր իրավասության դատարան էր դիմել ԼՂՀ Գրողների միության նախագահ Վարդան Հակոբյանը՝ ընդդեմ գրող Վարդգես Օվյանի՝«համացանցում իր պատիվը, արժանապատվությունը եւ բարի համբավն արատավորող տեղեկություններ» հրապարակելու համար: Հայցադիմումը դատարանը մերժել էր:

- Պարոն Օվյան, ի՞նչ է տեղի ունեցել: «Արժանապատվությունը և բարի համբավն արատավորող» ի՞նչ տեղեկությունների մասին է խոսքը:

- Հայցադիմում է ներկայացրել դատարան, որ ես համացանցի միջոցով իր հասցեին զրպարտչական և վիրավորական բնույթի նյութեր եմ տպագրել: Այնուհետև անընդհատ շեշտվում են «համացանց» և «լրատվամիջոց» տերմինները, որ այնտեղ հրապարակել եմ վերոհիշյալ նյութերը: Եվ ոչ մի լրատվամիջոցի անուն, որտեղ հրապարակվել է այն: Մեջբերել էր ս. թ. հունվարի 6-ին հորս ծննդյան օրվա կապակցությամբ Ֆեյսբուքում իմ ընկեր-բարեկամների համար արված իմ գրառումից մի հատված. «Հայ ընթերցողը վերջին 10-15 տարում իր համար նոր-նոր է հայտնաբերում իրական Օվյանին, նաև՝ դժվարությամբ, անտեսանելի խոչընդոտներ շատ կան ու, ինչպես Արցախում հայտնի լրագրող Գեղամ Բաղդասարյանն է գրել՝ դրա հիմնական պատճառն այն է, որ «...դեռ կենդանի են նրա հերոսները» (խոսքը նրա երգիծանքի, սարկազմի, էպիգրամների, պամֆլետների հերոսների մասին է)»։ Ապա ավելացրել, որ դրանից հետո հավելել եմ՝ «Այդ թվում՝ մեծագույն-մեծագլուխ տականքներից մեկը»... Նա գտնում է, որ անհասցե այդ «մեծագույն-մեծագլուխ տականք»-ն իրեն է ուղղված... Եթե ընդունենք, որ ենթատեքստից է նման հետևություն արել, ապա ստացվում է, որ նա գտնում է, որ իմ գրառման մեջ ակնարկած «անտեսանելի խոչընդոտը, հորս երգիծանքի, սարկազմի, էպիգրամների, պամֆլետների հերոսը հենց ինքն է...

- Ինչո՞ւ են ձեր հարաբերություններն այսքան լարված: Ոնց որ գրողները երկու ճամբարի լինեն բաժանված…

- Նախ՝ Արցախում շատ քիչ գրողներ կան: Գրող ասելով՝ ես նկատի չունեմ ԳՄ տոմս ունեցողներին: Ասեմ նաև, որ դեռ խորհրդային տարիներից, չնայած ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ էի 1988-ից, ոչ այդ միությունն էր ինձ պետք, ոչ ես էի այդ միությանը պետք: Գրող-ընթերցող. այդ հարթության վրա ես միջնորդների, ինչ-որ միությունների կամ այլ կազմակերպությունների անհրաժեշտություն չեմ տեսնում: Իսկ ինչ վերաբերում է լարված հարաբերություններին, դրա հիմնական պատճառն այն է, որ 1990-ականների սկզբներին ես հորս հետմահու լույս տեսած անդրանիկ գրքում զետեղել էի նաև Վ. Հակոբյանի «Ես երգ չունեմ Ղարաբաղի մասին» բանաստեղծության պամֆլետ-պարոդիան, որտեղ կան նաև այսպիսի տողեր.

