30.09.2011

Մարիետա Բադալյանին կամ՝ եթե ուզում եք գտնել ձեր բարեկամներին, մտեք Facebook...


Մոտ 12 տարի առաջ մանրապատում էի գրել՝ նվիրված հիանալի արվեստագետ ու անկրկնելի երգչուհի Մարիետա Բադալյանին։ Այն 1999 թվականին տպագրվել էր «Իրավունք» թերթում։ Հետո նույն թերթի թղթակիցներից մեկի շնորհիվ գտա երգչուհու հեռախոսահամարն ու ստացա նրա կողմից ինձ նվիրած ձայներիզը։ Պարզվել է, որ նա արդեն կարդացել էր այդ ստեղծագործությունը։ Հետո հայաստանյան թերթերից մեկում կարդացի, որ երգչուհին մինչ այդ եղել է ԱՄՆ-ում, որտեղ, փաստորեն, չարաչար խաբել են իրեն... Ցավալի է, իհարկե, բայց ուրախ էի, որ տաղանդաշատ երգչուհին կրկին իր հայրենիքում է։

Երբ հեռախոսով կապվեցի հետը, Մարիետան հայտնեց, որ շուտով իր մենահամերգն է լինելու, ավելի շուտ՝ իրեն նվիրված երեկո է լինելու, որը նաև ցուցադրվելու է հայաստանյան հեռուստատեսությամբ։ Երգչուհին ինձ էլ հրավիրեց ներկա գտնվելու այդ երեկոյին։ Ցավոք, ինչ-ինչ պատճառներով չկարողացա մեկնել Երևան։ Մարիետա Բադալյանին նվիրված միջոցառումը դիտեցի հեռուստատեսությամբ...

Տարիներ անցան։ Երկար ժամանակ երգչուհու մասին լուր չունեի։ Փորձեցի կապվել հեռախոսով, խոսափողի մյուս ծայրից պատասխանեցին, որ երգչուհին այնտեղ չի ապրում։ Ասացին նաև, որ տեղեկություն չունեն, թե հիմա որտեղ է նա։ Այս անգամ «Հրապարակ» թերթի խմբագիր Արմինե Օհանյանին խնդրեցի իր թղթակիցների միջոցով ինչ-որ բան իմանալ երգչուհու մասին։ Արմինեն ասաց, որ իրեն էլ է հետաքրքրում դա և կփորձի մի բան պարզել... Չգիտեմ, իմ գործընկերները ևս չկարողացա՞ն «հայտնաբերել» երգչուհուն, թե՞ լրագրողական ծանր առօրեան, դեռ որպես «վրադիր» էլ թերթի նկատմամբ իշխանավորների կողմից պարբերաբար սարքվող դատական ներկայացում-քաշքշուկները նրանց հնարավորություն չտվեցին կատարելու իմ խնդրանքը...

Ժամանակ անցավ։ Ընկերներս շարունակ խորհուրդ էին տալիս, որ ես էլ սեփական էջ բացեմ Facebook-ում։ Արդեն երեք տարի է իմ խմբագրած «Նոր էջ» թերթի կայքն էի բացել, հետո էլ՝ սեփական բլոգ-կայքեր ունեի, որոնք խլում էին «համակարգչային ժամանակիս» մի զգալի մասը... Բայց մի օր էլ ավելի շատ հետաքրքրասիրությունից էջ բացեցի Facebook-ում... Երկրորդ թե երրորդ օրը այդ սոցիալական ցանցում «հանդիպեցի» իմ լավ բարեկամին ու ընկերոջը՝ Սարգիս Հացպանյանին... Բայց դա այլ պատմություն է...

Սարգիսին գտնելու ուրախությունից դեռ ուշքի չեկած, Facebook-ում իմ մի հրապարակման տակ հանկարծ նկատեցի Մարիետա Բադալյանի փոքրիկ գրությունը. «Վարդգես, ես չեմ մոռացել իմ մասին գրած քո հիանալի տողերը... Հիմա կարող եմ շնորհակալություն հայտնել»... Աչքերիս չհավատալով, անմիջապես պատասխանեցի. «Մարիետա, անչափ ուրախ եմ, որ դու կաս, որ քո անկրկնելի արվեստը ապրում է»...

Կրկին ձեռքս առա իմ գրքերից մեկում տպագրված Մարիետային նվիրած մանրապատումն ու զգացի, որ այս պահին ավելի լավ բան չեմ կարող գրել... Այն տպագրվելուց 12 տարի է անցել։ Շատ բան է մոռացվել այդ 12 տարում։ Ինձ թվում է, սակայն, որ այս տողերը կարող էին գրված լինել նաև երեկ կամ այսօր։ Այն ոչ միայն մարդուն վեհացնող Արվեստի, այլև մարդուն հավատազրկող, հոգեպես ոչնչացնող այսօրվա մեր իրականության մասին է նաև։ Ահա այդ մանրապատումը.

ՊԱՏՐԱՆՔ

Ամեն ինչից հոգնած ու ձանձրացած, մի օր եկա տուն, մեկնվեցի բազմոցին և, հենց այնպես, հին սովորությամբ, սեղմեցի ռադիոընդունիչի կոճակը։ Նույն պահին, այն է, ուզում էի կրկին սեղմել կոճակը և ազատել ինձ քաղաքական ճամարտակություններից, կուսակցական լեզվակռիվներից ու գերժամանակակից երաժշտական աղմուկից, բայց ձեռքս մնաց օդում...
Աշխարհից ու ամեն ինչից վերացած, քաղաքակրթությունից, նիստերի դահլիճներից, շուկաներից ու երկրային ամեն ինչից շատ վեր, մեր երազների մոռացված աշխարհում ինչ-որ տեղ, չնաշխարհիկ մի ձայն երգում էր, թե՞ այդ հեռու՜-հեռու եդեմական մի երկրում սար ու ձորերի միջով մեղմ ու հանդարտ կուսական մի աղբյուր էր կարկաչում.

Ա՜խ, ի՜նչ լավ են սարի վրա
Անցնում օրերն, անու՜շ, անու՜շ,
Անրջայի՜ն, թեթևասա՜հ,
Ամպ ու հովերն անու՜շ, անու՜շ...

Աստված իմ, սա ի՜նչ հրաշք է։ Իսկույն մոռացա հոգնություն ու ձանձրույթ։ Աշխարհը նորից գեղեցկացավ ու պայծառացավ։ Կրկին ինձ պատկերացան մանկության ու պատանեկության անհոգ օրերն իմ՝ վառվռուն ու լուսեղեն երազներով լի։ Մանկության ու երազների իմ բարձրաբերձ լեռներում եմ դարձյալ։ Օդը՝ սառն ու մաքուր, երկինքը՝ կապու՜յտ-կապույտ, աշխարհը՝ լուսե հեքիաթ։ Մեղմ հովից թեթև շրշում են ծառ ու ծաղիկ, թռչուններն ուրախ գեղգեղում են անուշ...

Ահա բացվեց թարմ առավոտ,
Վարդ է թափում սարին-քարին,
Շաղ են շողում ծաղիկ ու խոտ,
Շնչում բուրմունք եդեմային...

Աշխարհը միանգամից այլափոխվեց. շուրջբոլոր լույս ու սեր է ճառագում։  Ասես աղքատ ու թշվառ այն երկիրը չէ այս, որտեղ մարդիկ ոչ շատ վաղուց ունեին հավատ ու երազներ։ Ասես աշխարհում չեն եղել պատերազմ ու վիշտ, ոտնահարված և կոխկրտված մարդկային իրավունքներ ու երազանքներ, բռնաբարված հույս ու մորթված հավատ, անարդարություն ու արյուն...

Ա՜խ, ի՜նչ հեշտ են սարի վրա
Սահում ժամերն անու՜շ, անու՜շ,
Շվին փչեց հովիվն ահա¬
Աղջիկն ու սերն անու՜շ, անու՜շ...

Որքա՜ն լավ է... Այնքա՜ն ազնիվ ու մաքուր է ամեն ինչ։ Երկնի լազուրում, թևերը լայն տարածած, հպարտ ու վես ճախրում է երազների կապույտ թռչունն իմ։ Ահա ես կանգնած եմ բա՜րձր-բարձր մի սարի կատարին և մանկական իմ զնգուն ձայնով շեփորում եմ. ես սիրում եմ քեզ՝ կյանք, ես սիրում եմ ձեզ՝ լեռներ, ես սիրում եմ ամենքիդ, սիրու՜մ եմ, սիրու՜մ...
...Երգն ավարտվեց։ Երազների և անցած լուսեղեն օրերի հեքիաթային երկրից նորից հիմնահարցերի, շուկա-բազարային հարաբերությունների ու հետընթաց այս առաջընթացի աշխարհն ընկա։ Հրաշք հեքիաթը մեղմիկ մարեց։ Ոսկե ձկնիկը կրկին սահեց երազների ու հեքիաթների արևավառ աշխարհը...

   ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
ք. Ստեփանակերտ

15.09.2011

«Մենք ենք, մեր սարերը» անմխիթար վիճակում չէ, այլ՝ խայտառակ»


Հայաստանյան լրատվամիջոցներում Արցախի խորհրդանիշը համարվող «Մենք ենք, մեր սարերը» («Տատիկ-պապիկ») հուշարձանի խայտառակ վիճակի մասին «Չենք լռելու» երիտասարդական նախաձեռնության տարածած լուրը կարդալուց մի քանի օր հետո NEWS.am-ում հանդիպեցի նոր նյութի, որտեղ Ստեփանակերտի փոխքաղաքապետ Արմեն Ավագյանը հերքում է «Չենք լռելու»-ի տարածած լուրը։ «Նախ, համաձայն չեմ, որ հուշարձանն անմխիթար վիճակում է, երկրորդն էլ ամեն տարի համապատասխան գումարներ ենք հատկացնում հուշարձանի պահպանության, տարածքի բարեկարգման, լուսավորության եւ այլ աշխատանքների համար»,- ասել է նա։

Առաջին՝ «Մենք ենք, մեր սարերը» ձեռքի թաշկինակ չէ, որ դնես գրպանում ու հանգիստ հայտարարես, թե՝ այն մաքուր է, որովհետեւ մեր տանը լվացքի մեքենա կա... Երկրորդ՝ «Չենք լռելու»-ն հայտնել է կոթողի ոչ թե անմխիթար վիճակի մասին, այլ խայտառակ վիճակի մասին եւ, որպես ապացույց, իր տարածած լուրին կցել է տեսագրություն, որ թվագրված է՝ 12.09.2011։ Այսինքն՝ հուշարձանը նկարել է մի քանի օր առաջ։

Ես չգիտեմ, թե ամեն տարի «համապատասխան» ինչ գումարներ են հատկացնում «հուշարձանի պահպանության, տարածքի բարեկարգման, լուսավորության եւ այլ աշխատանքների համար» եւ այս պահին այդ գումարն ամենեւին ինձ չի հետաքրքրում։ Ես հստակ մի բան գիտեմ, այն է՝ Արցախի խորհրդանիշը, մեր մշակույթի կոթողներից մեկն այսօր անտիրության է մատնված։ Խոսքը տարբեր հիմարների կողմից արձանի վրա արված գրությունների ու փորագրությունների մասին չէ միայն, ովքեր իրենց ողորմելի անունը «դրոշմել» են հուշարձանի վրա՝ կարծելով, թե անմահանալու ամենակարճ ճանապարհը դա է։ Խոսքն այն մասին է, որ տեղ-տեղ հուշակոթողի քարերը ջարդված են կամ այլանդակորեն փորփրված, իսկ հուշարձանի վրա, ավելի կոնկրետ՝ խեղճ պապիկի գլխին արդեն քանի տարի է խոտ ու մոլախոտ է բուսնում...

Ինչ վերաբերում է «լուսավորությանը», իրոք այնտեղ արկղանման բաներ կան ընկած, որոնք վաղուց որպես լուսարձակ են ծառայել։ Իսկ հուշարձանի տարածքի «մաքրության» մասին ավելի լավ է չխոսենք...

Սա է իրողությունը։ Տխուր իրողությունը, եւ արցախցի յուրաքանչյուր պաշտոնյա կարող է ծառայողական իր ավտոմեքենայով 2-3 րոպեում մեկնել այնտեղ ու սեփական աչքերով տեսնել դա... Եվ ցավն այն է, որ արցախյան լրատվամիջոցներում այդ մասին քիչ չեն գրվել, սակայն «սայլը» մնացել է այնտեղ, որտեղ միշտ եղել է...

«Մենք ենք, մեր սարերը» այսօր ոչ միայն խորհրդանիշ է եւ մշակութային արժեք, այսօր այն ակամա դարձել է մի այլ երեւույթի քարեղեն վկայությունը, որ կոչվում է՝ «Մենք ենք, մեր պրոբլեմները»։ Տեսականորեն՝ հեշտ լուծելի, իրականում՝ անտիրության մատնած պրոբլեմները։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Նոր էջ» թերթի խմբագիր
Ստեփանակերտ

14.09.2011

Հայ դիվանագետները կրկին «ոսկե ձու» են ածել...


90-ական թվականների սկզբներին Արցախի քաղաքական գործիչներից մեկը մեկնել էր Ուրուգվայ։ Հարավամերիկյան այդ երկրից վերադառնալուն պես, մի ոտքը դեռ նոր էր դրել գետնին, բայց արդեն աջ ու ձախ հայտարարություններ էր անում եւ հարցազրույցներ տալիս, թե մոտակա օրերին Ուրուգվայը ճանաչելու է Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունը։ Այդ հայտարարությունն աշխարհով մեկ տարածվելուց հետո դժվար չէր կռահել, որ նման բան չի լինելու։ Առաջին հերթին թեկուզ այն պատճառով, որ այդ լուրը լսելուն պես Ադրբեջանի իշխանությունները, նրանց դիվանագետներն անմիջապես հակաքայլեր են ձեռնարկելու եւ «վնասազերծելու» հարավամերիկյան այդ հանրապետությանը...

Թե հայ քաղաքական գործիչն էր ցանկալին իրականության տեղ ընդունել, թե հակառակորդն էր իրոք խափանել Արցախի անկախությունը ճանաչելու նախաձեռնությունը, փաստն այն է, որ քաղաքական գործչի այդ հայտարարությունից շուրջ 20 տարի է անցել, սակայն Լեռնային Ղարաբաղը շարունակում է մնալ չճանաչված, այն դեպքում, երբ Ղարաբաղյան շարժումից տարիներ հետո անկախության դրոշ պարզած մի շարք երկրներ արդեն ճանաչվել են այլ պետությունների, այդ թվում՝ գերտերությունների կողմից։

Վերջին օրերին հայկական մամուլում կրկին սկսեցին լուրեր շրջանառվել առ այն, որ «սեպտեմբերի 9-ին անակնկալ հայտարարություն է կատարել Ուրուգվայի արտաքին գործերի նախարար Լուիս Ալմագրոն», այն է՝ ելույթ ունենալով Հայաստան-Ուրուգվայ հարաբերություններին նվիրված Ուրուգվայի խորհրդարանական համաժողովի ժամանակ, Ալմագրոն մասնավորապես ասել է, թե «Համոզված եմ՝ Լեռնային Ղարաբաղը պետք է լինի անկախ եւ ժամանակի ընթացքում միանա Հայաստանին։ Սա է հարցի լուծման միակ ճանապարհը», հետո ընդգծել է, որ Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանի պատմական մասն է, եւ իրենք այսօր ուսումնասիրում են պետական որոշումով համաձայնություն կայացնելու եւ ճանաչման հարցը»։

Ձնագնդի պես գլորվելով մեծացող ու տարածվող այս լրատվությունը կարդալով, անմիջապես հիշեցի 90-ական թվականների սկզբի հայ «դիվանագետին» ու հասկացա, որ պատմությունը կրկնվում է։ Դրանում հատկապես համոզվեցի, երբ տեսնում եմ, թե ինչպես են հայ քաղաքական գործիչներն, իրար հերթ չտալով, աջ ու ձախ մեկնաբանություններ անում այդ կապակցությամբ։ Այն էլ՝ որպես կատարված, ավարտված իրողության մասին։ Անգամ կարծիքներ հնչեցին, թե Ուրուգվային, ամենայն հավանականությամբ, հետեւելու են այլ պետություններ։ Նույնիսկ վկայակոչեցին 1915 թ. Ուրուգվայի կողմից աշխարհում առաջինը Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու փաստը եւ այլն։

Քաղաքական գործիչներից ոմանք ավելի հեռու գնացին՝ հաշվելով, որ Ուրուգվայի կողմից ԼՂՀ-ն ճանաչելն արդեն իրողություն է ու մեր գրպանում է, փորձում են «սեփականաշնորհել» այն, հայտարարելով, թե ի շնորհիվ Ուրուգվայում ապրող հայ համայնքի, նրանց լոբբինգի արդյունք է դա։ Կարծես մի հպարտանալու բան է, երբ արդար որոշման հանգում են ոչ թե սեփական համոզվածության ու սկզբունքների, այլ այլոց կողմից արված լոբբինգի շնորհիվ...

