25.12.2012

ՄԻ՛ ՈՏՆԱՀԱՐԵՔ ՄԵՐ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ


Օրերս իմ բջջային հեռախոսով այսպիսի հաղորդագրություն ստացա. «Հարգելի բաժանորդ, Ստեփ. քաղաքապետարանը առաջարկում է Ձեզ վճարել գույքի, հողի հարկը և կումունալ վճարները՝ տույժերից և տուգանքներից խուսափելու համար»։ Հետո պարզեցի, որ նման sms-ներ են ստացել նաև իմ բարեկամներն ու ընկերները։ Հետաքրքիրն այն է, որ ես «գույքի, հողի հարկ և կումունալ վճարներ» կատարելու անհրաժեշտություն չունեմ (Ստեփանակերտում անձնական հողամաս չունեմ, ինչպես նաև իմ անունով կոմունալ որևէ ծառայության հետ կնքված պայմանագիր չկա)։

Նույն տարակուսանքն են հայտնել նաև իմ ընկեր-բարեկամները։ Կարելի է միայն ենթադրել, որ քաղաքապետարանն իր գործը դյուրացնելու համար դիմել է ՂՏ-ի ստեփանակերտաբնակ բոլոր բաժանորդներին՝ իրար խառնելով թացն ու չորը։ Հարց՝ որքանո՞վ է այս քայլը բարոյական և օրինական։ Արդեն ասացի, որ ես և ինձ նման շատերը նման վճարումներ կատարելու իրավական հիմք չունենք։ Բայց հաստատ կան հարյուրավոր քաղաքացիներ, ովքեր պարտաճանաչ կատարել են այդ վճարումները։ Որքանո՞վ է օրինական այդ մարդկանց այսպիսի տխմար հաղորդագրությամբ անհանգստացնելը (կասեի՝ անտեղի վիրավորելը)։ Այս տխմարության նախադեպն աչքի առաջ ունենալով, ՂՏ-ի բաժանորդներից յուրաքանչյուրը կարող է սեղմել քաղաքապետարանի ողջ անձնակազմի բնակարանի մուտքի զանգի կոճակը ու հարցնել. «Դրամապանակս գողացել են։ Կարո՞ղ է դուք եք թռցրել...» կամ նման մի բան։

Նույն կերպ «Ղարաբաղ Տելեկոմը» պարբերաբար այս տիպի sms-ներ է ուղարկում իր բաժանորդներին. «Մինչև հունվարի 13-ը կատարեք գնում ՂՏ մասնագիտացված խանութներից և շահեք Netbook+3Mb/s internet /Smartphone+Voske/artsate համար»... Եվ բազմիցս sms-ներ ստանալով, մտածելով, որ մեր բարեկամներից կամ ընկերներից շատ կարևոր հաղորդագրություն է եկել, գործից կտրվելով, բջջայինը բացում ու կարդում ենք նմանօրինակ անհեթեթություններ...

Մի անգամ զանգեցի ՂՏ-ի օպերատորի համարով և խնդրեցի իրենց մոտ նշել, որ այլևս նման աղտեղություններ չուղարկեն ինձ, որովհետև ես ոչ ոսկե կամ արծաթե և ոչ էլ ադամանդե կամ սուտակե համարի  կարիք չունեմ, նման հիմարություններով չեմ հետաքրքրվում... Օպերատորը փորձեց ինձ բացատրել, որ դա հնարավոր չէ, ես ՂՏ-ի բաժանորդն եմ, նման գրություններ ուղարկում են իրենց բոլոր բաժանորդներին... Հասկանալի է, որ դա օպերատորի մակարդակով լուծելի խնդիր չէ։ Պարզապես ՂՏ-ի բազազարտեմյան «էստի համեցեք»-ի ավանդույթներով աշխատող ղեկավարները պետք է հասկանան, որ ՂՏ-ի բաժանորդ լինելը դեռևս չի նշանակում լինել ՂՏ-ի սեփականությունը, որի հետ կարելի է վարվել ուզածի պես։