Ես անկեղծորեն հավատում եմ քեզ,
Դու Ղարաբաղի մասին երգ չունես,
Եվ բանաստեղծի սիրտ չունես մաքուր,
Դու հոնորար ես բառերից սարքում:

Քոնը կեղծելն ու շողոքորթելն է,
Քոնը քծնությամբ պաշտոն շորթելն է,
Քոնը իրար դեմ մարդկանց լարելն է,
Քոնը ամբիոնից ստից ճառելն է:

- Սա տպագրել էի որպես հորս գրական ժառանգության մի մասնիկ՝ անկախ նրանից, թե ում էր ուղղված: Այդ ժամանակից՝ 1992 թվականից Հակոբյանը կորցրել է քունն ու հանգիստը:

- Իսկ Վարդան Հակոբյանի նկատմամբ նման վերաբերմունքի պատճառը ո՞րն է:  

- Այդ հարցին դժվար է միանշանակ պատասխանել: Մենք բոլորս այս կամ այն մարդու, գրողի, մտավորականի մասին ունենք մեր սուբյեկտիվ կարծիքը:

- Այ Դուք, պարոն Օվյան, ի՞նչ կարծիք ունեք Հակոբյանի մասին:

- Անկեղծորեն ասեմ՝ նա ինձ չի հետաքրքրում որպես բանաստեղծ կամ մտավորական, իմ հետաքրքրությունների ծիրում նա չկա:

- Իսկ որպես քաղաքացի՞, Արցախի ԳՄ նախագա՞հ...

- Ընդամենը երկու օրինակ բերեմ. 2005 թ. իմ և բանաստեղծ Հրանտ Ալեքսանյանի ստորագրությամբ ԼՂՀ ԳՄ ղեկավար Վ. Հակոբյանին նամակ-դիմում է ուղարկվել՝ խնդրելով օրենքով սահմանված ժամկետում գրավոր պատասխանել վերոհիշյալ հարցերին. ա) 1994-2004 թթ. ժամանակահատվածում ԼՂՀ ԳՄ-ն պետական բյուջեից որքա՞ն գումար է ստացել և ինչպե՞ս է տնօրինել այդ գումարը (յուրաքանչյուր տարվա կտրվածքով՝ առանձին-առանձին)։ բ) 1988-2004 թթ. ժամանակահատվածում ԼՂՀ ԳՄ-ն որքա՞ն ֆինանսական և նյութական օգնություն է ստացել Հայաստանի և Սփյուռքի մեր բարեկամներից (նվիրատուների անունները և յուրաքանչյուրի օգնության չափը), ինչպե՞ս է տնօրինվել այդ օգնությունը (տես՝ «Դեմո», 15 հունվարի 2005 թ.)։ Սակայն ո՛չ օրենքով սահմանված ժամկետում, ո՛չ դրանից հետո նա այդ նամակին չի պատասխանել, որը «Քաղաքացիների առաջարկությունները, դիմումները և բողոքները քննարկելու կարգի մասին» ԼՂՀ օրենքի խախտում է։ Ավելի թարմ օրինակ. վերջերս Երևանում նյութ էր հրապարակվել «Գրական միջակությունները սողոսկել են Վիքիպեդիա» վերնագրով: Այնտեղ ասվում է, որ Հակոբյանը Վիքիպեդիայում Մեծ Եղեռնի զոհ Վարդան Հակոբյան կամ Հեսու վարդապետի (1862-1915) էջում կառուցել է իր անձնական էջը: Ստացվել է, որ բանաստեղծ Վարդան Հակոբյանը ծնվել է 1948-ին և վախճանվել 1915-ին Մուշի մոտ... Համացանցում կա այդ էջի պատճենը:

- Պարոն Օվյան, եթե լավ գրողն այսօր Գրողների միությանը չանդամակցի, որևէ կերպ դա կխանգարի՞ իր գրական գործունեությանը:

ԳՄ հասարակական կազմակերպությունը խորհրդային, իր դարն ապրած կառույց է: Այսօր այն բացարձակապես դեր չունի գրողի (չեմ ասում՝ գրիչ բռնողի, գրչակի և այլն) կյանքում: Հարյուրավոր մարդիկ այսօր հովանավորներ են գտնում ու գրքեր տպագրում՝ առանց ԳՄ կամ այլ կազմակերպության տոմսերի: Միաժամանակ՝ ԳՄ տոմս ունեցող շատ-շատերը պետական բյուջեի հաշվին գրքեր են տպագրում, որոնք ոչ ոք չի կարդում…Ես նկատի չունեմ միայն Արցախը...