Ուրուգվայի կողմից Արցախի պետականությունը «ճանաչելուց» 2 օր հետո Regnum-ում նյութ տպագրվեց «Ուրուգվայի ԱԳՆ-ն հերքել է ԼՂՀ-ն ճանաչելու տեղեկատվությունը» վերնագրով, որտեղ ասվում է, թե Արգենտինայում Ադրբեջանի դեսպանատունը կապվել է Ուրուգվայի ԱԳՆ-ի հետ եւ, ինչպես հաղորդում է aze.az-ը, Ուրուգվայի ԱԳՆ ղեկավարի տեղակալ Ռ. Կարրերասը հերքել է դա, «միանշանակ հաստատելով, որ իր երկիրը պաշտպանում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ միջազգային հանրության, մասնավորապես ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված սահմաններով»։

Չգիտեմ, գուցե թե հնարավոր է, որ Ուրուգվայն իրոք ճանաչի Արցախի պետականությունը (չնայած դրանում շատ լուրջ կասկածում եմ), սակայն ինձ մի այլ խնդիր է հետաքրքրում, որ շատ նման է ոսկե ձու ածող հավի պատմությանը։ Երբ սնապարծ հավիկն իր լույս աշխարհ բերելիք «ոսկե ձվի» գովքն է անում ու բոլորն այդ հրաշք ձվից են խոսում, աղվեսը թաքուն մտնում է հավաբուն, իր գործը տեսնում, դունչը լիզելով, դուրս գալիս ու հայտնում. «Ի՞նչ եք փչում, էստեղ ոչ հավ կա, ոչ էլ ոսկե ձու...»։

Երկոտանի թռչուններից վերադառնանք երկոտանի մեր հերոսներին, ովքեր դեռ «ձու չածած», սիրում են աշխարհով մեկ տարածել, թե՝ ահա-ահա մի չտեսնված-չլսված «ոսկե ձու» ենք լույս աշխարհ բերելու... Մի՞թե դիվանագիտական արտակարգ իմաստություն է պահանջվում սովորելու-հասկանալու դարերի խորքից եկող մի պարզ ճշմարտություն. «Գետը չհասած, փողքերը վեր չեն քաշի...»։ Թե՞ մեր դիվանագիտությունը շարունակում է ապացուցել, որ գետնաքարշ եղել է, գետնաքարշ էլ մնացել է։ Եվ դեռ բոլորիս ջգրու՝ այդպես էլ մնալու է...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

16.08.2011

13-ամյա երեխային գուցե կարելի է խաբել, բայց մի ողջ ժողովրդի՝ հազիվ թե


Անկասկած ուրախալի է, որ ղարաբաղցի դպրոցական Ադելինա Ավագիմյանի նամակին՝ ուղղված Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւին, պատասխան է եկել Բաքվից։ Այն գրել է Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի բաժնի վարիչներից մեկը՝ Էլնուր Ասլանով անվամբ։ Ցավալի է, սակայն, որ այս առիթն անգամ Ադրբեջանը բաց չի թողել խեղաթյուրելու իրողությունը՝ սկսած հին ժամանակներից մինչեւ ոչ վաղ անցյալը, երբ Խորհրդային Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ ստեղծվել է «Ադրբեջան» անվամբ հանրապետությունը, ինչպես նաեւ մինչեւ մեր օրերը, որի կարեւոր անցուդարձերը, բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, շատ թարմ են մեր հիշողության մեջ։


"Дорогая Аделина, Администрация Президента Азербайджанской Республики внимательно относится к обращениям каждого жителя Азербайджана на имя Президента Ильхама Алиева, и потому твое письмо не могло остаться без ответа",- այս տողերով է սկսվում պատասխան նամակը, եւ հենց նամակի առաջին իսկ տողում գլխիվայր շրջված է իրողությունը։ 

Ղարաբաղցի Ադելինան Ադրբեջանի քաղաքացի չէ։ Նա իր երկրի քաղաքացին է, որ կոչվում է Արցախ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն։ Եթե արցախցի այս դպրոցականը Ադրբեջանի քաղաքացի լիներ, պարոն Ալիեւը օր ու գիշեր իր երկրի ռազմական բյուջեն ուռճացնելու եւ երկրորդ անգամ Ղարաբաղի վրա հարձակվելու մասին հայտարարություններ չէր անի։

"Ты пишешь, что родилась и живешь в городе Степанакерт. В действительности этот город называется Ханкенди",- Ադրբեջանի նախագահի անունից հայտնում է նրա աշխատակազմի բաժնի վարիչը։ Կարծում եմ, 50-55 հազարանոց Ստեփանակերտի բնակչությանը պետք չէ 450-500 կմ հեռվից բացատրել, թե իրականում ինչպես է կոչվում իրենց քաղաքը։ Ապա պատասխան նամակի հեղինակը հայտնում է, որ 1805 թ. մայիսին "Карабахское ханство вступило в состав Российской империи" մի համաձայնագրով, որը ղարաբաղյան կողմից ստորագրել է Իբրահիմ խանը, իսկ այդ փաստաթղթում "нет и намека на какую-либо политическую роль армян в Карабахе. Хотя мы, безусловно, не отрицаем, что армяне жили в Нагорном Карабахе, но они составляли лишь меньшинство от общего числа населения".

Երեւի աշխատակազմի բաժնի վարիչին թվում է, թե փոքրիկ այդ փաստաթղթում պետք է արտացոլված լինեին Ռուսաստանի կողմից կռվող ղարաբաղցի հազարավոր հայ կամավորականների անունները, նաեւ այն մասին, թե ինչու հանկարծ նույն այդ խանը հանկարծ «մոռացել է» պարսկական իր ծագումը, կրոնական պատկանելությունը, ռուսների դեմ գործած նենգությունները եւ սիրով նստել ու համաձայնագիր ստորագրել Ղարաբաղը Ռուսաստանին միանալու մասին։

Աշխատակազմի «պատմաբանը» ստեփանակերտցի դպրոցականին բացատրում է նաեւ, որ հենց այդ տարիներին են հայերը բնակություն հաստատել Ղարաբաղում։ "Так, царская администрация преследуя собственные цели изменила в определенной степени этнический состав в Нагорном Карабахе",- գրում նա։ Երեւի նա ամաչել է ավելացնել նաեւ, որ միաժամանակ այդ տարիներին ցարական կառավարության հրամանով հարյուրավոր տարիներ առաջ պատրաստված խաչքարեր ու հայատառ ծանր գերեզմանաքարեր՝ իրենց մեջքին շալակած, բերել եւ տարածել են Ղարաբաղով մեկ, իսկ 12-13-րդ դարում կամ ավելի վաղ շինված Գանձասարի վանքը, Դադիվանքը, Ամարասը եւ հայկական բազմաթիվ մյուս վանքերն ու եկեղեցական համալիրները 18-րդ դարում Ռուսաստանի ցարի հրամանով Արցախ են բերել ճապոնական ժամանակակից տրակտորներով...

Իր պատասխանի շարադրանքից ոգեւորված, նախագահական աշխատակազմի բաժնի վարիչը ղարաբաղցի դպրոցականին բացատրում է, որ "американская поп-исполнительница армянского происхождения, Шер, настоящее имя которой Шерилин Саркисян, родилась в США. А известный французский актер и шансонье армянского присхождения Шарль Азнавур родился в Париже. Но это вовсе не означает, что США, или отдельно Калифорния, Франция, или отдельно Париж, являются древними провинциями Армении". Դրանով երեւի ցանկանում է հասկացնել, թե չնայած Լեռնային Ղարաբաղում հայերն անցյալ դարի սկզբներին 90-95 տոկոս են կազմել, իսկ ղարաբաղյան շարժման նախօրյակին՝ 1980-88 թվականներին՝ 70-75 տոկոս, միեւնույն է, Ղարաբաղը ադրբեջանական է, որովհետեւ Բաքվում այդպես են ցանկանում։

Էլնուր Ասլանովի բերած միամիտ այս օրինակի ոգով նրան անդրադարձնենք, որ ինչ վերաբերում է Արցախ-Ղարաբաղի կողմից Ռուսաստանին միանալու համաձայնագրի տակ Իբրահիմ խանի ստորագրությանը, ապա դրանից չի անհետանում Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչությունը ու դրանից չի հետեւում, թե Ղարաբաղը պատկանում էր մի քանի տասնյակ քոչվոր մահմեդականի, ինչպես Իոսիֆ Ստալինի կողմից ավելի քան 30 տարի Մոսկվայում ստորագրած փաստաթղթերը չեն նշանակում, որ Ռուսաստանը վրացական հող է...

Ի պատասխան Ադելինայի նամակի հետեւյալ տողերի՝ «Իմ պապիկից եմ լսել, որ պատերազմից առաջ, նույնիսկ 50 կամ 100 տարի առաջ երբ այստեղ ադրբեջանցիներ կային, երբ մահանում էին, նրանց Ղարաբաղից դուրս էին տանում եւ թաղում նրանց իսկական հայրենիքում, որովհետեւ գիտեին, որ սա իրենց երկիրը, իրենց հողը չէ։ Դրա համար այստեղ գրեթե ադրբեջանցիների գերեզմաններ չկան...», ադրբեջանցի պաշտոնյան հայտնում է, որ "сказанное тобой в действительности лишь подтверждает факт массового уничтожения азербайджанских, мусульманских кладбищ, храмов и мавзолеев в Нагорном Карабахе и прилегающих к нему районах".

Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի բաժնի վարիչը երեւի նկատի ունի Նախիջեւանում հայկական հազարավոր խաչքարերի ջարդը՝ տրակտորներով, բահ ու քլունգներով, եւ այն, որ միջազգային UNESCO-ի աշխատակիցներին այդպես էլ արգելել են մուտք գործել Նախիջեւան ու սեփական աչքերով տեսնել «ինտերնացիոնալիստական» Ադրբեջանի կողմից 21-րդ դարի շեմին իրականացրած անմեղ խաչքարերի ջարդը։

Մերօրյա պատմությունը գլխիվայր շրջելով, նա հայտնում է, թե ոչ թե Ադրբեջանն է պատերազմ սկսել, այլ՝ հայերը. "не азербайджанцы развязали конфликт, в результате которого армянами были атакованы азербайджанские села, деревни и города, осуществлены этнические чистки, направленные против мирного азербайджанского населения Нагорного Карабаха"...
Երեւի իմաստ չունի կետ առ կետ քննարկել Արցախցի 13-ամյա դպրոցականի 1,5 էջանոց նամակին Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի բաժնի վարիչի կողմից որպես պատասխան գրված 10 էջանոց սուրոգաթը։ Հատկապես երբ չեն պատասխանել փոքրիկի նամակի ամենահիմնական հարցերին.

«Դուք ամբողջ ժամանակը միայն Ղարաբաղի եւ պատերազմի մասին եք խոսում։ Ուրիշ ոչ մի բանի մասին չեք մտածում։ Կարծես ուրիշ պրոբլեմներ եւ խնդիրներ չունեք։ Ուրիշ ոչ մի հարց կարծես Ձեզ չի հուզում... Եթե մեր երկիրը նվաճելու համար պատերազմ սկսեք, ողջ հայ ժողովուրդն է ոտքի կանգնելու եւ մեր հողը պաշտպանելու»,- գրել էր փոքրիկը եւ հարցրել՝ եթե պատերազմ սկսեք, արդյո՞ք Դուք, Ձեր երեխաները, Ձեր բարեկամներն ու ընկերները մասնակցելու եք այդ պատերազմին, թե՞ շարքային ադրբեջանցի երիտասարդներին եք ուղարկելու մեր երկրի վրա։

«Եթե այդքան շատ փող ունեք, ինչո՞ւ եք շարունակ զենք գնում, դրանով Դուք կարող եք այնպիսի կյանք կառուցել Ձեր երկրում, որ Ձեր ժողովուրդը (հատկապես նրանք, ովքեր Ձեր հայրիկի կողմից սկսած պատերազմի պատճառով փախստական են դարձել) երջանիկ ապրի եւ ոչ մի պրոբլեմ չունենա։ Դա՞ է լավ, թե՞ նրանց պատերազմի դաշտ ուղարկելը...»,- փոքրիկի այս գլխավոր հարցը եւս մնացել է անպատասխան։

Փոխարենը նրան հեքիաթ են պատմում այն մասին, որ "В Азербайджане счастливо проживают представители десятков различных национальностей, в том числе и армяне, которых твои ровесники могут тут видеть... Приглашаю тебя, Аделина, посетить Баку, Гянджу, Сумгаит, побывать в районах Азербайджана, увидеть их развитие и новый облик. Приезжай с родителями, с папой, мамой, бабушкой и дедушкой, им не понаслышке должно быть знакомо азербайджанское гостеприимство и созидательный характер моего народа".

Փոքրիկ Ադելինայի համերկրացիներն ու բարեկամներն այդ «ինտերնացիոնալիստական» ձայնի կանչով արդեն մի անգամ մեկնել են վերոհիշյալ քաղաքներ ու համատեղ ուժերով Սումգայիթ կառուցել, շենացրել ու գեղեցկացրել Բաքուն։ Արդյունքում, թե ինչ են ստացել, արդեն հայտնի է՝ ի պատասխան ղարաբաղցիների Հայաստանին միանալու պահանջով խաղաղ ցույցերի, այդ մարդկանցից շատերը մորթվել են նույն այդ Սումգայիթի, Բաքվի իրենց տներում, իսկ Ադրբեջանի այդ եւ այլ բնակավայրերում ապրող շուրջ կես միլիոն հայեր մահից մի կերպ փրկվելով, եկել են Արցախ, մեկնել Հայաստան, Ռուսաստան եւ այլուր։ Հազիվ թե փոքրիկ Ադելինայի այդ ամենի ականատես ծնողները, տատն ու պապը ցանկանան կրկին ճաշակել «ադրբեջանական հյուրասիրության» համը։

Իսկ "cозидательный характер моего народа" ասելով, Է. Ասլանովը երեւի նկատի է ունեցել 21-րդ դարի շեմին Եվրոպայի կենտրոնում ադրբեջանցի զինվորականի կողմից Ղարաբաղի ու ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմի հետ առնչություն չունեցող քնած երիտասարդ հայ սպային կացնահարելը։ Քարե դարե գործիքներին լավ տիրապետելը մի՞թե բավարար փաստարկ է, որպեսզի ընդամենը 90 տարի առաջ խորհրդային ղեկավարների կողմից առաջին անգամ «հանրապետության» կարգավիճակ ստացած ժողովուրդը փորձի աշխարհին համոզել իր «հնագույն» ծագումը, Արցախ-Ղարաբաղն էլ հայտարարելով «ադրբեջանական պատմական հող»։

Ըստ երեւույթին, Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի բաժնի վարիչը, որին բախտ է վիճակվել գրելու իր երկրի ղեկավարին ուղղված նամակի պատասխանը, դրանից այնքան է ոգեւորվել, որ պատմական փաստերը վերաշարադրելիս, սրբագրելիս ու գլխիվայր շրջելիս, անգամ ոչ վաղ անցյալի հայտնի իրադարձությունները խեղաթյուրելիս մոռացել է, որ այդ ամենը գրում է իր երկրի նախագահի, այլ ոչ միայն սեփական համեստ անձի անունից։ Այլապես իր գրած պատասխանում երբեմն կմտածեր ստի ու կեղծիքի չափաբաժինը նվազեցնելու մասին։ Ինքը թերեւս կարող է ստել՝ որքան սիրտն ուզում է, բայց երկրի նախագահի համար այնքան էլ պատվաբեր չէ, երբ նրա կողմից պատասխանում են սուտ ու կեղծիքով։

Ադրբեջանի նախագահի դպիրը չի հասկանում, որ հնարավոր չէ պատերազմում հաղթել ու անկախ պետություն կերտել շնորհիվ ինչ-որ "полевых командиров и полоумных экстремистов"-ի, եւ որ վաղուց պատմության լուսանցքներում են մնացել տարիներ առաջ Մոսկվային մոլորեցնելու համար հնարած այդ տերմինները։ Այստեղ նման բաներ չկան։ Փոխարենը ԼՂՀ սահմանները վերահսկում է Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակը, որտեղ ծառայում են մեր զավակները։

Ճշմարտության դեմ չմեղանչելու համար նշենք, որ պատասխան նամակում կան նաեւ ճշմարիտ տողեր՝ թեկուզ այլ ենթատեքստով։ Ղարաբաղյան շարժումից ու պատերազմից հետո իրոք մեզանում ոմանք շատ մեծ հարստության տեր են դարձել (ինչպես եւ Ադրբեջանում է), իրոք "Им самим живется очень хорошо, а вот армянской общине (հեղինակը «մոռացել» է ժողովուրդ բառը - Վ.Օ.) Нагорного Карабаха - плохо", բայց, այդուհանդերձ, նույն այդ ժողովուրդը համաժողովրդական հանրաքվեով եւ խորհրդարանական ու այլ ընտրություններով բազմիցս արդեն պատասխանել է այդ հարցին։ Ադրբեջանում եւս հազարավոր մարդիկ վատ են ապրում։ Թեկուզ փախստական այն «միլիոնը», որոնց դիտմամբ շուրջ 20 տարի պահում են վրաններում, որպեսզի միջազգային հանրությունից անհրաժեշտ դիվիդենտներ քաղեն։ Սակայն ինչ վերաբերում է ղարաբաղցիներին, հազիվ թե գտնվի մեկը, որ մորթվելը գերադասի վատ ապրելուց։

Գուցե թե հնարավոր է 13-ամյա Ադելինային կամ մի այլ երեխայի խաբել, բայց մի ողջ ժողովրդի հազիվ թե հնարավոր լինի խաբել։ Հատկապես երբ դա վերաբերում է նրա կյանքը, ազատությունը եւ երկիրը խլելուն։

Այստեղ խնդիրը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի անունից նրա աշխատակազմի բաժնի վարիչի կողմից գրած պատասխան նամակը չէ 13-ամյա արցախցուն, այլ այն, որ Ադրբեջանի քաղաքական վերնախավը չի ուզում հասկանալ եւ համակերպվել այն մտքին, որ աշխարհի բոլոր կայսրություններն ու գաղութատիրությունները մի օր փլուզվել եւ փլուզվում են, որի արդյունքում բազմաթիվ ազգեր անկախություն են ստացել, ոմանք նաեւ առաջին անգամ պետականություն են ստեղծում։ Փլուզվել է հինավուրց Բյուզանդական կայսրությունը, փլուզվել է անգամ հսկա ԽՍՀՄ-ը։ Խորհրդային կայսրության ջանքերով ստեղծված Ադրբեջանի 70-ամյա գաղութային գերությունից ազատագրվել է նաեւ Արցախ-Ղարաբաղը, եւ արդեն 20 տարի է ունի անկախ իր պետականությունը, ինչպես նույն Ադրբեջանը։
Պատմության անիվը երբեք ետ չի գլորվում։ Գաղութատիրության գնացքը մեր կայարանից մեկնել է 20 տարի առաջ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
գրող, հրապարակախոս
Ստեփանակերտ

22.07.2011

Տաղանդը մախաթի պես պարկում չես թաքցնի

Բաց նամակ գրչի վարպետ Լեւոն Անանյանին

Մեծարգո պարոն, «Ազգ»-ի հունվարի 25-ի համարում գերագույն հաճույքով կարդացի եւ մի քանի անգամ վերընթերցեցի ձեր «Հպանցիկ պատասխանը մերօրյա Դրամբյանին»։ Ինչպիսի՜ լեզու, ինչպիսի՜ ոճ։ Անբացատրելի գեղագիտական վայելք ստացա։

Այնուհետեւ ձեր «պատասխանը» խնամքով կտրեցի-առանձնացրի վերոհիշյալ թերթի մնացյալ նյութերից, ոսկեզօծ շրջանակի մեջ դրի ու կախեցի առանձնասենյակիս պատից՝ ամենատեսանելի տեղում, որպեսզի Աստծո ամեն օր աչքի առաջ ունենամ յուր ձեւ ու բովանդակությամբ անգերազանցելի արվեստի այդ գործը։

Այն ցույց տվեցի մի քանի տասնյակ ծանոթ-բարեկամների ու ընկերների, բայց նրանք, ցավոք, հասու չեղան տեսնելու եւ զգալու ձեր ստեղծագործության ոգին, մտքի թռիչքն ու ծիծաղեցին։ Մեկը միայն անկեղծորեն խոստովանեց, որ իր ողորմած հոգի կոշկակար պապը երբեք չէր կարող նման բան գրել...