Ըստ երևույթին, այսօրինակ խեղկատակությունների հիմնական մեղավորը երևի թե մեր ժողովուրդն է, որ հանգիստ հանդուրժում է նման անօրինությունները։ Ցավոք, բազմիցս համոզվել եմ, որ օրինապաշտ իմ հայրենակիցները գիտեն միայն իրենց պարտականությունները։ Նրանք չգիտեն, որ ունեն նաև ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐ, որոնք ամրագրված են «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում», և այդ իրավունքները պարտադիր են աշխարհի ցանկացած երկիր-անկյունում ապրող մարդկանց համար՝ առանց որևէ խտրականության...

Խոստանում եմ առաջիկա համարում իմ հայրենակիցներին ներկայացնել այդ «Հռչակագիրը»։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

06.12.2012

ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ՉԿԱՐՈՂԱՑԱՎ ԿՈՏՐԵԼ ՆՐԱՆՑ...


Մորեղբորս տղան տեսաժապավեն էր դիտում, արցախյան պատերազմի տարիներին նկարահանված տեսաժապավեն: Իրենց ջոկատի տղաներն են: Նայում ու մտքով տեղափոխվում էր այն տարիները... Տղաներից շատերին անձամբ ես էլ գիտեի, մի քանի երիտասարդներ արդեն չկային, զոհվել են... Տղերքը տեսախցիկ էին հաջողացրել և հիմնականում նկարել իրենց հանգստի ժամերին, երբ կատակում են, երգում, մաքրում հրազենն ու դեսից-դենից զրուցում: Հետո սկսեց երգել անծանոթ մի երիտասարդ: Եվ այնքա՜ն լավ, այնքա՜ն սքանչելի էր երգում, լավ օրերի որքա՜ն քաղցր հուշ ու կարոտ կար այդ երգում.
Կարծես գինովցա, պարտեզը իջա,
Աղվորիկ աղջիկ մը տեսա:
Ես ապշած մնացի, անունը հարցուցի,
Անունը, ասավ ինձ, կկոչվի Գեղուհի աղջիկ...
Հարցրի, թե ով է այդ երիտասարդը, ասաց՝ Աշոտն է, թիֆլիսահայ է: Եկել, կամավոր զինվորագրվել է մեր ջոկատում...
- Հետո՞,- հարցրի,- հետո ի՞նչ եղավ այդ տղան...
- Պատերազմից հետո ուզում էր մնալ Արցախում: Շուշիում էր հաստատվել, երկար ժամանակ փորձում էր աշխատանք գտնել, տունուտեղ դնել... Բայց այդպես էլ ոչինչ չստացվեց:  Մի քանի անգամ տեսա նրան: Աչքերի նախկին փայլը չկար, հոգնած էր, հիասթափված: Վերջին անգամ երբ տեսա, թեթևակի խմած էր... Հետո թողեց, գնաց: Այլևս չեմ տեսել նրան...
Աշոտի՝ այդ երիտասարդի երգը ձայնագրել ու պահում եմ ինձ մոտ: Հաճախ եմ դիտում այն, լսում  թիֆլիսահայ անծանոթ տղայի երգն ու ամեն անգամ մտածում. հետաքրքիր է, այն տարիներին որքա՜ն աշոտներ կային, որոնց թուրքը, պատերազմը չկարողացավ ծռել, չկարողացավ կոտրել նրանց: Եվ նրանք հաղթեցին թուրքին ու պատերազմին... Պատերազմը վերջացավ, խաղաղություն հաստատվեց մեր լեռնաշխարհում, ստեղծեցինք ազատ ու անկախ մեր պետությունը, և այդ տղաներից շատերը, որոնց պատերազմը չկարողացավ կոտրել, որոնք պողպատի պես ամուր ու պինդ էին, ծղոտի պես մեկ-մեկ կոտրվեցին ու ցիրուցան եղան...