- Նույնատիպ հայցադիմումներ ներկայացվել էին նաև ԼՂՀ ԱԺ պատգամավոր Վահրամ Աթանեսյանի և քաղծառայող Տիգրան Աթանեսյանի դեմ՝ նույն բովանդակությամբ: Դրանք նույնպե՞ս դատարանը մերժել է:

- Այո, ս.թ. օգոստոսի 14-ին դատարանը բոլոր երեք հայցադիմումները մերժել է:

- Պարոն Օվյան, Վարդան Հակոբյանի հետ ապագայում է՞լ կլինեն նման պատմություններ:

- Չգիտեմ: Այդ գործում նախաձեռնողը ես չեմ...

ՀԱՅԿ ՂԱԶԱՐՅԱՆ
«Հետք»

16.08.2013

ՈՒ ԱՅԴՊԵՍ ԷԼ ՉՃԱՆԱՉԵՑԻՆՔ ՈՒ ՉԵՆՔ ՈՒԶՈՒՄ ՃԱՆԱՉԵԼ ԻՐԱՐ


Արցախյան շարժումից 25 տարի է անցել: 25 տարի շարունակ հերթապահ խոսքեր են հրապարակ նետվում՝ մեկ ազգ, մեկ պետություն... Արցախը Հայաստան է... Մենք արդեն մի պետություն ենք 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի «Հայկական ԽՍՀ-ի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» Հայկական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և Լեռնային Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի համատեղ որոշմամբ, որն արտացոլված է Հայաստանի անկախության մասին հռչակագրում (1990 թ.), իսկ վերջինիս հիման վրա էլ ստեղծվել է ՀՀ սահմանադրությունը... Իսկ պաշտոնամոլ բախտախնդիրների մի փոքրիկ խումբ էլ փորձում է բոլորին համոզել, որ ՀՀ-ն ու Արցախի հանրապետությունը տարբեր պետություններ են և այլն:

Խնդիրը, սակայն, միանգամայն այլ է: Ցավն այն է, որ այս 25 տարում ոչ արցախցին կարողացավ ավելի մոտ ճանաչել ու հասկանալ երևանցուն, արտաշատցուն կամ նոյեմբերյանցուն, ոչ վերջիններս կարողացան թեկուզ 10 տոկոսով ճանաչել արցախցուն (բացարձակապես նկատի չունեմ այս կամ այն կարիերիստին, քանզի վերջինս սովորաբար հայրենիք չի ունենում): Համեստ ու ըմբոստ այն արցախցուն, որ ելել է խորհրդային կայսրության դեմ, աշխարհի տարբեր ծեգերից արյան կանչով Արցախ եկած քաջորդիների հետ պատվով հաղթող դուրս եկել թշնամու կողմից սանձազերծած պատերազմում և ձեռնամուխ եղել կիսավեր ու կիսաքանդ իր տունը նորոգելուն:

Հայաստանցի, երևանցի, քյավառցի, ապարանցի, արցախցի, ջավախքցի... Մի այլ ցավ էլ այն է, որ նույն ազգի այս հատվածների միջև սեպ խրողների ու թշնամանք հրահրողների պակաս չկա... Զավեշտ է՝ 25 տարի շարունակ ազգային միասնության կոչեր ենք օդ նետում, հավաքական ուժի մասին չարենցյան հանրահայտ պատգամը հրապարակ հանում, սակայն հաջորդ օրը «թարմ անեկդոտ» պատմում հայի ու ղարաբաղցու մասին կամ՝ հայաստանցու, ադրբեջանցու և ղարաբաղցու մասին...



Ու գնացքը դանդաղ կամ արագ առաջ է ընթանում: Իսկ մենք, ազգի տականքը գլխներիս բազմեցրած, ազգովի միշտ մնում ենք կիսակայարանում և հեքիաթներ հյուսում առ այն, որ 21-րդ դարը մերն է լինելու...