Իհա՛րկե, չէր կարող։ Այդ էր պակաս։ Ձեր մեջբերած միայն այն մարգարեությունը, թե «Շունը կհաչի, քամին կփչի, քարավանը կանցնի իր ճանապարհը», ամեն ինչ արժե։ Կարդալով այդ տողերը, ես տասնամյակներով հետ գնացի եւ հիշեցի, թե ինչպես մեր բակում ջահել ինչ-որ կին արեւածաղիկ վաճառող մի պառավի ասաց՝ բաբո, հարմար չես նստել, ոտքերդ մի քիչ սեղմի, երեխեքը նայում են ու ծիծաղում, իսկ սա ներքեւից արհամարհանքով նայեց նրան ու նետեց. «Շունը կհաչի, քարավանը կգնա...»։

Սրտանց ցավում եմ, որ մինչ այդ ձեզնից ոչ մի տող չեմ կարդացել։ Անգամ չգիտեմ, թե մինչ այդ ո՞ր ժանրով եք ստեղծագործել։ Բայց նույնիսկ եթե ոչինչ գրած էլ չլինեք, ձեր այս «պատասխանն» իր լեզվամտածողական կոլորիտով ու մտքի ճախրանքով հաստատ կմնա մեր գրականության պատմության ոսկե պահուստում։ Ի դեպ, խորապես խնդրում եմ ներեք, որ դուք-ով եմ խոսում ձեզ հետ։ Կարծում եմ՝ ներողամիտ կլինեք եւ դրանից չեք վիրավորվի...

Հապա ձեր բառապաշա՜րը։ Ցանկացած դասականի «ձեռքում չոփ կդնեք»։ Այն փաստը, որ ինչպես դուք եք խոստովանում, «կուլ չեք գնացել» ձեր «մեղմ ու բարի բնավորությանը» եւ, աչքի առաջ ունենալով «հասարակական բարքերի խաթարվող միջուկը», ձեր «զզվանքը ուղղված հերթական վայրահաչությանը»՝ «ճշմարտության կոպալը անգթորեն իջեցրել եք ոչ գրական ոչնչությունների գլխին», շատ խոսուն է։ Դեմիրճյանի հայտնի պիեսի գահին բազմած հերոսն անգամ կնախանձեր հայոց բառապաշարի գանձարանից խնամքով ընտրած այդ մարգարտաշարին...

Ու լավ էլ անում եք, որ զինված «Կեղանքի» մրցանակով, ձեր պատկերավոր անուշ լեզվով ասած՝ այդ «գրչակների», «բամբառակների», «բազմագլուխ հիդրաների», «վայրահաչողների», «բանսարկուների» եւ «ծախու աճպարարների» բմբուլները քամուն եք տալիս... «Ձախորդ կրիտիկոսներ», ովքեր հասու չլինելով հասկանալ ձեր արվեստը, չիմանալով, որ դուք ժամանակին թարգմանել եք Ռիչի Դոստյանի «Ռուսլանը եւ Կուտյան» եւ միջազգային երեք ակադեմիաների անդամ եք (ցավոք, դա պատահմամբ իմացա ճապոնացի մի ծանոթից), հանդգնում են իրենց նախանձի թույնով խաթարել ձեր «25-ժամյա աշխատանքային օրը»։

Ձեր «պատասխան»-ում միանգամայն իրավացիորեն նկատել եք, որ «Վ. Օվյանը երբեք չի եղել ՀԳՄ անդամ (ով-ով՝ նա չէր էլ կարող լինել...)»։ Իսկապես ես ՀԳՄ անդամ չեմ եղել։ Այդ մասին անգամ չեմ էլ մտածել։ Ընդամենը ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ եմ եղել, բայց ոչ այդ միությունն է երբեւէ ինձ պետք եկել, ոչ էլ միությունն է առանձնապես զգացել իմ կարիքը։ Դրան հավելած, այդ միության անդամ դառնալուց մի քանի տարի հետո ԽՍՀՄ-ը վերցրել ու փլուզվել է... Եվ իրոք, ով ով՝ ես երբեք չեմ կարող ՀԳՄ անդամ լինել։ Անգամ կարգին հայհոյել չգիտեմ։ Նույնիսկ երբեւէ չեմ կարող ստորագրությունս դնել որեւէ զրպարտագրի տակ, որ արդեն այլ անվամբ տպվել է չճանաչված մի հանրապետությունում...

Իսկ ես, պարոն, մշտապես սխալմամբ կարծել եմ, թե մեծ կամ նշանավոր գրողները հազվադեպ են երկար ժամանակ մնում գրողների միության կամ գրական որեւէ կազմակերպության ղեկավարի պաշտոնում, եւ այդ պաշտոնում հիմնականում աշխատում են ապաշնորհ մարդիկ, ովքեր այլապես չէին կարող տպագրել իրենց գրական խոտանը: Դժբախտաբար իմ այդ կարծիքը տարիներ առաջ տպագրվել էր նաեւ իմ գրքում...

Հիմա եմ հասկանում իմ մեծ մոլորությունը։ Ձեզնից որքա՜ն բան ունեմ սովորելու։
Նաեւ ճիշտ եք վարվել, որ ձեր «պատասխան»-ում համեստորեն զուգահեռ եք անցկացրել Ձերդ մեծության եւ Թումանյանի միջեւ, որի վրա եւս դրամբյանները ժամանակին քարեր էին նետում։ Լոռեցու անվան հիշատակումը պատիվ է բերում նրան...

Ես, որ «թագավորների մերկությունը» նկատելու վատ սովորություն ունեմ, ձեր դեպքում միանգամայն տրամագծորեն հակառակ խնդրի առաջ եմ հայտնվել։ Միայն ձեր սույն ստեղծագործությունը բավական է, որ ես հստակ տեսնեմ ձեր կոստյումը, փողկապը, անգամ դրանց գույնը, խնամքով մաքրած ու կոկ կոշիկները... Բայց ինչ-որ մի բան կարծես պակասում է։ Չեմ կարողանում տեսնել (Սարոյանի հերոսը կբացականչեր՝ «Էհե՜յ, ո՞վ կա այդտեղ...»)։

Հա, ամենակարեւորը. ձեզ մաղթում եմ ամենայն բարիք եւ ստեղծագործական նորանոր թռիչքներ։ Ձեր գրչով փայլուն ապացուցեցիք, որ իրոք հնարավոր չէ տաղանդը մախաթի պես պարկում թաքցնել... Գլուխ եմ խոնարհում Ձեր մեծության առաջ։

Հարգանքներով՝ ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ 
Արցախյան «Նոր էջ» թերթի խմբագիր, 
գրող, հրապարակախոս

«Հայոց Աշխարհ»
02.02.11

Ավտոտեսուչները վաստակեցին «օրվա հացը»


Մեզանում շարքային քաղաքացիների ու շարքային ավտովարորդների վերաբերմունքը ճանապարհային ոստիկանության, այն է՝ ավտոտեսչության նկատմամբ, միանշանակ բացասական է։ Այդպես է եղել խորհրդային ժամանակներում, այդպես է նաեւ այսօր։ Դա գիտեն թե՛ առաջինները, թե՛ ավտոտեսուչները, եւ այսօր հույսի նշույլ չի երեւում, թե վաղը կարող է ինչ-որ բան փոխվել հօգուտ ավտոտեսուչների։

Ստեփանակերտում օրվա ընթացքում երթեւեկության կանոնների բազմաթիվ խախտումներ կարելի է նկատել, սակայն գրեթե չեմ հիշում դեպք, որ դրա համար մեղավորները զգուշացվեն կամ տուգանվեն։ Փորձում ես փողոցը հատել, սպասում ես լուսաֆորի կանաչ լույսը վառվելուն, բայց հանկարծ հետիոտների անցման համար նախատեսված շերտավոր գծերի (մեզանում այն «զեբր» են անվանում) վրա հայտնվում է ղեկի մոտ նստած ինքնագոհ մի ապուշ, ու հետիոտները մնում են տարակուսած՝ կամ դիմացը ցցված ավտոմեքենայի գլխի վրայով պիտի հատեն փողոցը, կամ դիմացից շրջանցեն մեքենան՝ իրենց ենթարկելով խաչմերուկի մյուս հատվածներով շարժվող ավտոմեքենաների հետ «ընդհարվելու» վտանգին…

Այս սցենարը կրկնվում է պարբերաբար, կրկնվում է յուրաքանչյուր խաչմերուկում, սակայն դեռ չեմ տեսել, որ դրա համար մեղավորներին պատժեն։

Փողոցների տարբեր հատվածներում հետիոտների համար նախատեսված նույն այդ շերտավոր հատվածն անցնելիս հաճախ կարելի է ականատես լինել, թե ինչպես մանկան ձեռքը բռնած քաղաքացին, շերտավոր գծերի մեջտեղը կանգնած, սպասում է, որ դիմացից սուրացող «ջիպ» ու «մերսեդեսներն» անցնեն։ Դարձյալ չեմ հիշում դեպք, որ վերոնշյալ օրինազանց ավտովարորդներին պատասխանատվության ենթարկեն։

Սակայն փոխարենը՝ բազմիցս կարելի է ականատես լինել, թե ինչպես են ավտոտեսուչները տուգանում երթեւեկության կանոն չխախտած շարքային քաղաքացուն։ Ավտոտեսուչների մասին խոսելիս իմ զրուցակիցները հաճախ են ակնարկում, որ իրավապահ մարմինների «որսի դուրս եկած» այդ աշխատակիցները երեւակայության նշույլ չունեն ու մշտապես «փող են աշխատում» նույն՝ հարյուր տարվա մեթոդով։ Անգամ իրենք էլ կարգին չգիտեն երթեւեկության կանոնները, այլապես կհասկանային, որ կարգազանց ավտովարորդներին պատժելու շատ ավելի հարմար պատճառներ կան…

Հուլիսի 14-ին Ստեփանակերտին մերձակա գյուղերից մեկի մոտ, ճանապարհի եզրին կանգնած, ավտոմեքենայի էինք սպասում՝ մայրաքաղաք գալու համար։ Մեզնից հարյուր մետր առաջ ճանապարհային ոստիկանության մեքենա էր կանգնած (պետհամարանիշը՝ 166 ՈՍ 50)։ Քիչ հետո տաքսի կանգնեցրի։ Այն դանդաղ կանգնեց ճանապարհի եզրին՝ մեր դիմաց։ Անկասկած, ավտովարորդը դեռեւս մինչեւ կանգնելն էր նկատել ոստիկաններին, ու հասկանալի է, որ չէր կարող իրեն թույլ տալ որեւէ օրինազանցություն։
Մեքենան նստեցինք ու առաջ շարժվեցինք։ Ավտոտեսուչների մոտով անցնելիս վերջիններս կանգնեցրին մեքենան, ավտովարորդին իրենց մոտ հրավիրեցին ու սկսեցին «արձանագրություն» կազմել…

Նրանցից մեկն ավտովարորդին փորձում էր բացատրել, որ վերջինս մեքենան կանգնեցրել էր ճանապարհի կենտրոնում։ Ասաց նաեւ, որ դրա համար օրենքով 10 հազար դրամ տուգանք է հասնում, բայց իրենք 3 հազարն են գրում։ Ասաց, որ կարող էին 10 հազար տուգանել ու ավելի շատ «վաստակել»։
Փորձեցի միջամտել՝ բացատրելով, որ «տաքսին» կանգնել էր հենց ճանապարհի եզրին, որտեղ խոտերի վրա մենք էինք կանգնած։ Սակայն՝ ապարդյուն։ Ավտոտեսուչ Արթուր Օհանյանի աչքը 100 մետրից ավելի լավ էր «նկատել» երթեւեկության կանոնի խախտումը, քան մենք՝ ավտովարորդը, ես ու քույրս…

Ի՞նչ խոսք։ Մարդիկ վաստակել են օրվա հացը։ Շատ-շատերը հենց այդկերպ են ապրում։ Բայց, մեղքս ի՞նչ թաքցնեմ, ես երբեք չեմ կարող «այդ հացն» ուտել։

14.07.2011

Շուտով երեւի թե Գանձասարն էլ սալիկապատեն

Արցախի Գանձասարի եկեղեցական համալիրում կատարվող նորոգման աշխատանքների մասին լուրերը, որ տպագրվեցին մամուլում, կայքերում ու սոցիալական ցանցերում, ազդարարեցին, որ աղճատվում է պատմամշակութային հուշարձանի պատմական ու մշակութային դեմքը: Խնդիրն այն է, որ 13-րդ դարի եկեղեցու պարիսպը սալիկապատվում է ժամանակակից շինանյութով։ Այսպես ասած՝ «եվրոռեմոնտ» են անում:

Արցախի զբոսաշրջության վարչության հուշարձանների պահպանության եւ ուսումնասիրման բաժնի պետ Սլավա Սարգսյանը հայտնեց, որ մինչ այդ Հայ առաքելական եկեղեցու Արցախի թեմի առաջնորդ Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանի ստորագրությամբ նամակ են ստացել, որտեղ արքեպիսկոպոսը հայտնել է, թե ռուսաստանահայ գործարար Լեւոն Հայրապետյանը, որ ծնունդով Արցախի Վանք գյուղից է, ցանկանում է սալիկապատել եկեղեցու պարիսպը։

Սարգսյանի ասելով՝ իրենք խորհրդատվության համար դիմել են ՀՀ մշակույթի նախարարության հուշարձանների պահպանության վարչություն եւ, հաշվի առնելով, որ հայաստանյան իրենց գործընկերները նույնպես դեմ են եկեղեցու պարսպի սալիկապատմանը, բացասական եզրակացություն են ուղարկել Արցախի թեմի առաջնորդին։

Սակայն, չնայած բացասական եզրակացությանը, Գանձասարում շարունակում են պարիսպը երեսպատել տրավերտինե սալիկներով՝ պատճառաբանելով, թե դրանք այն նույն հանքից են, որտեղի քարերով 13-րդ դարում կառուցվել է Գանձասարի վանական համալիրը: Կիրակի օրը Շուշիում լրագրողների հարցերին տված պատասխաններից ակնհայտ է դառնում, որ Պարգեւ արքեպիսկոպոսը դեմ չէ սալիկապատման աշխատանքներին։

Ըստ նրա՝ անհրաժեշտ է կիրառել վերականգնման ժամանակակից միջոցներ՝ պահպանման ավելորդ աշխատանքից ազատվելու համար:

«ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցուցակի մեջ մտնում է միայն վանքը, քանի որ պարիսպը բազմիցս վերակառուցվել է՝ վերջին անգամ 1996 եւ 2003 թվականներին: Հերթական վերանորոգումն անհրաժեշտություն էր, այլապես այն շատ ավելի դժվար կլիներ պահպանել: Մի քանի օրը մեկ պարիսպը զննելը եւ խոտերն արմատախիլ անելը աշխատանքի եւ միջոցների ծախս կնշանակեր»,- ասել է Արցախի թեմի առաջնորդը, ապա ավելացրել, որ «երեսպատումը կպաշտպաներ Գանձասարի վանքի պարիսպը մի քանի օրը մեկ արմատներ գցող խոտից»։