12.11.2012

ԿԱՂԱՄԲԸ


Մեծի նրա չափանիշը ծավալն է, արտաքին չափսերն ու կշիռը։ Մեծ ու ծանրակշիռ գրողը նրա կարծիքով նա է, ով առնվազն 120 կգ քաշ ունի և կարողանում է հաստափոր գրքեր տպագրել (200 էջանոց գրքերին նա «բրոշյուր» է անվանում), մեծ պաշտոնյան՝ ով մեծ ու բարձր աթոռի վրա է նստում և այլն։

Դեռ մանկությունից երազում էր «մեծ մարդ» դառնալ և հիմնովին նետվեց այդ գաղափարի մեջ։ Ինչպես մեծն Օտյանը կասեր՝ ոչ թե գաղափարը մտավ նրա գլուխը, այլ նա ինքը մտավ գաղափարի մեջ։ Եվ գոմաղբի մեջ ընկած կարտոֆիլի պես սկսեց «աճել»։ Արդեն 6-րդ դասարանում այդ ասպարեզում հասել էր զգալի նվաճումների. գլխի չափերով առաջին տեղն էր գրավում ոչ միայն համադասարանցիների մեջ, այլև ողջ դպրոցում, իսկ մի քանի տարի հետո՝ նաև քաղաքում։

Տարիներ անցան։ Մեծացավ այն քաղաքը, որտեղ նա էր ապրում։ Մեծացավ ու պարարտացավ նաև նրա գլուխը։ Այլևս հնարավոր չէր տարբերել՝ որն է գլուխը, որը՝ նստուկը։ Ինքն էլ էր հաճախ շփոթում, երբեմն գլխիվայր նստում՝ թյուրիմացության մեջ գցելով մարդկանց։ Իսկ երջանիկ մի օր էլ հանկարծ պարզեց, որ ինքը ևս կարող է ծանրա-կշիռ գրքեր տպագրել։ Ամեն տարի առնվազն 15-20 կիլոգրամ գիրք էր տպագրում։ Տանն այլևս ազատ տեղ չէր մնացել։

- Այս տարի 24 կիլոգրամ գիրք եմ տպագրել,- մի անգամ հպարտությամբ հայտնեց ծանոթ-բարեկամներին,- դա 4 կիլոգրամով գերազանցում է նախորդ տարվա ռեկորդս։ Եթե այսպես շարունակեմ, մի քանի տարի հետո ավելի մեծ եմ լինելու, քան Լերմոնտովն ու Մայակովսկին, Թումանյանն ու Տերյանը...

- Դու արդեն մեծ ես Բայրոնից, Պուշկինից, Իսահակյանից ու Չարենցից, դու հանճար ես,- սկսեցին ոգևորել նրա ճոխ սեղանի փշրանքներով գոյություն քարշ տվող մանկլավիկները։
- Գիտեմ,- համեստորեն խոստովանեց նա,- բայց այդ «հանճարն» արդեն ինձ վրա նեղ է գալիս։ Չեմ հասկանում, ինչո՞ւ մարդիկ մի ավելի մեծ կոչում չեն ստեղծում, ասենք՝ գերհանճար, ամենահանճար...

Իր նազիր-վեզիրներին հանձնարարեց, որ դպրոցներին հրահանգ ուղարկեն՝ գրական միջոցառումներում արտասանել միայն իր բանաստեղծությունները։ Հեռավոր մի գյուղի խարխուլ պահեստից կարտոֆիլ կշռելու հսկա մի կշեռք բերեց տուն, որով մեկ առ մեկ կշռում էր իր գրքերն ու ոգևորված ծափ զարկում. «Վերջին տասը տարում տպագրած իմ բոլոր գրքերը կշռել եմ։ Ինձ հետ միասին 257 կիլո է։ Ես արդեն անցել եմ հայրենի ու համաշխարհային շատ ու շատ մեծերից»...