ՈՒ ԱՅՍՊԵՍ ԱՐԱՐՎԵՑ ԼԱՏԻՆԱՏԱՌ ՀԱՅԵՐԵՆԸ



Երկար ժամանակ ինձ հանգիստ չէր տալիս այն հարցը, թե ո՞վ է հնարել «լատինատառ հայերենը»: Տևական հետազոտություններից հետո պարզեցի, որ ի տարբերություն մաշտոցյան գրերի, լատինատառ հայերենը շատ ավելի ուշ է ստեղծվել՝ առաջինի ստեղծումից շուրջ 2 հազար տարի հետո: Պարզեցի, որ այն հնարել է Պողոս Պետրոսով (ինքը գրում էր՝ Pagos Petrosoff) անվամբ մեկը: Հասկանալով, որ մեսրոպատառ գրերը վաղուց հնացել, իրենց սպառել ու դրանցով բառեր ու նախադասություններ կազմելիս ակնհայտորեն երևում է դրանց հեղինակների անգրագիտությունը, Pagos Petrosoff-ի գլխում հղացավ լատինատառ հայերեն ստեղծելու միտքը:

Տարիներ շարունակ նա երկրից երկիր է մեկնել, ծանոթացել տարբեր ազգերի ու ցեղերի այբուբեններին, որպեսզի դրանց հիման վրա արարի հայոց նորագույն այբուբենը: Վերջինս եղել է Չինաստանում ու Ճապոնիայում, այնտեղից ինքնաթիռով սլացել Սինգապուր ու Նոր Զելանդիա, նավարկելով հասել Հայիթիի ափերն ու Նոր Գվինեա, ապա Պապուասների երկիր ու Մոզամբիկ, այնուհետև՝ Հյուսիսային Ամերիկա ու Անտարկտիդա... Սկզբում նույնիսկ մտածում էր ստեղծել չինատառ հայերեն, հետո նրան սկսեց հրապուրել պապուասների այբուբենը, արաբատառ հայերենի միտքը, բայց ի վերջո նրա ընտրությունը կանգ առավ հենց «լատինտառ հայերենի» վրա: «Ays grerov menk anmijapes durs kgank mijazgayin shuka...» («Այս գրերով մենք անմիջապես դուրս կգանք միջազգային շուկա»),- իր օրագրում գրեց Pagos Petrosoff-ը և ձեռնամուխ եղավ Հայկի ծոռնածոռներին այն ուսուցանելուն:

Նոր գրերը շատ բախտավոր դուրս եկան: Իրեն հայ անվանող ժողովրդի մի ստվար մասն անմիջապես սիրով կապվեց այդ գրերին: Անգամ նրանք, որ հայատառ հինգ բառ անգամ չէին կարողանում իրար կցմցել, համացանցը սկսեցին հեղեղել լատինատառ հայերեն մարգարիտներով: Եվ ինչպիսի՜ հավեսով էին տկտկացնում իրենց համակարգիչների ստեղներին...

Սակայն ինձ, ցավոք, չհաջողվեց պարզել այդ անմահ գրերի գյուտի հեղինակի հետագա ճակատագիրը: Pagos Petrosoff-ի մասին վերջին տեղեկությունն այն է, որ նա սիրահարվել է մոզամբիկցի մի գեղեցկուհու, ամուսնացել ու դարձել Պավլոս Պետերսոն: Ինձ հաջողվեց գտնել վերջինիս ամենավերջին գրառումը՝ Martkayin tkhmarutyun sahmanner chuni (ասել է թե՝ մարդկային տխմարությունը սահմաններ չունի)...

P.S. - Խնդրում եմ իմ այս գրառումը հանկարծ չհրապարակել հատկապես այն լրատվամիջոցներում, որտեղ մեկնաբանություններ են գրում: Լատինատառ հայերենի աննկուն մասնագետների ձեռքից չեմ պրծնի...