Նա նշել է նաեւ, որ «ժամանակակից նյութերի կիրառումը բուն վանքային շինության դեպքում արդեն ցանկալի չէ: Այդպես եղավ Ամարասի վանքի հետ: Այնտեղ մենք անհրաժեշտ միջոցներ չհայթայթեցինք եւ ստիպված էինք վանքի կտուրը թիթեղապատել: Ինչ խոսք, միջոցների առկայության դեպքում այդպես չէինք անի: Բայց այս դեպքում էլ բարերար չգտնվեց, եւ ստիպված էինք առձեռն միջոցներով խնդիրը լուծել»: Ապա հայտնել է, որ վանքի իջեւանատեղին նույնպես այսօր չի համապատասխանում միջնադարում կառուցված «բնօրինակին»։

«Նախկինում դրա հատակը հողեղեն էր: Այնտեղ ապրում էին ճգնավորները, սակայն այսօր ճգնավորներ չունենք, եւ մեզ մոտ եկող ուխտավորներին չէինք կարող այդպիսի պայմաններում տեղավորել մի քանի օրով եւ նրանց համար հոդացավերի վտանգ ստեղծել: Այդ պատճառով էլ սալահատակեցինք»,- նշել է Պարգեւ Մարտիրոսյանը:

Արքեպիսկոպոսի խոսքերից պարզ է դարձել նաեւ, որ, չնայած ԼՂՀ զբոսաշրջության նախարարության հուշարձանների պահպանման բաժինը բացասական եզրակացություն է տվել պարսպի նորոգմանը, եւ մարտի սկզբին նորոգումը կանգ էր առել, մի քանի օր առաջ այն վերսկսվել է բարերար Լեւոն Հայրապետյանի ցանկությամբ:

Հետաքրքիրն այն է, որ արցախյան թեմը շարունակ ակնարկում է պարսպի անմխիթար վիճակի ու այն «բազմիցս վերակառուցած» լինելու մասին, իսկ «Գանձասարի վերածնունդ» ծրագրի իրականացման գրասենյակը, որ գործում է նույն թեմի առաջնորդ Պարգեւ արքեպիսկոպոս Մարտիրոսյանի նախաձեռնությամբ, տարածած մի տեղեկատվության մեջ հայտնում է, թե «Գանձասարը շրջապատող պարիսպն իրականում կառուցվել է ոչ թե 13-րդ դարում, այլ 20-րդ դարի 80-ական թվականներին: Ներկա պահին իր անորակության պատճառով պարիսպը սկսել էր քանդվել, ինչը կանխելու համար որոշում ընդունվեց երեսպատել այն տրավերտինե սալիկներով» եւ այլն։

Այս կապակցությամբ Արցախի հուշարձանների պահպանության բաժնի պետ Սլավա Սարգսյանը հայտնեց, որ յուրաքանչյուր եկեղեցի ժամանակին պարսպապատված է եղել։ Այդ թվում նաեւ 13-րդ դարում կառուցված Գանձասարի վանքը։ Ճիշտ է, 17-րդ եւ հետագա դարերում այն վերակառուցվել է, բայց երբեք չի աղճատվել նրա դեմքը։ ԼՂՀ կառավարությանն առընթեր կրոնի եւ ազգային փոքրամասնությունների հարցերի բաժնի վարիչ Աշոտ Սարգսյանը գտնում է, որ ցանկացած շինարարական աշխատանք իրականացնելիս պետք է խորհրդակցեն մասնագետների հետ։

Պարիսպը եթե քանդվել է, ապա մասնագետները պիտի զբաղվեն։ «Մեր պապերը երբեք տուֆով կամ, այսպես կոչված, տրավերտինով պարիսպ չեն կառուցել։ Հին ժամանակներից ի վեր այն կառուցել են ամուր անտաշ քարով։ Մեր պատմամշակութային բոլոր հուշարձաններն ունեն իրենց ուրույն ոճը, սեփական դեմքը։ Եթե պարիսպը սալիկապատում են, ապա այն այլեւս պարիսպ չէ, այլ՝ ցանկապատ»,- ասաց Ա. Սարգսյանը եւ դժգոհություն հայտնեց, որ Գանձասարում կատարվող աշխատանքներում հաշվի չեն առել կառավարությանն առընթեր կառույցի՝ հուշարձանների պահպանության բաժնի մասնագետների կարծիքը։

Կրոնի եւ ազգային փոքրամասնությունների հարցերի բաժնի վարիչը գտնում է, որ այս ամբողջ պատմության արմատները գտնվում են ավելի վաղ թույլ տրված մեծ սխալի մեջ։ «Իմ խորին համոզմամբ՝ դա հետեւանք է նրան, որ հուշարձանների պահպանության եւ ուսումնասիրման բաժինը մշակույթի ոլորտից հանել ու մտցրել են նորաստեղծ զբոսաշրջության վարչության կազմի մեջ,- հայտնեց նա,- մինչդեռ մշակույթն ու տուրիզմը լիովին անհամատեղելի են։
Բացառված չէ, որ Գանձասարում կատարվածը դարձյալ կրկնվի մեր ազգային մշակութային մի այլ արժեքի հետ… Զբոսաշրջության վարչությունն իր երկրին նայում է տուրիստի աչքերով, այլ ոչ թե տանտիրոջ, մտածում է ոչ թե հոգեւորի, այլ հանգստի գոտիներ, քոթեջներ, խաղասրահներ սարքելու միջոցով զբոսաշրջիկներին հրապուրելու մասին»։

Բազմիցս գրել ենք մեզանում հիվանդություն դարձած սալիկապատման մասին, բերելով Ստեփանակերտի կենտրոնական մասը, կառավարական շենքերը, դրանց մերձակա փողոցները, զբոսայգիները սալիկապատելու օրինակը, կատակով հավելել, թե բացառված չէ, որ մի օր սկսեն սալիկապատել նաեւ շենքերի տանիքները, պատուհանները եւ այլն։ Կարծես թե արդեն եկել է այդ ժամանակը։

28.06.2011

Նժդեհին «մատ» արեցին...

ԵԽԽՎ-ի ամբիոնից ելույթ ունենալուց հետո պատասխանելով պատգամավորների հարցերին, Սերժ Սարգսյանը հայտնել է, որ Հայաստանը «այս քսան տարիների ընթացքում» ժողովրդին խաղաղության է պատրաստում, իսկ Ադրբեջանն իր ժողովրդին՝ պատերազմի։ Ապա ավելացրել. «Ադրբեջանը առավելություն կստանա, եթե, Աստված մի արասցե, ռազմական գործողություններ սկսվեն, որովհետև նրանք իրոք իրենց ժողովրդին պատրաստել են և պատրաստում են պատերազմի։

Խնդիրը միայն այն չէ, թե ՀՀ ղեկավարները ինչպես և ինչու են մեր ժողովրդին խաղաղության պատրաստել, իմանալով, որ դա ի վնաս մեզ է։ Խնդիրը նաև այն չէ, որ Նժդեհի գաղափարները որդեգրած կուսակցության անդամը վերջինիս «Խաղաղություն ես ուզում, պատրաստվիր պատերազմի» հանրահայտ ձևակերպումը մի կողմ է նետել ու միանգամայն հակառակը պնդել. խաղաղություն ես ուզում՝ պատրաստվիր խաղաղության։ Խնդիրն այն է, որ այս խայտառակ խոսքերը նա արտաբերել է ի լուր աշխարհի ու վերջում էլ նշել, որ պատերազմի դեպքում հակառակորդը առավելություն կստանա, որովհետև «նրանք իրենց ժողովրդին պատրաստել են պատերազմի։ Պատմությունից ես չեմ հիշում դեպք, որ որևէ երկրի ղեկավար, մեծ կամ փոքր զորահրամանատար հայտարարի, թե պատերազմի դեպքում հակառակորդը «առավելություն կունենա։

Հարց է ծագում. իսկ որտե՞ղ մնաց «տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակը», որով դեռ երեկ պարծենում էինք։ Ուրեմն՝ 20 տարի մեզ խաբում ու դիտմամբ «խաղաղությա՞ն էին պատրաստում»...

Գո՞ւցե թե այդ խոսքերն արտաբերելիս ՀՀ նախագահը մտածել է, որ իր խաղաղասիրական ձոներգը լսելով, այսպես կոչված, միջազգային հանրության համակրանքն անմիջապես թռչելու է խաղաղասեր ու պաշտպանության կարոտ հայ ժողովրդի կողմը։ Բայց օտարն այդ ե՞րբ է թույլ Հայաստանին պաշտպանել, որ այսօր պաշտպանի։ Սուլթանհամիդյան ջարդերի ժամանա՞կ, 1915 թվականի՞ն, 1988-90 թթ. Սումգայիթի, Կիրովաբադի, Բաքվի հայկական ջարդերի օրերի՞ն...

Ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմում մենք հաղթել ենք, որովհետև մեր հույսը ոչ թե եվրոպաների, այլ մեզ վրա ենք դրել։ Շուրջ երկտասնամյակ է Արցախի երկինքը խաղաղ է, որովհետև մեր սահմանները մե՛ր բանակը, մե՛ր տղաներն են հսկում, այլ ոչ թե «երկնագույն» կամ աստված գիտե, թե ինչ գույնի սաղավարտավոր «խաղաղարար» կոչվածները։

Իր գերագույն հրամանատարի այս խոսքերը լսած հայ զինվորը վաղն ինչպե՞ս պիտի հայրենիք պաշտպանի։ Նա չի՞ ասելու՝ ինչո՞ւ ես ինձ խաղաղության պատրաստել, պատերազմի պատրաստեիր, որ կարողանամ թշնամուն հաղթել... Դղյակներ կառուցելով ու շենքերն ու փողոցները թանկարժեք մարմարով սալիկապատելով «խաղաղության պատրաստվելու» փոխարեն այդ գումարներով դու էլ ժամանակակից զենք գնեիր...

Բարեբախտաբար, իմ ծանոթներից, ընկեր-բարեկամներից ոչ ոք չի կիսում ՀՀ նախագահի այդ խոսքերը։ Թշնամին այսօր միայն հոխորտում է իր ուժի մասին՝ փորձելով հոգեբանական ճնշմամբ ազդել բանակցային գործընթացի վրա և, բարեբախտաբար, նա ևս գիտե, որ մեզնից ուժեղ չէ, այլապես անմիջապես կհարձակվեր՝ առանց մեզ զգուշացնելու։

Լսելով ՀՀ նախագահի վերոհիշյալ խոսքերը, որպես հայ, ես ինձ նվաստացած ու խայտառակված զգացի, բայց հոգով հանգիստ՝ որ այդ ամենը ՃԻՇՏ ՉԷ՛...

Արդյո՞ք «մերն ուրիշ է», թե՞...

Վերջերս Ստեփանակերտում լրիվ վառվել էր «Դիզակ» հրատարակչության թանկարժեք սարքավորումներից մեկը։ Պատճառը՝ գիշերվա կեսին հոսանքի լարումը բարձրացել էր, որի արդունքում միլիոնների արժողությամբ սարքավորումից վառված-հալված մի զանգված է մնացել։ Քաղաքակիրթ երկրներում նման դեպքում մեղավորը, տվյալ դեպքում՝ էներգետիկ համակարգը, փոխհատուցում է պատճառած վնասը կամ տուժողը փոխհատուցում է ստանում ապահովագրական այն ընկերությունից, որտեղ ապահովագրել է իր գույքը։

Մեզ մոտ, սակայն, ամեն ինչ այլ է։ Մարդը տարիներ շարունակ աշխատել, ժամանակակից սարքավորումներով տպագրատուն է հիմնել, բազմաթիվ աշխատատեղ ստեղծել և, ահա, մի այլ անպատասխանատու կառույցի պատճառով հսկայական կորուստ է կրել... Իսկ ինչ վերաբերում է գույքի ապահովագրմանը, ապա վերջին ժամանակներս ապահովագրության հետ կապված միակ համազգային միջոցառումը «ավտոմեքենաների պարտադիր պահովագրում» օպերացիան էր, որ ձեռնարկել էին իշխանությունները։ Ասում են՝ դրա պատճառն էլ այն է, որ երկրի տերերին «սրոչնի փող» էր պետք։ Ի դեպ, Երևանում գործարկված այդ «միջոցառումը» հաջողությամբ կիրառել են նաև Արցախում...

Բարեկամս պատմում է, որ օրերս մինչև գիշերվա ժամը 10-ը մոտ մի շաբաթ շարունակ չեն կարողացել հեռուստացույց դիտել, օգտվել համակարգչից կամ աշխատացնել լվացքի մեքենան, դեռ ավելին՝ սառնարանն էլ շարքից դուրս է եկել, որովհետև այդ օրերին իրենց շենքում ինչ-որ մեկը բնակարանում ինչ-որ բան էր եռակցում-զոդում՝ հոսանքի լարումը կտրուկ իջեցնելով ու բարձրացնելով։ Բարեկամս պատմում է, որ դիմել է էլցանց, խնդրել ստուգել-գտնել օրինախախտին (օրենքով՝ ժամը 18.00-ից հետո ոչ ոք իրավունք չունի եռակցող սարքավորում աշխատացնել), սակայն ապարդյուն։ Մեղավորն այդպես էլ չի հայտնաբերվել (կամ՝ չեն ցանկացել հայտնաբերել)։

Մարդը սառնարանն է կորցրել, չհաշված նրա և նրա նման մի քանի տասնյակ բնակիչների, նրանց ընտանիքների մեկշաբաթյա նյարդային լարված մթնոլորտը։ Իսկ հակառակ, այսպես ասած, բևեռում ինչ-որ մեկն իր կամ իր ընտանիքի համար ինչ-որ բան էր սարքել և, երևի, ուրախացել։ Ինչպես մեզանում ասում են՝ հայի անձնական երջանկության ճանապարհը միշտ անցնում է իր նմանների դժբախտության միջով... Ահա այս օրինական անօրինության սահմաններում է ապրում մեր երկիրը։

Աշխարհի մի այլ երկրում ամենափոքր անարդարությունից ցուցապաստառներով մարդիկ լցվում են փողոցները, բողոքում, պահանջում... Մեզ մոտ քաղաքացիական արժանապատվություն կամ գոյություն չունի, կամ վաղուց հանված է օրակարգից։ Հայ իրականության մեջ եթե քննադատում, դժգոհում-բողոքում են, ապա միանգամայն այլ են դրդապատճառները։ Օրինակ, ընդդիմությունը ոչ այնքան իշխանությունների հետ է ուզում հաշիվներ պարզել, որքան՝ իր նմանների։ Ո՞վ է ըդդիմության վրա ավելի շատ քարեր նետում։ Իշխանություննե՞րը։ Ո՛չ։ Կամ՝ ոչ միայն նրանք։ Նույն այդ ընդդիմադիր ճամբարի մի այլ կողմից կտրիճ «նետաձիգները» պարբերաբար նշանառության տակ են պահում իրենց բախտակիցներին, ովքեր, ինչպես և իրենք, չեն կարողանում տանել օրվա իշխանություններին։ Նրանք սրանց են «կեղծ ընդդիմություն և ծախված» որակում, սրանք էլ՝ նրանց...

1937 թվականից, անձի պաշտամունքի մղձավանջից ենք հաճախ խոսում։ Աղասի Խանջյան, Չարենց, Բակունց, Թոթովենց... Հազարավոր տաղանդավոր հայորդիներ են հոշոտվել, անգերեզման մնացել, կամ տարիներ շարունակ տանջվել սիբիրներում ու քայքայված, ավերված հոգով մահապուրծ ետ վերադարձել... Ստալինը կամ Բերիա՞ն են մեկ առ մեկ կարդացել Չարենցի կամ Բակունցի հայատառ երկերն ու այնտեղ «սոցիալիստական հայրենիքի հիմքերը սասանող» տողեր որոնել... Ո՛չ, մերազգի տականքներն են իրենց ստորագիր կամ անստորագիր նամակներով, զրպարտագրերով հեղեղել ցեկա-ները, այդ նրանք են օրը ցերեկով, իրենց ճրագը վառած, նախանձ քինախնդրությամբ «ազգի թշնամիներ» հայտնաբերել իրենց գործընկերների, հարևանների ու բարեկամների մեջ...

Խորհրդային գրեթե բոլոր ազգերն էլ շնորհալի, տաղանդավոր կամ պարզապես անմեղ զոհեր են ունեցել այդ տարիներին։ Սակայն հայոց մեր արտի վրայով ասես մորեխի հսկա մի ամպ է անցել... Մեր սեփակա՛ն, հայրենի՛ մորեխի, որոնց ուղղակի կամ անուղղնկի հետնորդներն ու ժառանգներն այսօր էլ կենդանի են...