Ամեն տարի խոշոր պլանով լուսանկարում էր խաշ գցելու ծավալներ ընդունած մեծ գլուխն ու հպարտությամբ զետեղում իր գրքերի վրա կամ, թանկագին մասունքների պես, իր մակագրությամբ, նվիրում ծանոթ-բարեկամներին։

Եվ մի օր մարդիկ նկատեցին, որ նրա գլխի տարբեր մասերից սկսել են ինչ-որ բաներ դուրս գալ։ Սկզբում ոչինչ չէին հասկանում, իսկ ոմանք մինչև անգամ սկսեցին կատակներ անել՝ «Դդումի վրա պոզեր են բուսնում... Մեծ գլուխը երկունքի մեջ է...»։ Բայց կես տարի հետո նրանք զարմանքով նկատեցին, որ «մեծ մարդու» գլխի տեղը հսկա մի կաղամբ է աճել։

Զարմանահրաշ լուրը կայծակի արագությամբ սուրաց երկրով մեկ և տարածվեց ողջ աշխարհում։ Մոլորակի տարբեր ծեգերից խոշոր գիտնականներ, հանրահայտ գյուղատնտեսներ եկան՝ իրենց աչքերով տեսնելու և պարզելու այդ հրաշքը։ Բոլորը միաձայն խոստովանեցին, որ իրենց ողջ կյանքում այդպիսի խոշոր կաղամբ չեն տեսել։ Նրանցից ոմանք այդ գլուխ-կաղամբից փոքրիկ թևիկներ կտրեցին և ուղարկեցին իրենց երկրների գիտահետազոտական ինստիտուտներին՝ լաբորատոր ստուգումների համար։ Եվ երբ մի ծեր գյուղատնտես փորձում էր փոքրիկ կաղամբաթև կտրել իր երկրի համար, չգիտես որտեղից մի աղջնակ հայտնվեց ու թախանձագին ասաց.

- Քեռի Կաղամբ, մայրիկս խնդրել է, որ մի թև էլ մեզ տաս՝ տոլմա փաթաթելու համար...
Ծեր գյուղատնտեսն իր ձեռքի կաղամբաթևից մի փոքր կծեց՝ համը ստուգելու համար, բայց հանկարծ զզվանքով դեմքը ծամածռեց.
- Թո՛ւհ, ինչ զզվելի համ ունի։ Այս ճիվաղի մեջ որքան չարություն, մաղձ ու թույն կա՝ տվել է զազրելի գլխին և կաղամբ դարձրել...

Ու բոլոր հայտնի գիտնականները հիասթափված շուռ տվեցին գլուխներն ու հաջորդ օրը մեկնեցին իրենց երկրները։ Սակայն այդ ամենը մարդ-կաղամբին ամենևին չանհանգստացրեց։ Կարևորն ու տեսանելին ոչ թե բովանդակությունն է, այլ ձևը, արտաքինը։ Թող որ անհամ ու գարշելի է, բայց իր կաղամբն ամենամեծն է աշխարհում։

Նա հասել էր իր նպատակին։ Նա արդեն «մեծ» էր։

30.10.2012

ԱՄԱՌԱՅԻՆ ԱՐՑԱԽ


Արցախում ամառային շոգ օրեր են։ Ներքաղաքական կյանքում գրեթե շարժում չկա։ Երկրի նախագահն արձակուրդում է։ Հանգստանում է նաեւ նրա մերձավոր շրջապատը, բարձր պաշտոններ զբաղեցնող անձանց մի մասը։ Արտգործնախարարությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պարոնների մասնակցությամբ հուլիսի 20-ին հերթական դիտարկման վերաբերյալ հերթական տեքստն է տարածել, որը, բացի մի քանի գործող անձանց անուններից, ոչնչով չի տարբերվում մի ամիս, հինգ ամիս, մեկ կամ 5 տարի առաջ տարածած նույնատիպ տեղեկատվությունից։

Այն է՝ «ԼՂՀ իշխանությունների հետ նախօրոք ձեռք բերված պայմանավորվածության համաձայն, ԵԱՀԿ առաքելությունը Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի զինված ուժերի շփման գծի պլանային դիտարկում է անցկացրել» սահմանային գծի այս կամ այն հատվածում (այս անգամ՝ Տեր-տեր քաղաքի ուղղությամբ):