07.08.2013

ՄԻ «ՍԻՐՈ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ»

Ընկերոջս հետ դպրոցական տարիներն էինք հիշել: Հուշեր էինք պատմում, յոթ սարի հետևում մնացած դեպքեր հիշում: Նա հանկարծ ասաց.
- Մի բան եմ ուզում պատմել, չնայած մի պատմելու բան էլ չէ: Դպրոցում լավ էի սովորում: Կարելի է ասել՝ դասարանի աչքն էի: Գեղեցիկ ու խելացի աղջիկներ կային մեր դասարանում: Զուգահեռ դասարաններում ու մեզնից մեկ-երկու տարով փոքր աշակերտուհիների մեջ էլ կային: Դե, գիտես, որ շատ ուշ ամուսնացա: Այդ տարիներին աղջիկների վրա ուշադրություն չէի դարձնում: Ավելի ճիշտ՝ նրանք ինձ համար ընդամենը դասընկերներ էին, ընկերուհիներ: Նկատում էի, որ շատերն ինձ այլ աչքով են նայում, բայց վեջս չէր: Մտածում էի՝ բարձրագույն կընդունվեմ, այնտեղ ավելի լավ աղջիկներ կլինեն...

Ի դեպ, նույնը կատարվեց նաև բարձրագույնում: Ինքս ինձ ասում էի՝ բարձրագույնը կավարտեմ, աշխատանքի կանցնեմ, ավելի գեղեցիկ ու խելացի ընկերուհի կգտնեմ: Ու բոլոր գնացքները մեկնեցին, մնացի մենակ:

Ու հրաշք կատարվեց՝ վերջապես գտա Նրան ու ամուսնացա: Հետո հրեշտականման երեխաներ ծնվեցին... Դե, դա դու լավ գիտես:

Ինչ որ է: Դպրոցական տարիներին ութերորդում թե իններորդում փոխեցի իմ դասարանը, որովհետև այնտեղ հիանալի տղաներ կային, որոնց հետ էի հիմնականում ընկերություն անում: Գեղեցիկ ու խելոք աղջիկներ էլ կային: Մի աղջիկ կար այդ դասարանում, շատ աղոտ եմ հիշում նրա դեմքը: Անհետաքրքիր, անհրապույր էր շատ: Կարծեմ վատ չէր սովորում, բայց ընդամենը մեկ-երկու աղջկա հետ էր լինում հիմնականում: Աղջիկներն անգամ մտերիմ չէին հետը: Հիմա եմ մտածում, որ երևի պատճառն այն է, որ ոչ միայն արտաքինից էր անհրապույր...

Բայց շատ անհամ պատմություն է սա: Նույնիսկ չգիտեմ, թե ինչու եմ պատմում: Չնայած ուզում եմ նաև պատմել: Ինչ-որ է: Դպրոցն ավարտելուց հետո 20 տարի է անցել, բայց ես նրան երբեք չեմ տեսել, նրան երբեք չեմ հիշել: Չնայած հնարավոր է, որ բազմիցս անցած լինի կողքովս, բայց ես իրեն նկատած կամ ճանաչած չլինեմ:
Մի քանի օր առաջ բարեկամիս հարսանքի ժամանակ կողքիս նստած էր վերջինիս տարեց ազգականուհին: Զրուցասեր կին էր:

- Գիտե՞ս, քո դասընկերուհին իմ հարևանուհին է,- ասաց նա և ինչ-որ անուն-ազգանուն ավելացրեց:

Անմիջապես չկարողացա հիշել, բայց հետո մի կերպ գլխի ընկա, որ խոսքը վերոհիշյալ աղջկա մասին է:

- Հաճախ է մոտս պատմում դպրոցական տարիների մասին: Քո մասին էլ է շատ պատմել,- ասաց տարեց զրուցակիցս:- Մի անգամ խոստովանել է, որ իրեն սիրում էիր, երկու անգամ առաջարկություն ես արել իրեն, իսկ ինքը մերժել է: Հիմա փոշմանել է, որ մերժել է քեզ...
Ա՜յ քեզ բան, մնացել էի շվարած: Մի քանի օր է այդ խոսքերը գլխիցս դուրս չեն գալիս: Չեմ հասկանում, ինչո՞ւ է ստել: Դա նրա ինչի՞ն է պետք...

Ընկերոջս պատմության վերջաբանն ինձ համար էլ անսպասելի ու տարօրինակ էր: Ի վերջո ասացի.

- Կարծում եմ, մանկության, դպրոցական տարիներին մեզնից յուրաքանչյուրն ինչ-որ մի հեքիաթ էր հորինում իր համար: Այդ աղջիկն ուղղակի իր հեքիաթը պատմում է ուրիշներին...