Ամեն անգամ լսելով «մերն ուրիշ է» արտահայտությունը, սրտխառնուք եմ զգում։ Ո՛չ, մերն ուրիշ չէ, ստում եք։ Մե՛նք ենք ուրիշ։ Այդ մե՛նք ենք, որ նման չենք աշխարհի մի այլ ժողովրդի։ Բոլորից ուզում ենք տարբերվել-զանազանվել մեր կիսաասիական մտածելակերպով ու կիսաեվրոպական գործելակերպով, օրինականն ու անօրինականն իրար խառնած քաղաքական վերնախավով և մշտապես օտար ափերում հայրենիք փնտրող ժողովրդով։

Մեզանում շոուն դարձել է ոչ միայն երաժշտական միջոցառում, այլև՝ քաղաքական ներկայացման անբաժանելի մաս։ Արդյունքում՝ այսօր մի «բում-բում» է մնացել, «չակա-չակա»-ն էլ՝ երկրի ու ազգի խորհրդանիշ։ Ռաբիսն այսօր ոչ միայն հեռուստաեթեր է նվաճել։ Քաղաքական մեր դաշտն է այսօր ռաբիս։ Մի ողջ ազգ այսօր ասում է՝ «իմ համար», «մեր համար։ «Ինձ համար»-ն ու «մեզ համար»-ը մնացել են անցյալի գրականության ու պատմության էջերում։ Աղաղակող այս անգրագիտությունը բավական է, որպեսզի կողմնակի մեկը տա մեր կրթական-գիտական-քաղաքական համակարգի գնահատականը։

20.06.2011

«Հայրենասերը» կամ՝ ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյանը՝ փակագծերից դուրս

Մերազգի որոշ գործիչներ չբավարարվելով իրենց ու իրենց ազգականների համար հերոսի «կոստյումներ» հաջողացնելով, չբավարարվելով իրենց կենսագրությունը Արցախյան ազատամարտի տարեգրության մեջ խցկելով, այժմ էլ փորձում են Արցախյան շարժումը մտցնել սեփական կենսագրության մեջ, նմանվելով Յարոսլավ Հաշեկի այն հերոսին, որ փորձում էր ապացուցել, թե Երկրագնդի ներսում գոյություն ունի մի գունդ, որ զգալիորեն մեծ է դրսի գնդից։

Բացում ես ինչ-որ թերթ կամ գիրք և ապշում. պարզվում է՝ այսինչը, ոչ ավել, ոչ պակաս, հերոս է, այնինչը ոչ միայն հերոս է, այլև, իր ասելով, հենց ինքն է սկսել Արցախյան շարժումը... Երրորդը՝ ռադիո-հեռուստաեթերներից հայտարարում է, որ ինքն ազգի փրկիչ է: Մեկն աղմուկ-աղաղակով է իրեն հերոս հռչակում, մյուսը աջ ու ձախ ինտրիգներ սարքելով կամ նախորդների վրա ցեխ շպրտելով, մի ուրիշը՝ կաշառելով, մի վեցերորդը՝ քծնելով ու շողոքորթելով կամ իշխանական նստավայրերում ծանոթ-բարեկամներ գտնելով... Եվ այսօր հերոսանում են մարդիկ, որոնց այն տարիներին ճրագով, խոշորացույցով ու հեռադիտակով անգամ չէիր գտնի: Հետպատերազմյան այս հերոսների ստվարությունը առաջին հերթին վիրավորում է մեր հերոս նահատակների հիշատակը, նսեմացնում ու արժեզրկում նրանց թափած արյան գինը:

Շքանշաններ ու մեդալներ են ստանում գրողներ, մտավորականներ, որոնց վաղը ոչ ոք չի հիշելու: Մրցանակներ են ստանում մարդիկ, որոնց գրքերը ոչ ոք չի կարդում, ովքեր գրականության ու գիտության բնագավառում ոչ մի ներդրում չունեն:

Ոմանց երևի ձեռնտու է արժեքների արժեզրկումը, համահարթեցումը, այսպես ասած՝ գազոնականացումը: Մեր վաստակաշատ մտավորականներից մեկը կատակով ասում է. «Ծառերը կտրում, գազոն են դարձնում, որպեսզի թուփն իրեն ծառ երևակայի»: Երևույթը նոր չէ։ Ժամանակին մեծ մտածողներից մեկը նկատել է, որ «տափակ հարթության վրա յուրաքանչյուր հողակոշտ բլուր է թվում»։

ԼՂՀ գրողների միության տպագրած գրական տեղեկատուներից մեկում Վարդան Հակոբյանի կենսագրության մեջ գրված է, որ նա «Արցախյան շարժման առաջին ղեկավարներից մեկն է» (հետաքրքիր է, իսկ ովքե՞ր են երկրորդ, երրորդ, չորրորդ կամ հինգերորդ ղեկավարները - հեղ.)։ Իսկ Երևանից հարգարժան Ազատ Եղիազարյանը մի քանի տարի առաջ «Ահա այսպիսի վաստակավոր գործիչ» վերնագրով («Հայկական ժամանակ», 17 նոյեմբերի 2005 թ.) Հակոբյանին ձեռ առնող հոդվածի հեղինակին հայտնել է, թե Վ. Հակոբյանը «մասնակցել է Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմին»:

Չեմ ուզում նույն անձի մասին նույնատիպ մեջբերումներ անել նույն ԳՄ-ի և նրա մերձակա խոհանոցներում սարքված այլ աղբյուրներից։ Պարզապես ինքս ինձ մտածում եմ. այսպես օրը ցերեկով երբ մենք անգթորեն, անխղճորեն խեղաթյուրում, կեղծում ենք երեկվա դեռ պատմություն չդառած Ազգային-ազատագրական շարժումը, հակառակորդից, մեր թշնամուց ինչո՞ւ ենք նեղանում ու նրանց մեղադրում պատմությունը խեղաթյուրելու և կեղծարարության մեջ։

Քանի որ, Իգոր Մուրադյանի ասած, բոլորը դեռ չեն մեռել, փորձենք վերհիշել, թե Վարդան (Սլավիկ) Հակոբյանն ինչպես էր «ղեկավարում» Արցախյան շարժումը։ Սկսենք ստորագրահավաքի ժամանակներից։ Մոսկվային ուղղված Արցախի մտավորականների հանրահայտ նամակը, որը կազմվել է «Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի խմբագրությունում, և որի կազմման և ստորագրահավաքի մասնակիցներից եմ, Վարդան Հակոբյանին չեմ տեսել, նրա անունը հաստատ առաջին 20-30 հոգու մեջ չկար։ Անգամ հիշում եմ, որ առաջին երկու ստորագրողները Գուրգեն Գաբրիելյանն ու Գուրգեն Այվազյանն են եղել։ Սկզբում նրանց ենք ստորագրել տվել, որպեսզի մյուսները համարձակություն ձեռք բերեն...

Ինչ վերաբերում է ավելի ուշ՝ 1988-ի փետրվարի 20-ի նստաշրջանում Վ. Հակոբյանի և ոմանց «բոցաշունչ» ելույթներին, ապա այդ օրը մարզգործկոմի շենքը շրջափակած 70-80 հազար մարդ, 70-ամյա ստորացման համար վրեժով լցված, «Միացո՛ւմ», «Հայաստա՛ն» վանկարկելով, սպասում էր, որ պատգամավորները թղթի վրա վավերացնեն այն որոշումը, որ արդեն կայացրել էր ինքը՝ ժողովուրդը։ Թող որևէ պատգամավոր փորձեր այլկերպ պահել իրեն, մեղմ ասած՝ բմբուլները քամուն կտային։

Այնուհետև Վ. Հակոբյանը Արցախի պատվիրակության կազմում մեկնել է Մոսկվա։ Ճիշտն ասած, պարզ չէ, թե արփագյադուկցի միջակագույն կարողությունների տեր գյուղական վարժապետ Սարգիսի ռուսերենի «գիտակ» Սլավիկ որդին ինչո՞ւ է մեկնել և ի՞նչ լեզվով պիտի խոսեր ԽՍՀՄ կարևոր դեմքերի հետ...

Եղել է հանրահայտ «Կռունկի» անդամ։ Բայց քանի որ Հակոբյանն այն մարդկանցից է, որոնց ողջ կյանքի և գործունեության միջով կարմիր թելի պես անցնում է անձնական շահի սկզբունքը, ձեռքերը ծալած չի նստել, հավատարիմ է մնացել իր դավանանքին. այն ծանր օրերին, երբ մարդիկ փող էին հանգանակում, իրենց վերջին գումարներն էին տալիս՝ Ղարաբաղի պաշտպանության համար զենք ու զինամթերք գնելու համար, նա երեք անգամ մոտ 1700 ռուբլի է (այն տարիների բարձր պաշտոնյայի 11-12 ամսվա աշխատավարձը) անվերադարձ վերցրել ինքնապաշտպանության ուժերի կոմիտեից՝ անձնական «հայրենասիրական» կարիքների համար...

Այնուհետև՝ միտինգային ելույթներ «մոսկովյան վարդագույն» խոստումների մասին... Հետո՝ պատերազմ։ Բանակում չծառայած Վարդան Հակոբյանը գտավ, որ «լավագույն ավանդույթները» պետք է շարունակել, և տեղի բարձրագույնի հումանիտար բաժիններից իր զավակներին հանեց և պետական լիմիտով տեղավորեց Երևանի իրավաբանականում։ «Շարժման առաջին ղեկավարի» զորակոչի ենթակա զավակները 1992-ի փետրվարին Մարտակերտի շրջանից վիրավորներ տեղափոխող ուղղաթիռով մեկնեցին Երևան։

Ողջ պատերազմի ընթացքում Վ. Հակոբյանի «հայրենասիրական» ձայնը չէր լսվում։ Ավելի ճիշտ՝ լսվում էր, բայց այլ կողմերից. Երևանում պատսպարված, այսուայնտեղ հայտարարում էր, թե արդեն Ղարաբաղ չկա, ամեն ինչ վերջացած է։ Իսկ ահա, պատերազմից հետո պարզվեց, որ մարդը «Արցախյան շարժման առաջին ղեկավարներից մեկն է»։ Պարզապես հասկանալի չէ, թե «Շարժման առաջին ղեկավարն» ինչո՞ւ թե՛ սաֆոնովյան ռեակցիայի տարիներին, թե՛ պատերազմի դաժան տարիներին և թե՛ հետո, այս 15 տարում, երբ դարձյալ շարունակվում են սև ամպեր կուտակվել մեր Հայրենիքի գլխին, երբ անընդհատ խոսում են ազատագրված տարածքները թշնամուն վերադարձնելու, ազերի փախստականների վերադարձի, ինչ-որ հանրաքվեի և անորոշ կարգավիճակի մասին, ծպտուն չի հանում։ Թե՞ դա ԼՂՀ ԳՄ նախագահի «կոմպետենտության» (իր բառն է - հեղ.) մեջ չի մտնում։

Գոնե մի փոքրիկ հոդված կամ պարզապես ելույթ չհրապարակեց՝ իր ժողովրդին «ուղղորդելու» (իր բառն է - հեղ.) և ցույց տալու, որ «Շարժման առաջին ղեկավարը» դեռ կենդանի է, և նրա հիմնական զբաղմունքը Արցախի գրական-մշակութային-կրթական-գիտական դաշտը ամայացնելը, անձնական հաշիվներ մաքրելու համար ինտրիգներ սարքելը, գրողներին իրար դեմ լարելը, պետության սուղ միջոցներով շքեղ հատորներ հրատարակելը, տպագրած թերթերից փողոցային հայհոյանքներ շաղ տալն ու փող դիզելը չէ միայն։ Բայց դա այլ թեմա է։

Ինչ մնում է «Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմին մասնակցելուն», զավեշտն այն է, որ Վարդան Հակոբյանը դա այդպես էլ հրապարակավ չհերքեց, երևի հույս փայփայելով, որ հանրությունն այդ «կուտը» կուլ կտա: Ստի ու կեղծիքի վրա կենսագրություն ու «փառք» հյուսող, հակառակորդների դեմ զրպարտություններ գրող-պատվիրող «գրական ջոկատի հրամանատարի» համար ի՞նչ մեծ բան է ստի բուրգի վրա մի սուտ ևս «դամկա» ուղարկելը։ Երևի թե կարելի է քսան կամ մի քանի հարյուր մարդու խաբել, բայց Ժամանակն ամեն ինչ և ամենքին իրենց տեղն է դնելու։

Օրերս իր մամլո ասուլիսում Հակոբյանը վերջապես հիշեց ղարաբաղյան հարցի մասին և, իրեն հատուկ կեղծ ոգևորությամբ, գյուտ արածի պես հայտարարեց, որ այն պիտի լուծվի ազգերի ինքնորոշման սկզբունքով։ «Շարժման առաջին ղեկավարը» (ինքն իրեն անվանում է նաև «ոգու սյուն», բայց շնորհակալ լինենք, որ իրեն չի անվանում, ասենք, «Երկրագունդ» կամ «Արեգակ») նույնիսկ չգիտե, որ 1988-ի հանրահավաքների ժամանակները վաղուց անցել են, որ գնացքն այդ «կայարանը» արդեն թողել է հետևում, և այսօր միանգամայն այլ հարցեր են քննարկվում։
Առայժմ այսքանը։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Տարեգիր», Երեւան, 2009 թ.
«Նոր էջ», 23 մարտի, 2009 թ.

Արցախը նայում է հեռացող գնացքի հետեւից

Թաթարստանի մայրաքաղաք կազանում ՌԴ նախագահ Դ. Մեդվեդեւի նախաձեռնությամբ կայանալիք Ս. Սարգսյան - Ի. Ալիեւ հանդիպումը դեռ չկայացած, արդեն տարաբնույթ խոսակցություններ են հնչում։ Եթե Ադրբեջանում այդ հանդիպումից մեծ ակնկալիքներ ունեն, ապա Հայաստանում հայկական կողմի, մասնավորապես Արցախի վերաբերյալ առավելապես վտանգավոր զարգացումներ են կանխատեսում։

Պաշտոնական Ստեփանակերտի, ավելի կոնկրետ՝ Արցախի քաղաքական վերնախավի հաշվով ամեն ինչ պարզ է. այդ խնդիրը, «Ղարաբաղյան խնդիրը», սեփական երկրի, սեփական ժողովրդի գոյության, ապրելու իրավունքի խնդիրը նրանց «օրակարգից» վաղուց հանված է։ Նրանց ղեկավարած Ղարաբաղի ճակատագրի հարցով այլ մարդիկ են զբաղվում՝ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, Ադրբեջանի առաջնորդ Իլհամ Ալիեւը, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը եւ այլք։ Նրանք այդ ցուցակում չկան, ՀՀ նախորդ նախագահի կամքով թե իրենց լուռ համաձայնությամբ ու ցանկությամբ (կամ՝ երկուսը միասին) դուրս են շպրտվել բանակցային գործընթացից։

Այսօր մազաչափ ցանկություն չի նկատվում, թե նրանք ձգտում են վերագրավել սեփական տեղը բանակցասեղանի շուրջ։ Ասել է թե՝ ինքնուրույն, ազատ ու անկախ ապրելու խնդիր նրանց օրակարգում առայժմ չկա։ Խոսքը մերթընդմերթ արվող հերթապահ հայտարարությունների մասին չէ առ այն, թե «Առանց Ղարաբաղի մասնակցության բանակցությունները չեն կարող արդյունավետ լինել»։ Խոսքն այն մասին է, որ իրոք անկախ երկրի տերերի պես ՀՀ ղեկավարներին պահանջեն վերջ տալ ղարաբաղցիների անունից վտանգավոր ներկայացումներ սարքելուն եւ սեփական դարդուցավով ու սեփական երկրում կուտակված վերջը չերեւացող խնդիրներով զբաղվել...