Հետաքրքիրն այն է, որ «սահման» բառի փոխարեն մշտապես օգտագործվում է «շփման գիծ» կապակցությունը։ Եվ ամենակարեւորը՝ «Դիտարկումն անցել է ըստ նախատեսված ժամանակացույցի, կրակի դադարեցման ռեժիմի խախտումներ չեն արձանագրվել»:

Ի տարբերություն ներքաղաքական, հասարակական կյանքի անդորրի, Արցախի մյուս՝ ոչ պաշտոնական հատվածում, չնայած ամառվա տապին, կյանքը ոչ թե շարունակվում, այլ եռում է՝ շուրջբոլորը շինարարական աղմուկ է, մարդիկ կառուցում են, վերանորոգում, ոմանք ընդամենը մի քանի ամիս առաջ կառուցածը քանդել են տալիս, նոր, ավելի շքեղ ձեւով կառուցում։ Եվ դա ոչ միայն Ստեփանակերտում։ Մայրաքաղաքին մերձակա Դաշուշեն գյուղի մոտ գտնվող սուրբ Սարիբեկ վայրում պեղումների ժամանակ հողի տակ քարե պատ է երեւան եկել։ Տեղանքում շինարարական աշխատանքներ են տարվում։ Ավերված պատը վերակառուցում են, որից սրբավայրն այսօր մի նոր տեսք է ստանում։

Վերջերս էլ Արցախում Շուշիից 2 կմ դեպի արեւելք, Շոշ գյուղից 1,5 կմ հյուսիս, Կարկառ գետի ձախափնյա ավտոմայրուղու վերին հատվածում՝ ապառաժոտ լեռան սարահարթի վրա, որ կոչվում է «Թագավորեն տեղ»,  հայտնաբերվել է Կարկառ բերդաքաղաքը: Այն զբաղեցնում է մոտ 20 հա մակերես: Արցախի զբոսաշրջության վարչության պատմամշակութային հուշարձանների պահպանության եւ ուսումնասիրման բաժնի տարածած հաղորդագրության համաձայն՝ բերդաքաղաքի «պարսպապատերի հիմքերը մի քանի անկյունային, մինչեւ 10-12 մ տրամագիծ ունեցող աշտարակներով նկատելի են: Պատերի որոշ հատվածներում առկա է շարվածքի օրտոստատ ձեւը՝ մեծադիր քարերով: Պարսպապատերը ձգվում էին մոտ 1 կմ երկարությամբ»:

Տեղում պատահականորեն ի հայտ բերված հնագիտական նյութերը վերաբերում են ուշ անտիկ-վաղ միջնադար ժամանակաշրջանին՝ համադրվելով վաղ միջնադարյան Կարկառ քաղաք-ամրոցի՝ աղբյուրներում եղած հիշատակությունների հետ:

Բաժնի պետ Սլավա Սարգսյանի ասելով՝ հավանաբար IXդ.-ից հետո ընկած ժամանակահատվածում՝ կապված քաղաքական իրավիճակի եւ այլ հանգամանքների հետ, Հին Կարկառի բնակիչները տեղափոխվել են պաշտպանական առումով առավել հուսալի վայր՝ ներկայիս Շուշիի բարձրավանդակ՝ պահպանելով տեղավայրի հինավուրց Կարկառ անվանումը. «Խորհրդային ժամանակներում Կարկառ քաղաք-ամրոցի տարածքը հարթեցվել եւ ձեւախեղվել է. շինությունների քարերը տեղափոխվել եւ օգտագործվել են բնակելի տների կառուցման համար, Շուշիի ադրբեջանցի կառավարիչների հրահանգով (հնարավոր է՝ կանխամտածված) տեղում ստեղծվել է կաղնու անտառ՝ տնկվելով Ռուսաստանից բերված ծառատեսակներ, ավելի ուշ տարածքով անցկացվել է Բաքու-Նախիջեւան գազատարի Շուշի տանող հանգույցը»…

Արցախի մշակութային կյանքում այս անգամ փորձել են շարժում մտցնել ՀՀ արվեստագետները։ Հուլիսի 18-ից Ղարաբաղում անցկացվում է միջազգային թատերական «Արմմոնո» փառատոնի հանրապետական փուլը՝ նվիրված Արցախի Հանրապետության անկախության հռչակման 20-ամյակին: Արցախցիներին 5 օրում ներկայացվելու է 18 ներկայացում, իսկ փառատոնի ողջ հասույթն ուղղվելու է Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան թատրոնի վերականգնմանը:

Ստեփանակերտում առաջին երկու ներկայացումների ժամանակ դահլիճը, մեղմ ասած, ցավոք, լեփլեցուն չի եղել։ Սովորաբար արցախցի թատերասերները մեծ սիրով են մասնակցում Հայաստանից ժամանած բեմի վարպետների ներկայացումներին, սակայն այս անգամ, ամենայն հավանականությամբ, կազմակերպիչները տեղում թերեւս լավ չեն աշխատել, ու Ստեփանակերտի թատերասեր հանրությունն անտեղյակ է վերոհիշյալ ներկայացումների մասին։ Ո՞վ գիտե, գուցե մինչեւ անցյալ դարի 70-80-ական թվականները ծաղկում ապրող Արցախի մայր թատրոնի այսօրվա սիրողական-ինքնագործ մակարդակն է հանդիսատեսին վերջնականապես հիասթափեցրել-հեռացրել բեմարվեստից…

Եվ ամենատխուր ու ցավալի լուրը։ Հուլիսի 20-ին, ժամը 11-ի սահմաններում Ստեփանակերտի կենտրոնական մարզադաշտում հանկարծամահ է եղել նախկին լեգենդար «Ղարաբաղ» թիմի եւ մեր ֆուտբոլի աստղերից մեկը՝ անփոխարինելի 6-րդ համարը, թիմի ավագ Բենիամին Բաբայանը։ Կաշվե գնդակի եւ սպորտի վարպետը վերջին տարիներին դասավանդում էր Արցախի պետհամալսարանում, դոցենտ էր։

Անցկացվող մինի ֆուտբոլի մրցաշարի ժամանակ վետերան ֆուտբոլիստը խաղադաշտ մտնելուց 10 րոպե հետո անսպասելի ընկել է եւ… Անձամբ շատ մոտ ճանաչելով Բենիկին, ընդամենը կարող եմ կրկնել մեծ բրիտանացու հանրահայտ հերոսի խոսքերը՝ ափսո՜ս, մարդ էր, Հորացիո…

ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ


Լինում է, չի լինում, մի պետություն է լինում: Ինչպես բոլոր պետություններում, այնտեղ նույնպես ժողովուրդ էր ապրում, և ինչպես բոլոր ժողովուրդները, ուներ թագավոր, որին մերթ արքա էին անվանում, մերթ պրեզիդենտ կամ նախագահ, մերթ տիրակալ կամ գերագույն իշխան:

Բոլոր արքաները, թագավոր-նախագահներն ու մյուս տիրակալները գալիս-գնում էին, սակայն ժողովուրդը մնում էր: Յուրաքանչյուր տիրակալի թեկնածու ժողովրդին սկզբում մեծամեծ խոստումներ էր տալիս ու, ժողովրդի գլուխն անցած, գրողի ծոցն ուղարկում իր նախորդին: Հետո նա մոռանում էր իր խոստումներն ու ժողովրդին հիշում էր միայն ընտրությունների ժամանակ և այն պահերին, երբ սկսում էր ճոճվել իր աթոռը:

Երբ ճոճվել սկսեց հերթական թագավորի գահը, նա ծանր գլուխը թափահարեց ու հեռուստաէկրանից գոչեց.
- Ժողովուրդ, մեզ հասած վերջին տեղեկությունների համաձայն, դուք վատ եք ապրում, դեռ ավելին՝ շատ վատ, իսկ մի խումբ արկածախնդիրներ փորձում են խարխլել փառահեղ մեր պետության հիմքերը և ձեզ կրկին տանել հետամնաց անցյալի գիրկը: Բայց ես համոզված եմ, որ դուք՝ ժողովուրդը, եղել և մնում է մեզ հետ, իսկ նրանց՝ իշխանատենչ թափթփուկներին, դուք՝ ժողովուրդը չի ների...