Իրոք, շատ հնարավոր է, որ մի օր ղարաբաղյան կողմը եւս տեղ գրավի բանակցասեղանի շուրջ, բայց, ինչպես զարգացումների ընթացքը ցույց է տալիս, դա լինելու է միայն Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահների կողմից ստորագրած վերջնական փաստաթուղթը կյանքի կոչելու գործընթացը, ժամանակացույցը ճշտելու համար։

Առայժմ Արցախի քաղաքական բուրգը կարծես չի մտահոգվում, թե ինչ է լինելու, եթե ՀՀ նախագահը ստորագրի մի փաստաթուղթ, որը կարող է դառնալ Արցախի վերջի սկիզբը։ Նախկին հեքիաթները, այն միֆը, որ իբր ՀՀ նախորդ կամ ներկա նախագահները ծննդով Ղարաբաղից են ու չեն կարող ոչ ղարաբաղանպաստ փաստաթուղթ ստորագրել, վաղուց պայթել է պղպջակի պես։ Եթե նրանց համար այսօր մի գերխնդիր կա, ապա դա միայն ու միայն սեփական աթոռը պահելն է։ Նրանց մասնակցությամբ ու համաձայնությամբ բանակցասեղանին հայտնված փաստաթղթերը, որ Արցախի հետագա գոյության համար ոչ մի լավ բան չեն պարունակում, դրա վառ ապացույցն են։

Արցախից մեկ անգամ չէ, որ դժգոհություններ են հնչել «մադրիդյան սկզբունքների» վերաբերյալ, հանրությունը հասարակական կազմակերպությունների բերանով բազմիցս մերժել է այն։ Սակայն ՀՀ ղեկավարությունը Արցախի ապագան գծում է հենց այդ «սկզբունքներով», որը ենթադրում է հազարավոր հայորդիների արյան ու կյանքի գնով ազատագրված հողերի վերադարձ հակառակորդին, ազերի փախստականների վերադարձ եւ այլն, ամենավերջում էլ՝ ինչ-որ անորոշ հանրաքվե՝ Արցախի կարգավիճակը որոշելու համար։

Այս պահին Արցախի հասարակական-քաղաքական դաշտը դեռ լուռ է։ Խոսակցություններ կան, որ պատրաստվում են հայտարարություն անել։ Թե երբ, դեռ պարզ չէ։ Կամ՝ նման հայտարարություն կլինի՞ արդյոք՝ դարձյալ հայտնի չէ։ Իսկ գնացքը գնում է, եւ այնտեղ մենք չկանք...
Պարապ նստել, նայում ենք հեռացող գնացքի հետեւից։

03.06.2011

Հերոսական ժամանակներ

Հերոսը բարոյական հանճար է, սրտի հանճար,
և միշտ քաջաքաջ ու մահապատրաստ։
Գարեգին Նժդեհ


Երբ ասում ենք Հերոս, անմիջապես հիշում ենք, որ երեկ պատերազմ է եղել, ծանր ու դաժան պատերազմ, և սովորական մարդիկ՝ առավելապես արբունքահաս երիտասարդներ, ռազմի դաշտից վերադարձել են որպես հերոսներ։ Այդ հերոսներից շատերը վերադարձել են վահանի վրա։ Նրանցից ոչ մեկը հերոս դառնալու մտադրություն ու ցանկություն չի ունեցել։ Նրանք զենք են վերցրել հայրենի հողն ազատագրելու և պաշտպանելու համար միայն։ Նրանք ժամանակ չեն ունեցել հերոս դառնալու մասին մտածելու. դիմացը թշնամին էր, թիկունքում մայրը, որդին, քույրն ու սիրած կինը... Սակայն հետպատերազմյան ժամանակներն ու իրադարձությունները հակառակն ապացուցեցին։ Պարզվում է՝ առանց պատերազմի էլ կարելի է արցախյան պատերազմի հերոս դառնալ, պարգևատրվել մեդալներով ու շքանշաններով։

Մայիսինյան եռատոնի կապակցությամբ հերթական մեդալաշքանշանաբաժանումը կրկին ապացուցեց, որ վերջին տասնամյակում հասարակական-քաղաքական կյանքի ամենացավոտ երևույթներից մեկը դարձել է արժեքների արժեզրկումը, ընդհանուր համահարթեցումը։ Մարդիկ կատակով ասում են՝ պարգևատրվածների մեջ, բարեբախտաբար, կռվող տղաներ էլ կային։

Տասնամյակից ավելի է անցել մահաբեր պատերազմից։ Հարաբերական անդորր է սահմանի զույգ կողմերում, ռազմագործողություններ չկան առայժմ. (չհաշված հակառակորդի քարոզչական հզոր մեքենան, որ անդադար դիվանագիտական կրակահերթեր է սփռում բոլոր ուղղություններով)։ Քանի որ պատերազմական գործողություններ չկան, պարզ է, որ չեն կարող լինել նաև հերոսներ։ Խորհրդային ժամանակներում, իհարկե, խաղաղ երկնքի տակ էլ ծնվում էին հերոսներ, սակայն՝ աշխատանքի հերոսներ։ Բայց քանի որ աշխատանքի հերոս դառնալու համար նախ և առաջ պետք է լինի աշխատանք, որը մեր օրերում վաղուց դեֆիցիտ ապրանքի պես մի բան է դարձել, ուրեմն աշխատանքի հերոս դառնալու մասին հույսի նշույլ անգամ չի կարող լինել...

Պատերազմ չկա (առայժմ, բարեբախտաբար չկա, և տա Աստված, որ երբեք չլինի), աշխատանք չկա, բայց արի ու տես, որ մեր խաղաղ օրերում ավելի շատ հերոսներ են ծնվում, քան պատերազմական դաժան օրերին։ Հերոսանում են աջ ու ձախ։ Բացում ես ինչ-որ թերթ կամ գիրք և ապշում. պարզվում է, որ այսինչը, ոչ ավել, ոչ պակաս, հերոս է, իսկ դու, չիմանալով այդ, նրա հետ փողոցում խոսել ես՝ ինչպես ամենահետին ստահակի հետ։ Այնինչը ոչ միայն հերոս է, այլև հենց ինքն է սկսել Արցախյան շարժումը... Երրորդը՝ ռադիո-հեռուստաեթերներից հայտարարում է, որ հերոսը հենց ինքն է, դեռ ավելին՝ ազգի փրկիչ։

Մեկն աղմուկ-աղաղակով է իրեն հերոս հռչակում, մյուսը՝ թաքուն, անաղմուկ, երրորդը՝ աջ ու ձախ ինտրիգներ սարքելով և պղտոր ջրում ձուկ որսալով, հաջորդը՝ նախորդների վրա ցեխ շպրտելով, մի ուրիշը՝ կաշառելով, վեցերորդը՝ քծնելով ու շողոքորթելով, նույնիսկ սողալով կամ, պարզապես, իշխանական նստավայրերում ծանոթ-բարեկամներ գտնելով...

Մեկը կարծում է, թե հերոս դառնալու համար ամենակարևոր հատկությունը մեծ գլուխ ունենալն է, երկրորդի կարծիքով՝ լավ լսողությունն ու հոտառությունը, երրորդին թվում է, թե հերոս դառնալու համար անպայման պետք է բարեկամներ ունենալ իշխանական նստավայրերում...

Իսկ մենք, ցավոք, չգիտենք, որ նրանք հերոս են։ Դե, պարզ է, որ չէինք էլ կարող իմանալ. այն ծանր ու դժվարին տարիներին ո՞վ ժամանակ ուներ՝ շրջելու նկուղներն ու հարցազրույցներ կազմակերպելու նրանց հետ. բոլորի ուշադրությունն ուղղված էր ռազմի դաշտ, որտեղ կենաց ու մահու կռիվ էին մղում մեկի որդին ու հայրը, մյուսի ամուսինն ու եղբայրը, կամ բոլորը միասին... Որովհետև այնտեղ՝ մեր փոքրիկ հողակտորի ինչ-որ հատվածներում վճռվում էր երկրի լինել-չլինելու խնդիրը։

Եվ այսօր հերոսանում են մարդիկ, որոնց այն տարիներին ճրագով ու խոշորացույցով անգամ չէիր գտնի, հեռադիտակով նույնպես չէիր գտնի. անչափ շա՜տ էին հեռու՝ ծովային հետադիտակով անգամ տեսանելի լինելու համար։ Հետպատերազմյան այս հերոսների ստվարությունը առաջին հերթին վիրավորում է մեր հերոս նահատակների հիշատակը, նսեմացնում ու արժեզրկում նրանց թափած արյան գինը։

Ու ամենազավեշտականը, թերևս՝ ամենասարսափելին ոչ թե այն է, որ ծանր պատերազմում հաղթած մի ժողովուրդ այսքան վատ է ապրում, այլ այն, որ այսքան վատ ապրող փոքրիկ ժողովուրդն այսքան շատ հերոսներ ունի։ Հետպատերազմյա՜ն հերոսներ։ Շատ լավ և շատ շքեղ ապրող հերոսներ։

Գրեթե նույն վիճակն է նաև քաղաքացիական ոլորտում՝ արվեստի, գրականության, կրթության ու գիտության բնագավառներում։ Այսօր շքանշաններ ու մեդալներ են ստանում գրողներ ու գիտնականներ, որոնց վաղը ոչ ոք չի հիշելու։ Մրցանակներ են ստանում մարդիկ, որոնց գրքերը ոչ ոք չի կարդում, մարդիկ, ովքեր գրականության ու գիտության բնագավառում ոչ մի ներդրում չունեն։

Ու այսօր, պարզվում է, նրանք հերոսներ են, և հերոսանում են առանց ամոթի ու խղճի խայթի, հերոսանում են՝ առանց հասարակության կամքը հարցնելու։ Ոչ մեկը հարկ չի համարում հարցնել ժողովրդին, թե նա ի զորու է այդքան հերոսներ կրելու իր վտիտ ուսերին։ Ոչ ոք չի հարցնում նաև, թե այդ ինչու հերոսների թիվն ավելանում է, բայց ժողովուրդը, երեկվա զոհված զինվորի մայրը, կինն ու երեխան շարունակում են վատ ապրել...

Դրանք, հերոսացման մոլուցքով տառապող այդ հիվանդները, գուցե փորձեն մի ավելի օգտավետ գործով զբաղվել, իրենց ողջ ուժն ու եռանդը ուղղեն այլ բանի վրա։ Ասենք՝ հերոս դառնալու փոխարեն փորձեն նախ և առաջ Մարդ լինել, որը, կարծում եմ՝ ոչ պակաս կարևոր է։ Եվ հետո՝ ի՞նչ պարտադիր է, որ բոլորը հերոս դառնան։ Հերոսությունը փողոցում ընկած դատարկ բազկաթոռ չէ, որ ամեն պատահական անցորդ վրան բազմի...

Այն տպավորությունն է ստեղծվում, որ չինովնիկների ինչ-որ խավի ձեռնտու է արժեքների արժեզրկումը, արժեքների և ոչ արժեքների հավասարեցումը, համահարթեցումը, այսպես ասած՝ գազոնականացումը։ Մեր վաստակաշատ մտավորականներից մեկը կատակով ասում է. «Ծառերը կտրում, գազոն են դարձնում, որպեսզի թուփն իրեն ծառ երևակայի»։ Արդյունքում՝ խեղվում է մարդկանց հավատը, զինվորի, արվեստագետի ու գիտնականի հավատը։ Արցախյան պատերազմի հերոսն այսօր հոգու խորքում վիրավորված է զգում իրեն, որ իր մարտական շքանշաններից ու մեդալներից ստացել են նաև մարդիկ, ովքեր, մեղմ ասած, ամենևին արժանի չեն դրան։ Գրող ու գիտնականներն իրենց վիրավորված են զգում, որ պետականորեն խրախուսվում են գրչակներն ու վայ-գիտնականները...

«Երեկ հպարտանում էի իմ մեդալով, որ արյան գնով վաստակել եմ իմ ծառայությունների համար,- ասում է արցախյան պատերազմի վետերաններից մեկը,- իսկ այսօր այն ինձ համար դարձել է սովորական մի երկաթակտոր, որից ունեն նաև մարդիկ, ովքեր պատերազմն անց են կացրել իրենց նկուղներում»։

Վերջերս Ստեփանակերտում անցկացվեց հայկական երգի մրցույթ-փառատոն՝ «Ընծա» անվամբ, որին մասնակցում էին ԼՂՀ բարձրաստիճան այրեր, և վերջում նրանք թանկարժեք պարգևներ բաժանեցին երգիչ-երգչուհիների, ովքեր իրենց վարպետությամբ զիջում են այսօր իրենց գոյությունը մի կերպ պահող շատ ու շատ արվեստագետների։

Արցախցի չինովնիկը նախընտրում է մասնակցել կազինոների կամ բիլիարդի մրցումների բացման արարողությանը, քան ներկա գտնվել տեղական շնորհալի երգչի կամ ազգագրական համույթի ելույթներին։ Ստեփանակերտի մայր թատրոնը տասնամյակից ավելի է ղեկավարում է մի մարդ, որի ջանքերով արցախցի հանդիսատեսը վաղուց մոռացել է դեպի թատրոն տանող ճանապարհը։ Այդ «վաստակի» համար վերջերս նրան շնորհել են ԼՂՀ ժողովրդական արտիստի կոչում...

Լավատեսներն ասում են. «Ոչինչ, ամեն ինչ իր տեղը կընկնի, չէ՞ որ անցման շրջան է»։ Հոռետեսները հուսահատ թափ են տալիս ձեռքները, իսկ իրատեսներն ասում են. «Այս անցման շրջանը մի տեսակ կախարդական շրջան է դարձել, որից ոչ մի կերպ չենք կարողանում դուրս գալ»։

Էպիլոգ։ Երեկ փողոցում հանդիպեցի ծանոթ մի թոշակառուի։ Երբ հարցրի՝ ինչպես եք, տխուր պատասխանեց. «Պատերազմի, հրետակոծությունների ժամանակ ես կարծում էի, թե սարսափելի է մեռնելը, իսկ այժմ, երբ նայում եմ աչք ծակող դղյակներին և մոտերքում՝ աղբարկղերում մի կտոր հաց որոնող մուրացկաններին, մտածում եմ, որ սարսափելի է ապրելը»։

31.05.2011

«Մեդալի» հակառակ կողմը կամ՝ ԼՂՀ ԳՄ նախագահ Վարդան Հակոբյանը՝ փակագծերից դուրս


Իմ խորին համոզմամբ՝ եթե արվեստագետը, գրողը, հատկապես բանաստեղծը չի տեղավորվում մարդու և բարոյականության մասին համընդհանուր պատկերացումների շրջանակներում, անհնար է, որ նա լինի Արվեստագետ կամ Բանաստեղծ։ Որպես գրող սիրում ու հարգում եմ բոլոր նրանց, ովքեր նախ Մարդ ու Քաղաքացի են, ապա՝ Գրող ու Արվեստագետ։ Ուստի խոսելու եմ ոչ թե Վարդան Հակոբյան-բանաստեղծի մասին, այլ մի քանի դրվագով ներկայացնելու եմ Վարդան (Սլավիկ) Հակոբյան-մարդուն։

Սկսած կևորկովյան տարիներից նա իր համար «գրական» ճանապարհ է հարթում ոչ թե սեփական ստեղծագործություններով, այլ օրվա իշխանություններին իր հավատարմությունը հավաստելով և դրա դիմաց մի բան ստանալով։ Արդյունքում՝ բոլոր ղեկավարներից կորզել է առավելագույնը, ինչ հնարավոր է։ Նրա աշխատավայրում, գլխավերևում Գրիգոր Նարեկացու նկարի հարևանությամբ կախված էր Սամվել Բաբայանի մեծադիր լուսանկարը։ Կշեռքի նժարների փոփոխությունից հետո անմիջապես դարձավ Արկադի Ղուկասյանի «կողմնակիցը»։ Այսօր, երբ փոխվել է Արցախի նախագահը, անմիջապես «աստվածափոխ» է եղել նաև Վ.Հ.-ն։ Եթե վաղը իշխանափոխություն լինի, նա առաջիններից մեկն է հայտնելու իր հպատակությունը նոր իշխանությանը...

Բայց այդ մասին ավելի պատկերավոր է արտահայտվել նրա հայրենակից, հայտնի արցախագետ Շահեն Մկրտչյանը, որի նամակը պատճենահանված ու բազմացված կարելի է գտնել շատերի մոտ։ «...Դու ասպարեզ ես ելել մի հզոր բարերարի՝ Կևորկովի հովանավորությամբ: Մի հանգամանք, որը չէր կարող չազդել քո եսակենտրոն մտածողության վրա: Վաղուց նկատվել էր, որ դու քո գործունեության ընթացքում դրսևորում ես ընդգծված սուբյեկտիվ մոտեցումներ: Հավանաբար դու չես զգում, որ արդեն կտրվել ես լայն շրջապատից և պարզապես անհնար է դարձել թոթափելու գավառականության քեզ համար շատ նեղվածք գիրկը: Նաև դա է պատճառը, որ Վարդան բանաստեղծը չի գրավում իր հաստատուն տեղը ազգային գրականության մեջ, թեև շատ հեշտությամբ մեկը մյուսի հետևից գրքեր է ասպարեզ հանում:

Էլ չենք խոսում տեղի-անտեղի փառաբանող մենագրության, գրախոսականների մասին,- գրում է Շ. Մկրտչյանը։- Իբրև համագյուղացի, մի քիչ էլ բարեկամ, խորհուրդ կտայի, որ մանր-մունր քինախնդիր բաները մի կողմ թողնես և զբաղվես ավելի լուրջ գործերով: Վերջակետ դնես «քողարկված» ստորացուցիչ մուրացկանությանը, կարևոր հարցերը սեփական ստամոքսի պրիզմայով լուծելու գեշ սովորությանը և քեզ վստահված բնագավառում միշտ առաջնորդվես ազգային պետականության շահերով: Երեկ քեզ դիտողություն անողներին լռեցնում էիր Կևորկովի հետ ունեցած քո ջերմ հարաբերություններով, իսկ այսօր, դրության տեր պաշտոնյաների անունները շահարկելով, փորձում ես նույնը կատարելու»:

Ավելացնենք, որ Վ. Հակոբյանը, չնայած պատկառելի տարիքին ու ազդեցիկ չափերին, այդպես էլ չսովորեց կանգնել սեփական ոտքերի վրա։ Մշտապես բռնում է երկրի ղեկավարության փեշերից կամ սեփականաշնորհված գրականագետների մեջքին նստած՝ փորձում գրականություն մտնել։ Իսկ իր հեղինակած զրպարտագրերն էլ տպագրում է ուրիշների ստորագրությամբ։

Ընդհանրապես, Վ.Հ.-ն անչափ շատ ունի թույլ ու խոցելի տեղեր, նույնիսկ ավելի շատ, որ կարող է բավարարել մի քանի հոգու։ Բայց նրա աքիլեսյան գարշապարը ՓՈՂՆ է, և դա հայտնի է բոլոր նրան ճանաչողներին։ Այդ մասին մեկ անգամ չէ, որ գրել են մամուլում։ Օրինակ՝ Արցախի գրողների միությունում ԼՂՀ ԱԺ վերահսկիչ պալատի կողմից անցկացված ստուգումների արդյունիքների մասին, որը երևակել է Վ.Հ.-ի կողմից իրականացված կոպիտ օրինախախտումներ, հրապարակվել է ոչ միայն «Ազատ Արցախ» հանրային թերթում ու տեղական այլ լրատվամիջոցներում, այլև հայաստանյան մամուլում, այդ թվում՝ «Իրավունք» թերթում՝ «Արցախի «գլխավոր գրողը» նաև գո՞ղ է» վերնագրով: Պարզ է, որ դրան հետևել է իշխանությունների «դոբրոն» ստացած, ԳՄ խոհանոցում վհակոբյանական նախաձեռնությամբ կազմված «հերքումը»։

Ստուգումների արդյունքում կազմված արձանագրության հիման վրա տարածված տեղեկատվության համաձայն՝ միայն 2002 թվականին Վ.Հ.-ն 130 օր եղել է Երևանում՝ գործուղման մեջ և «գործուղման ծախսերի համար» ստացել է 400 հազար դրամ։ ԳՄ ղեկավարը պարբերաբար «Գրական ուրբաթ» անունը կրող միջոցառումներ է անցկացրել, որի դիմաց դուրս գրած գումարներն այնքան էլ չեն հարաբերվում համեստ այդ միջոցառման նեղ շրջանակներին: ԳՄ հասարակական կազմակերպության ղեկավարը սեփական հրամանով իր աշխատավարձը 50-ից դարձրել է 80 հազար, մինչդեռ մյուս աշխատողների աշխատավարձը մնացել էր նույնը (խոսքը 2002-ի մասին է)։

2005 թվականին երկու գրողի ստորագրությամբ (համահեղինակներից մեկը ես եմ) նամակ է հղվել ԼՂՀ գրական ջոկատի ղեկավար Վարդան Հակոբյանին, խնդրելով օրենքով սահմանված ժամանակում գրավոր պատասխանել վերոհիշյալ հարցերին.