Մի օր էլ «արկածախնդիրների խումբը» ժողովրդի գլուխն անցած, գահընկեց արեց այդ թագավորին, և գահին բազմեց Արքա 6-րդը: Սա ևս ժողովրդին հարստության սարեր խոստացավ ու երջանկության հորիզոններ գծեց վարդագույն երկնակամարում, և երբ մի քանի օր հետո նրան զեկուցեցին, որ ժողովուրդը աղքատության եզրին է ու բողոքում է, զարմացավ.
- Ժողովո՞ւրդ, դա ո՞վ է, իմ տիրությունում էդպիսի մարդիկ էլ կա՞ն: Դրանց, այդ ժողովրդին ո՞վ է իրավունք տվել բողոքելու...

Հետո դարձյալ քամիներ ու հողմեր անցան այդ երկրի վրայով ու ժողովրդի գլուխներով։ Ճոճվել սկսեց նաև Արքա 6-րդի գահաթոռը, ու նա բարձր ամբիոնից սկսեց մատ թափահարել իր ախոյանների վրա.
- Այդ ի՞նչ եք անում, արկածախնդիրներ ու քաղաքական էժանագին ծաղրածուներ, այդ ո՞ւր եք ուզում տանել ժողովրդին...

Եվ արտահերթ ընտրություններ եղան, և գահին բազմեց հերթական տիրակալը, որ մինչ այդ իր նախորդների պես «արկածախնդիր» էր որակվել կամ «ծաղրածու»:
- Ձեր ցավը տանեմ, ժողովուրդ,- արքայական ժամանակակից իր ճոճաթոռին նստած, սիրուհուն ծնկներին նստեցրած, հավատարմության երդում տվեց Նախագահ 3-րդը,- վերջապես դուք տերը կդառնաք ձեր իրավունքների ու ձեր օջախների: Այսօրվանից ձեր առջև բաց են գիտության ու լուսավորության տաճարները, լուսավառ ու երջանիկ ներկայի և արևավառ ապագայի երկրային ու երկնային արքայության դռները...

Իսկ նրանք, այն պալատականները, ովքեր մինչ այդ հավատարմության երդում էին տվել ու ստրկամտորեն ծառայում էին նախորդ արքային, անմիջապես «վերափոխվեցին» և հիմա էլ սկսեցին ծառայել նոր արքային:

Կրկին անցան օրեր, ամիսներ ու տարիներ, իսկ ժողովուրդը դարձյալ վատ էր ապրում, դեռ ավելին՝ բուռն ծաղկում էր մուրացկանությունը, թշվառությունն աներես հյուրի պես մտել էր մարդկանց օջախներն ու այնտեղից դուրս գալու ոչ մի ցանկություն չուներ...

- Տիրակալ, ժողովուրդն էլի բողոքում է,- Նախագահ 3-րդի ականջին փսփսաց շշնջոցների գծով արքայի գլխավոր խորհրդականի երկրորդ տեղակալը:
- Ի՞նչ է ուզում:
- Հեչ, ինչ-որ հաց է ուզում և վերացական ինչ-որ բաներ:
- Ի՞նչ բաներ:
- Դեմոկրատիա, ժողովրդավարություն և այլն:

- Պահո՜, ի՜նչ աներես մարդիկ են այդ ժողովուրդ կոչվածը: Դրանց համար հզոր ու երջանիկ երկիր եմ կառուցել, իսկ իրենք, խոսքները մեկ արած, անընդհատ դժգոհում են՝ աղքատ ենք, հաց ենք ուզում, դեմոկրատիա-մեմոկրատիա ենք ուզում... Ի՞նչ է, որ մենք հաց չենք ուտում, միայն սև իկրա, լուլաքաբաբ-խորոված, վետչինա ու խաշլամա ենք ուտում, բրազիլական սուրճ ու մանգոյի կամ կոկոսի հյութ ենք խմում, պակա՞ս տղերք ենք...