ա) 1994-2004 թթ. ժամանակահատվածում ԼՂՀ ԳՄ-ն պետական բյուջեից որքա՞ն գումար է ստացել և ինչպե՞ս է տնօրինել այդ գումարը (յուրաքանչյուր տարվա կտրվածքով՝ առանձին-առանձին)։

բ) 1988-2004 թթ. ժամանակահատվածում ԼՂՀ ԳՄ-ն որքա՞ն ֆինանսական և նյութական օգնություն է ստացել Հայաստանի և Սփյուռքի մեր բարեկամներից (նվիրատուների անունները և յուրաքանչյուրի օգնության չափը), ինչպե՞ս է տնօրինվել այդ օգնությունը (տես՝ «Դեմո», 15 հունվարի 2005 թ.)։ Սակայն ոչ օրենքով սահմանված ժամանակում, ոչ դրանից հետո նամակին պատասխան չի տրվել...

Զավեշտն այն է, որ վերջերս, Օվյանների դեմ ձեռնարկած զրպարտչական արշավի ժամանակ ԳՄ պաշտոնաթերթում Վ.Հ.-ն հանկարծ «հիշել է», որ «ոչ մի գրող ԳՄ-ի ու նրա ղեկավարության կողմից այնքան հովանավորության չի արժանացել երևի, որքան ինքը՝ գրողի որդին (այսինքն՝ ես - հեղ.), թե ստեղծագործական, թե կենցաղային-սոցիալական բնույթի ամենատարբեր խնդիրներում»։ Պարզ չէ, թե ինչու այդ մասին Վ.Հ.-ն հրապարակավ չի պատասխանել մեր դիմումին՝ 3 տարի առաջ, ի ցույց դնելով նաև «կենցաղային-սոցիալական բնույթի հովանավորության» դիմաց դրած իմ ստորագրությունները։ Թե՞ ԳՄ-ում նման «հովանավորությունները» վավերացնում են առանց ստորագրության՝ գեղական-գողական կարգով...

Արփագյադուկցի շատ համեստ կարողությունների տեր գյուղական վարժապետ Սարգիս Հակոբյանի մեծ ամբիցիաների տեր Սլավիկ որդին Ղարաբաղի գրական բաժանմունքի քարտուղար է նշանակվել հետաքրքիր հանգամանքներում։ Նախկին քարտուղարի պաշտոնանկությունից հետո մինչ գրողները քննարկում էին, թե ում թեկնածությունն առաջադրեն, Վ.Հ.-ն, որ այդ տարիներին աշխատում էր «Սովետական Ղարաբաղ» թերթի խմբագրի տեղակալի պաշտոնում, անմիջապես շտապել է ԼՂ մարզկոմի առաջին քարտուղար Բ. Կևորկովի մոտ և այնտեղից վերադարձել որպես գրողների միության մարզային բաժանմունքի քարտուղար (ԳՄ բաժանմունքի քարտուղարի աշխատավարձն ավելի բարձր էր, քան խմբագրի տեղակալինը)։

Մի քանի տարի հետո, երբ բարձրացվել է վերոհիշյալ թերթի խմբագրի տեղակալների աշխատավարձը, ինչպես նաև՝ խմբագրի տեղակալի լրացուցիչ նոր հաստիք են ավելացրել, Վ.Հ.-ն որոշել է վերադառնալ նախկին աշխատանքին։ Ու դարձյալ շտապել է Կևորկովի մոտ՝ խմբագրի տեղակալ նշանակվելու «դոբրո» ստանալու։ Լավ ճանաչելով Վ.Հ.-ն, կոլեկտիվը, սակայն, չի ցանկացել ընդունել նրան։ Մարզկոմի քարտուղարը հանդիպելով խմբագրակազմի անսպասելի դիմադրությանը, հանձնարարել է խմբագրի տեղակալին ընտրել կոլեկտիվի անդամների քվեարկությամբ։ Փակ գաղտնի քվեարկության արդյունքում գրեթե միաձայն ընտրվել է տեղակալի մյուս թեկնածու Ռաֆայել Մայիլյանը։ ԼՂՀ նախկին նախագահ Ա. Ղուկասյանը, որ այդ տարիներին հիշյալ թերթի ռուսական տարբերակի խմբագրի տեղակալն էր, Մայիլյանի օգտին քվեարկողների մեջ էր...

Մի հետաքրքիր փաստ ևս. 90-ական թվականներին ՀՀ և ԼՂՀ գրողների միության հասցեով կարիքավոր գրողների համար սփյուռքից նյութական օգնություն է ստացվել։ Ղարաբաղում 100-ական դոլար ստացող հինգ «չքավոր գրողներից» մեկը, «Արցախ» թերթի հավաստմամբ, եղել է Վարդան Հակոբյանը։ Ավելացնենք, որ մի քանի տարի հետո նա մասնավոր համալսարան է բացել, այնուհետև Ստեփանակերտի ավտոկայարանի մոտ դղյակ սարքել (լուսանկարը՝ 8-րդ էջում), արտասահմանյան թանկարժեք ավտմեքենա գնել, և այժմ նա Ղարաբաղի ու Հայաստանի ամենահարուստ գրողներից մեկն է, եթե ոչ՝ ամենահարուստը։

Այսօր առնվազն 4-5 պետական հանձնաժողովի ղեկավարն է. նա է որոշում, թե գրականության և արվեստի ո՞ր գործիչը պիտի պետական շքանշան ստանա, ո՞ր ստեղծագործությունները պիտի արժանանան պետական մրցանակի, ո՞ր գրողների հոբելյանները պիտի նշվեն, ո՞ր գրողի գրքերը պիտի տպագրվեն և այլն։ Մի հոգու համար շատ չէ՞ արդյոք... Երևի շատ չէ, որովհետև, վերջերս էլ ստանձնել է դատապարտյալների ներման հանձնաժողովի ղեկը։

Միաժամանակ՝ «Գրիգոր Նարեկացի» իր մասնավոր համալսարանի ռեկտորն է։ Ասենք նաև, որ Վ.Հ.-ն հաջողությամբ և մեծ սիրով ղեկավարում է Ղարաբաղի գրողների միությունը։ Այդ սերն այնքան փոխադարձ է, որ «Գրիգոր Նարեկացի» համալսարանը «հիմնադրվել է» հենց այն նույն հարկի տակ, որտեղ գրողների միությունն էր։ Անձնականն ու ոչ անձնականն այնքան միահյուս են, որ հնարավոր չէ իրարից զանազանել... Այդ համալսարանին կից գործում է նաև Վ.Հ.-ի մասնավոր ատամնաբուժարանը. ասում են՝ բժշկության այդ ճյուղը բավականին եկամտաբեր է։

Ես չեմ բաժանում նրանց կարծիքը, ովքեր ասում են՝ եթե Վ.Հ.-ն չլիներ ԳՄ նախագահ, ապա նրա անունը հազիվ թե անցներ իրենց թաղամասից այնկողմ, բայցև չեմ կարող ժխտել, որ ԳՄ-ն ծառայում է միայնումիայն մի նպատակի և մի մարդու՝ Վ.Հ.-ին։ Ես չգիտեմ, թե նա որքան է պետք այդ կազմակերպությանը, բայց, որ այն խիստ անհրաժեշտ է Վ.Հ.-ին, դրա մասին երկրորդ կարծիք լինել չի կարող։ Այլապես նա 25 տարի պինդ չէր բռնի ԳՄ-ի ղեկը, և նրա անդամների թիվը չէր հասցնի մոտ 5 տասնյակի, որպեսզի ԳՄ նախագահի ընտրությունների ժամանակ մշտապես ունենա ձայների անհրաժեշտ «խմբաքանակ»։ Ի դեպ, Արցախում յուրաքանչյուր 2700 բնակչից մեկը ԼՂՀ ԳՄ անդամ է (Հայաստանում ԳՄ անդամ է մոտավորապես 10 000 բնակչից մեկը)։

Արցախյան մամուլում նշանավոր մտավորականների ստորագրությամբ վերջերս տպագրված նամակ-հոդվածում գրված է. «ԳՄ ղեկավարն այսօր ստանում է նախարարական, վարչության քարտուղարը՝ փոխնախարարական աշխատավարձ, բյուջեն ֆինանսավորում է «Եղիցի լույս» և «Պըլը Պուղի» պարբերականները, որոնք իրականում, բացի նոմենկլատուրային հեղինակների «ներքին գրաքննություն անցած» ստեղծագործություններից ու «հրապարակախոսական հոդվածներից», ուրիշ ոչինչ չեն տպագրում», և հոդվածի հեղինակները առաջարկում են «դադարեցնել ԼՂՀ գրողների միություն՝ անվանապես հասարակական, իրականում՝ նեղ կորպորատիվ կազմակերպությանը պետբյուջեից տրվող հատկացումները» («Ազգ», 06.12.08)։

Այս առթիվ ԳՄ խոհանոցում թխված հոդվածում ցինիզմով հայտարարել են. «...Իսկ ինչո՞ւ նրանց թվում է, թե ԳՄ վարչության նախագահը արժանի չէ, որպեսզի նախարարի չափ աշխատավարձ ստանա»։ Այստեղ են ասել՝ արջը երեք երգ գիտե, երեքն էլ՝ տանձի մասին (թե՞ փողի մասին)։ Իմիջիայլոց, ինչպես իր հեղինակած մյուս բոլոր հոդվածներում, այստեղ էլ ԳՄ-ն փայլել է յուր «գրագիտությամբ»՝ «նախարարի չափ աշխատավարձ» չի լինում, նախարարը փողի չափման միավոր չէ... Բայց, իրոք, ինչո՞ւ սովորական մի ՀԿ-ի ղեկավարը չպիտի նախարարի կամ նույնիսկ Նախագահի աշխատավարձ ստանա։ Հատկապես, երբ Վ. Հակոբյանն ամենուր հայտարարում է, որ ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանն իր բարեկամն է, ուստի իր «թուրը և՛ աջ է կտրում, և՛ ձախ»։ Անշուշտ, չմոռանալով ավելացնել, որ դատավոր իր որդուն դարձրել է ԼՂՀ ներկայացուցիչ Ֆրանսիայում, իսկ մյուս որդին դատախազ է...

ԼՂՀ սուղ միջոցներից Վ.Հ.-ն լիաբուռն օգտվում է նաև գրահրատարակչության միջոցով՝ հաստափոր ու շքեղակազմ գրքեր տպագրելով, դրան գումարած՝ «համեստ» հոնորար ստանալով։ Վերջին 5 տարում պետպատվերով նա տպագրել է 8 հաստափոր գիրք, որոնց համար ԼՂՀ պետական բյուջեն ծախսել է ավելի քան 7 մլն դրամ։ «Հոբելյանական» 5 հատորների ծավալը 200 մամուլից ավելի է (ի դեպ, Թումանյանի 100-ամյակի առթիվ տպագրված քառահատորն ընդամենը 80 մամուլ ծավալ ունի)։ Այնպես որ՝ համեստ հնարավորություններով նորանկախ մեր երկրի համար Վ.Հ.-ն չափազանց «թանկ հաճույք» է, միայն թե՝ առայժմ պարզ չէ, թե որն է նրա տվածը մեր երկրին ու ժողովրդին։

Վարդան Հակոբյանը նաև մե՜ծ հայրենասեր է։ Արցախյան շարժման ամենածանր օրերին, երբ մարդիկ փող էին հանգանակում, իրենց վերջին գումարներն էին տալիս՝ Ղարաբաղի պաշտպանության համար զենք ու զինամթերք գնելու համար, «հայրենասեր» գրողը երեք անգամ հսկայական գումար է (մոտ 1700 ռուբլի, այսինքն՝ այն տարիների պաշտոնյայի 11-12 ամսվա աշխատավարձը) անվերադարձ վերցրել ինքնապաշտպանության ուժերի կոմիտեից՝ անձնական «հայրենասիրական» կարիքների համար... Արցախյան շարժման և պատերազմի տարիներին Վ. Հակոբյանի «հայրենասիրության» մասին՝ մի այլ առիթով։ Դա այլ թեմա է։

Նա կարծում է, թե երկրագունդը պտտվում է միայն իր համար, Արեգակի լույսն ուղղված է միայն իրեն։ Այս ցուցանմուշը հնարավոր ու անհնարին բոլոր միջոցներով հասել է իր ուզածին։ Խաբելով, մատնելով, քծնելով, զրպարտությամբ, ստորաքարշությամբ, սողալով նա մեծ կարողություն է դիզել։ Ամեն ինչ ունի՝ փող, արտասահմանյան շքեղ ավտոմեքենա, կոչումներ, շքանշաններ և այլն։ Միայն մի բան չունի նա՝ հարգանք ու պատիվ։

Յուրաքանչյուր մահկանացու ունի մեծ ու փոքր թերություններ։ Դժվար է միանգամայն անթերի գրող ու արվեստագետ գտնել։ Սակայն աշխարհում ոչ ոք չի կարող ինձ համոզել, որ այսպիսի «պոտենցիալով» հնարավոր է Բանաստեղծ լինել։ Մտավորականների վերոհիշյալ հոդվածում մի շատ կարևոր միտք կա. «գրական արժեքը ոչ թե պարտադրվում, այլ նվաճվում է»։
Առայժմ փակագծերն ավելի չբացենք։ Իր հեղինակած զրպարտագրերի և կեղծագրությունների տակ ուրիշների ստորագրությունը դնող Վարդան (Սլավիկ) Հակոբյանին հիշեցնեմ, որ հոդվածներս ես տպագրում եմ ի՛մ ստորագրությամբ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
«Նոր էջ», 2009 Փետրվար N2
«Տարեգիր», Երեւան, 2009 թ.

Լավագույն տղերքը հեռանում են Արցախից

Որ իրոք Արցախից մեկնում են, այն էլ, առավել հաճախ, լավագույն կադրերը, ոչ միայն փաստ է, այլև՝ տխուր փաստ է: Վերջին մի քանի տարում Արցախը լքել են տեղի շնորհալի լրագրողները՝ Կարինե Օհանյան, Նաիրա Հայրումյան, Գեղամ Բաղդասարյան... Երևան են մեկնել տարբեր պատճառներով՝ մեկն ամուսնացել է ՀՀ քաղաքացու հետ, մյուսին գործ են առաջարկել, երրորդը մեկնել է մի այլ պատճառով...

Պատճառները թերևս շատ են, իսկ փաստը մեկն է՝ լավագույն կադրերի մի մասը հեռանում է հայրենի երկրից...

Արցախից հեռացածների մի ստվար մասը Երևան է մեկնել տեղի քաղաքական վերնախավի առաջարկով՝ ՀՀ պաշտպանության նախարարությունում ծառայելու: Նրանցից շատերն այստեղ վաճառել են իրենց տունուտեղը, Երևանում բնակարաններ ձեռք բերել: Հայաստանի մայրաքաղաք մեկնածների մեջ զգալի թիվ են կազմում բարձրագույն չինովնիկների բարեկամները, ընկերները, սրանց ծանոթները: Աստված նրանց հետ: Նրանց լինել-չլինելուց Արցախում ոչինչ չի փոխվում: Ցավը բարձրակարգ մասնագետների, ստեղծագործական մեծ պոտենցիալ ունեցող մարդկանց Արցախից հեռանալու մեջ է: Մարդիկ, ովքեր պատերազմական ծանր տարիներին երբեք չեն լքել մեր երկիրը՝ իրենց ներդրումն ունենալով Արցախի ազատագրական պայքարում:

Ցավոք, Արցախից հեռանում են նաև տաղանդավոր արվեստագետները, որոնց կարիքը պետք է որ շատ ունենա մեր երկիրը, մեր մշակույթը, մեր արվեստը:
Վերջին երկտասնամյակում Արցախում ամենատաղանդավոր երգիչն անկասկած Տիգրան Մկրտչյանն էր: Ծննդով Արթիկից է: Սովորել էր Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում: 1989-ից տեղափոխվել է Ղարաբաղ: Եկավ, սիրեց Արցախը և մնաց: Մասնակցել է Արցախյան գոյամարտին: Աշխատել է ԼՂՀ երգի-պարի պետական համույթում՝ որպես մեներգիչ, ղեկավարել «Մենք ենք, մեր սարերը» ազգագրական համույթը:

Բազմիցս հանդիպել, զրուցել ենք: Ձգտում էր ազատ ու ինքնուրույն լինել, ազատ հնարավորություն ունենալ ստեղծելու իր համույթը՝ ազգագրական կատարման իր դպրոցը: Եվ 2002-ին ստեղծեց «Վերնատուն» փոփ-ֆոլկ քառյակը, որն աչքի էր ընկնում հայկական երգերի բարձրաճաշակ ընտրությամբ, ինքնատիպ երաժշտամտածողությամբ ու կատարողական վարպետությամբ: Երաժշտասերների շրջանում «Վերնատունը» դարձել էր սիրված երաժտական համույթը: «Վերնատունը» հայկական ազգային երգարվեստ էր քարոզում և տարածում մի ժամանակաշրջանում, երբ Հայաստանում ու Արցախում մեծ տարածում է գտել ռաբիսը, արևելյան, արաբական-թուրքական ելևեջներով շաղախված թեթև ու էժանագին երաժշտությունը: Տիգրանի ասելով՝ «Վերնատունը» դպրոց է, որի առաքելության նպատակն է դաստիարակել սերունդներին, ուսուցանել նրանց իրենց պապերի ու ապուպապերի երգարվեստը. երգեր, որոնք մեր ազգային հպարտությունն են ու մեր խիղճը, մեր պատիվը, մեր սրբություն-սրբոցը:

Ցավն այն է, որ զրկված լինելով պետական աջակցությունից, քառյակը հիմնականում գոյատևում էր ինքնաֆինանսավորմամբ և որոշ չափով էլ գործարարների հովանավորությամբ: Տիգրան Մկրտչյանը համերգներ է ունեցել Ֆրանսիայում, Ավստրալիայում, Ռուսաստանի, Ուկրաինայի տարբեր քաղաքներում, Մերձբալթյան և նախկին ԽՍՀՄ գրեթե բոլոր հանրապետություններում:

Տիգրանի հետ վերջին հանդիպումներին զգացվում էր, որ մարդու մեջ մեծացել է դժգոհությունը: Մշակույթի նախարարությունում այդպես էլ լիովին չընկալեցին այդ արվեստագետի արժեքը: «Ուզում եմ գնալ: Այլևս անիմաստ եմ համարում այստեղ իմ մնալը,- մի օր ասաց նա:- Արդեն հոգնել եմ իշխանություն ունեցող այդ մարդկանց բացատրել, թե ինչ ասել է Արվեստ, ազգային երաժշտություն...»:
2002 թ. Արցախի իշխանությունները նրան «Վաչագան Բարեպաշտ» մեդալ են տվել, ապա, տևական քաշքշուկից հետո հանրապետության վաստակավոր արտիստի կոչում շնորհել: Բայց արդյո՞ք դա ամենակարևորն է արվեստագետի համար:

Մոտ մի տարի առաջ մի օր էլ թողեց ու մեկնեց Երևան: Նրա մեկնումից չգիտեմ ինչ կորցրեց ինքը, բայց Արցախը կորցրեց մի բարձրակարգ ու անկրկնելի երգիչ ու արվեստագետ, որ կոչվում է Տիգրան Մկրտչյան:
Ընդամենը մի ճակատագիր: Մի մարդու ճակատագիր՝ մի քանի տասնյակներից... Ցավոք, կարծես նույն ճակատագիրն է սպասում նաև մի այլ արվեստագետի՝ պարուսույց Գենադի Բադալյանին, մասնագետ, որի նմաններին Երևանում մի ձեռքի մատների վրա կարելի է հաշվել...

«Լավագույն տղերքը հեռանում են...»՝ ասվում է Ռուբեն Հախվերդյանի հայտնի երգում: Ցավոք, հեռանում էին ոչ միայն այն դաժան ու ծանր պատերազմական տարիներին, և հեռանում էին ընդմիշտ, հեռանում են նաև այսօր՝ ազատ ու անկախ մեր երկրից: Վախենում եմ, որ մի օր երբ ինչ-որ մանչուկ հարցնի՝ «Ո՞րն է, բաբո, մեր հայրենիք», նրան այլևս պատասխանող չլինի: Կամ, լավագույն դեպքում, պատասխանեն... ռաբիսով:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Իսկ կոտրած տաշտակը դեռ մնում է

Կադրային հարցը եղել և մնում է հայկական պետությունների աքիլեսյան գարշապարը: Այդպես է Հայաստանում, այդպես՝ նաև Արցախում: Առավելապես բարձր ու պատասխանատու պաշտոններ են ստանում մարդիկ, ովքեր իրենց մասնագիտական ու մարդկային որակներով, բարոյական և այլ հատկանիշներով բացարձակապես անհամատեղելի են այդ պաշտոններին, հակացուցված են զբաղեցրած պաշտոններին...

ԼՂՀ երկրորդ նախագահ Ա. Ղուկասյանի պաշտոնավարությունից հետո զգալի փոփոխություններ կատարվեցին կառավարական համակարգում: Գրեթե բոլոր նախարարություններում ու գերատեսչություններում կադրային փոփոխություններ են կատարվել: Նախկին նախագահի օրոք քիչ չէր խոսվում պետական-կառավարական ապարատի ուռճացվածության մասին: Այդ առումով՝ նոր նախագահից հակառակ գործողություններ են սպասում: Մինչդեռ հաճախ նախկին նախագահի «կադրերը», ազատվելով զբաղեցրած պաշտոններից, հաջողությամբ տեղավորվում են այլ «փափուկ» պաշտոններում: Այս ամենը հիշեցնում է երթուղային միկրոավտոբուսներում տարածված երևույթը. մի կերպ տեղավորված, իրար կպած ուղևորները սպասում են, որ մոտակա կանգառում մի քանիսը կիջնեն և տեղ կազատվի: Հաջորդ կանգառում ոչ միայն ոչ ոք չի իջնում, այլև մեքենա են բարձրանում մի քանի նոր ուղևորներ ևս: Թե այդքանը ոնց են տեղավորվում, անհասկանալի է:

Պետական ուռճացված ապարատի յուրաքանչյուր միջին տրամաչափի ղեկավարի որդին կամ դուստրը, խնամին կամ սիրուհին պարտադիր աշխատում է հարևան նախարարությունում: Պետական ապարատն իրենից ներկայացնում է մի մեծ տուն, որտեղ բոլորը «յուրային» են:

Հայկական կադրային քաղաքականության ամենաբնորոշ, ամենատարածված երևույթներից մեկը «ռակիրովկան» է: Երկու բարձր պաշտոնյայի վերցնում ու... գումարելիների տեղերը փոխում են: Եվ արդյունքում՝ գումարը չի փոխվում: Ըստ երևույթին՝ մերօրյա կադրերն այնքան «ունիվերսալ են», որ նրանց կարելի է նշանակել մասնագիտության և նրանց ունակությունների հետ չնչին աղերս անգամ չունեցող պաշտոններում, և նրանք մշտապես իրենց զգում են ինչպես ձուկը ջրում:

Հանդիպումներից մեկի ժամանակ ԼՂՀ նախագահ Բակո Սահակյանն ասել է, որ որոշ պաշտոնյաներ «իրենց պաշտոնը դիտում են որպես սեփականություն, ինչը նույնպես խոչընդոտ է հանդիսանում մի շարք խնդիրների լուծման գործում»: Նա նշել է նաև, որ որոշ պաշտոնյաներ մարդկանց աշխատանքի են ընդունում միայն «ծանոթ-բարեկամի» սկզբունքով: Ըստ իս, ցավն այն է, որ «ծանոթ-բարեկամի» սկզբունքով ոչ միայն աշխատանքի են ընդունում, այլև մինչևիսկ նոր հաստիք են ստեղծում այդ «կադրերի» համար:

Մեզ մոտ սիրում են կրկնել՝ կադրային ջարդ չի լինելու: Բայց, այնուամենայնիվ, ցանկա՛լի է, որ լինի: Պե՛տք է լինի: Ու ամենից առաջ այն պիտի լինի ոչ միայն բարձր, այլև միջին օղակներում, որտեղ տարիներ շարունակ «քուջուջ են անում» կադրեր, որոնց միակ կարողությունը, բան ու գործը քուջուջ անելն է՝ ամենաուղիղ և փոխաբերական իմաստներով:
Եթե ուզում ենք կյանքը փոխել դեպի լավը, ապա առաջին հերթին պիտի դեն նետել «կոտրած տաշտակը»:

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Ի ԴԵՊ. Չգիտեմ, Աստծո ստեղծած առաջին մարդը կարևո՞ր անձ էր, թե՞ անկարևոր։ Եվ, ընդհանրապես, Ադամ ու Եվայից սերված առաջին երկոտանիները կարևո՞ր անձնավորություն էին, թե՞ անկարևոր։ Սակայն հազարամյակներ հետո մարդիկ բաժանվեցին երկու խմբի՝ կարևոր անձինք և անկարևոր անձինք։ Կարևորների խմբի մեջ մտնում են, անշուշտ, փող և իշխանություն ունեցողները։ Մնացյալը, որ ժողովուրդ է անվանվում և ոչինչ չունի, կազմում է մարդկության անկարևոր կեսը։

Առաջինները շատ բարձր բազկաթոռներ ու պաշտոններ են զբաղեցնում, օգտվում են լայնածավալ իրավունքներից, օրենքներ են սարքում ու օրենքներ շրջանցում, անկարևոր մարդիկ են դատում ու դատապարտում, սպանում ու անպատիժ մնում և այլն։ Կենդանության օրոք սրանք իրենց համար արձաններ ու կիսանդրիներ են պատվիրում, նրանց մասին փաստագրական և գեղարվեստական գրքեր ու կինոնկարներ են սարքվում, ձոներգեր ու քայլերգեր են նվիրում նրանց։

Շատ կարևոր այդ մարդկանց շուրջ, նրանց աթոռ-բազկաթոռների շուրջ վխտում են շատ մարդիկ, ովքեր իրենց կարևոր անձ են ներկայացնում։ Սրանք, ճիշտ է, առաջինների համեմատ պակաս կարևոր են, բայց թեթևակի «եղանակափոխությունների» ժամանակ սրանցից ոմանք, առավել ճարպիկները, կարող են հայտնվել շատ կարևոր անձերի աթոռներին...

Այժմ անցնենք անկարևորներին։ Դա ժողովուրդն է և ընդհանրապես իրենից ոչ մի հետաքրքրություն չի ներկայացնում, քանի դեռ առջևում ընտրություններ ու պատերազմ չկա, քանի դեռ Հայրենիքը վտանգի մեջ չէ և չի զգում նրա կարիքը։ Նրանք այնքան անկարևոր են, որ նույնիսկ իմաստ չունի երկար խոսել նրանց մասին...

Առա՜ջ, դեպի հետ...

Երկրի առաջադեմ, հայրենասիրական ուժերը երբ շարունակ փաստում են, թե հրադադարից ի վեր ՀՀ իշխանությունները Ղարաբաղի հարցում վարում են պարտվողական, ապազգային քաղաքականություն, դրանից չպիտի հետեւություն անել, թե, ի տարբերություն արտաքին քաղաքական գործունեության, ներքաղաքական կյանքի բոլոր ոլորտներում ամեն ինչ հիանալի է։ Լավ կյանքից ու սոցիալ-տնտեսական դաշտում իշխանությունների վարած փայլուն քաղաքականությունից չէ, որ վերջին երկտասնամյակում շուրջ 1.2 մլն մարդ լքել է Հայաստանը։

Օրենքի գերակայության փոխարեն իշխում է պաշտոնեական դիրքի եւ փողի գերակայությունը, Հայրենիք եւ Պետություն հասկացությունները տարանջատվել են, ինչպես իրարից անդունդով բաժանվել են ժողովուրդն ու իշխանությունները, հողի սեփականաշնորհումը կատարվել է ոչ թե ի շահ երկրի իրական տիրոջ՝ ժողովրդի, այլ փողատեր իշխանավորի եւ կասկածելի ճանապարհով հարստություն կուտակած, այսպես կոչված՝ բիզնեսմեն-գործարարի...

Մխիթարվելու ոչինչ չկա նաեւ հոգեւոր դաշտում՝ քամահրական վերաբերմունք ազգային արժեքների հանդեպ եւ համընդհանուր արժեզրկում։ Երկրի գիտնականն ու ակադեմիկոսը՝ նյութական վիճակից խեղճացած, վիզ ծռած սպասում են, թե ով է մի քանի գրոշ նետելու իրենց, որ ստրկահաճորեն պատվեր կատարեն (խոսքը այն փոքրաթիվ մարդկանց մասին չէ, ովքեր իրենց արժանապատվությունը երբեք չեն վաճառում)։

Ներքին ու արտաքին քաղաքական ոլորտներում իշխանությունների վարած ապազգային քաղաքականության ընդամենը երկու օրինակ։ Վերջերս ՀՀ կրթության եւ գիտության նախարարությունը օրինագիծ է մշակել, որով հնարավորություն է տալիս երկրում հիմնել օտարալեզու դպրոցներ։ Ասել է թե՝ փորձ է արվում օրինական հիմքերի վրա դնել հայոց լեզվի նպատակաուղղված դուրսմղման գործընթացը, դրանով ավելի խախուտ դարձնելով հայկական պետականության հիմքերը։ Բարեբախտաբար, դրանից դժգոհության ալիք է բարձրացել երկրում, սակայն այն փաստը, որ այդ օրինագիծն արդեն հայտնվել է ՀՀ ԱԺ-ում, ենթադրել է տալիս, թե չի բացառվում, որ իշխանությունները հերթական անգամ թքած ունենան հանրության կարծիքի վրա եւ ներքաղաքական կյանքում առաջ տանեն իրենց «ֆուտբոլային դիվանագիտությունը»...

Մի օրինակ էլ արտաքին քաղաքական դաշտից։ Մինչ երեւանյան հայտնի քաղաքագետները, իրավագետներն ու փորձագետները (Ալեքսանդր Մանասյան, Իգոր Մուրադյան, Ալեքսանդր Իսկանդարյան, Մանվել Սարգսյան եւ այլք) Ստեփանակերտում մասնակցում են զանազան «կլոր սեղանների» ու այլ միջոցառումների, տեղի հասարակական կազմակերպությունների եւ լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներին հետաքրքիր ու արժեքավոր տեսակետներ հայտնում ղարաբաղյան հարցում ստեղծված մեզ համար կործանարար վիճակից դուրս գալու մասին, նրանք, ովքեր առաջնորդում են պետական մեր Նավը, այն աննկուն տանում են «Տիտանիկի» կուրսով։ Դրա վերջին խայտառակ ապացույցը Եվրախորհրդարանի մայիսի 20-ի թիվ 2216 բանաձեւն է, որտեղ պահանջ է ներկայացվում «հայկական ուժերը ադրբեջանական օկուպացված տարածքներից» անհապաղ դուրս բերելու մասին...

Որտե՞ղ է, ապա, հայ դիվանագիտությունը, ո՞ւր են արդյոք այն կտրիճները, որ այսօր արտաքին քաղաքական դաշտում (ըստ իրենց՝ ֆուտբոլի դաշտում) ստանձնել են Արցախի եւ, ընդհանրապես, հայ ժողովրդի ճակատագիրը որոշողի դերը։

Նախկին ազատամարտիկ երեւանաբնակ ընկերս, որ մասնակցել է ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմին եւ այն տարիներին մի քանի անգամ հազիվ է փրկվել մահից, վերջերս այսպես ասաց. «Հայրենիք եւ պետություն հասկացություններն այսօր միանգամայն տարբեր բաներ են։ Ես սիրում եմ իմ Հայրենիքը, այսօր էլ պատրաստ եմ կյանքս զոհաբերել հանուն նրա, բայց ես չեմ հարգում այն պետությունը, որ այս 20 տարում հիմնվել է այն տարածքում, որտեղ իմ հայրենիքն է, իմ երկիրը։ Ասես դիվերսիոն խումբ է մտել հայրենի երկիրս...»։

Սա է, ահա, ամենամտահոգիչը։ Ու նաեւ այն, որ տասնամյակներ առաջ անկախ պետականություն չունեինք, բայց ունեինք զարգացած, գիտության ու մշակույթի երկիր Հայաստան, իսկ այսօր հայերս ազատ ու անկախ ենք կարծես, բայց հայոց երկիրը՝ իր դիվանագիտությամբ, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական, հոգեւոր ոլորտներով, գետնաքարշ է։

Ահա թե ինչու փաստել ու կրկին փաստում ենք, որ հայ իշխանավորները տեր չկանգնեցին հազարավոր հայորդիների արյան ու կյանքի գնով ձեռք բերված Հաղթանակին։ Փոխարենը՝ տեր կանգնեցին միայն երկրի նյութական հարստությանը։

Սիրում ենք ազգովի մեղավորներ փնտրել մեր դժբախտությունների, ողբերգությունների ու չկայացման համար։ Մի անգամ շրջվենք եւ կողմնակի մարդու քննադատական հայացքով նայենք մեր ժողովրդի պատմությանը։ Մեր բոլոր դժբախտությունների ամենաառաջին մեղավորը մենք ենք՝ մեր տհաս առաջնորդներով, ողորմելի դիվանագիտությամբ եւ սխալներից երբեք դասեր չքաղելու բացառիկ ունակությամբ։ Եվ մեր դժբախտությունների հիմնական պատճառն այն է, որ մեր իսկ մեղքով դարեր ի վեր ընտրություն ենք կատարում վատի ու վատթարագույնի միջեւ, եւ ցավն այն է, սակայն, որ հայերս մշտապես ընտրում ենք վատթարագույնը։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