Նախագահ 3-րդը արտակարգ խորհուրդ գումարեց, ճառեր ասացին, ճառեր լսեցին, և վերջում խոսքը տրվեց Նախագահ 3-րդին:

- Գիշերը անկողնում իմ տիկնոջ հետ երկար-բարակ շատ եմ մտածել այդ մասին ու միասին եկել ենք այն եզրակացության, որ ամեն ինչի մեղավորը ժողովուրդն է,- ասաց նա:- Այդ ժողովուրդը ոչ մի կերպ չի բռնում հզոր ու պայծառ մեր երկրի ֆոնին: Դրանց ներկայությամբ երկրի գիտության կաճառներն ու արվեստի կոթողները այնքան թշվառ ու անհեթեթ են երևում, որ ամաչում ենք ցույց տալ արտասահմանյան բարձրաստիճան հյուրերին: Ուրեմն...

- Ուրեմն՝ կորչի՛ ժողովուրդը,- միաձայն գոչեցին պալատականները:
Հաջորդ օրը արքայից-արքան հրամանագիր արձակեց. «Մենք՝ Նախագահ 3-րդս, գտնում ենք, որ մեր երկրի բոլոր չարիքների պատճառը ժողովուրդն է: Հաշվի առնելով նաև, որ հզոր ու պայծառ մեր պետությունն այլևս չի կարող պահել դրանց՝ այդ ձրիակերներին, որ ժողովուրդ է կոչվում.
ա) այսօրվանից ժողովուրդը ցրում եմ,
բ) սույն հրամանագիրը ստորագրվելու պահից ժողովուրդը լուծարվում է:
Ստորագրություն՝ Մենք՝ Նախագահ 3-րդ»:

          *  *  *
Լինում է, չի լինում, մի պետություն է լինում: Ինչպես բոլոր պետություններում, այդ երկրում նույնպես ժողովուրդ կար, բայց արդեն չկար...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
---------------------------------------
12 տարի առաջ տպագրվել է «10-րդ նահանգ» թերթում

ՁՄԵՌԱՄՈՒՏ ԿԱՄ՝ ՀԱՅ ՕԼԻԳԱՐԽԻ ԵՐԳԸ


(Հովհաննես Շիրազի մոտիվներով)

Մերսեդեսներ ոտքերիս ու եվրոներ ձեռքերիս,
Ու դոլարներ այտերիս, ու մի ողջ բանկ կրծքիս տակ,
«Պապլավոկը» սրտիս մեջ, սև ակնոցներ աչքերիս,
Մաուզերը կողքից կախ, կազինոները՝ գրկիս,
«Տիրումերը» լեզվիս՝ ծառից իջա ես քաղաք,-
Արշավեցի՝ կոխ տալով ու շաղ տալով մայթերին
Կյանքեր, մարդիկ ու նաև՝ երազանքներ ճմրթված...

Քաղաքացիք ինձ տեսնելով՝ իրենց հոգնած աչքերին
Տեսան ուրիշ մի աշխարհ, դժոխք տեսան հնաբույր,
- Ի՜նչ տականքն է,- ասացին,- ի՜նչ շանորդին,- ու փակին
Իրենց դռներն իմ առջև, ու ես «նագանն» իմ հանել՝
Անցնում էի գազազած, թալանելով իմ ճամփին
Ունեցվացքները նրանց ու գանձերը իմ երկրի...

Ու երկիրը Հայաստան մի բուռ ստրուկ էր դարձել,
Ծնկի իջել իմ առջև՝ գրպաններն էր թափ տալիս
Ու ծափ տալիս վերացած, հիմարի պես հիացած՝
Գորգեր փռում ոտքիս տակ, պսակ դնում սեգ գլխիս...
Ու ես թալանն իմ ուսերին, օրենքները՝ ոտքիս տակ,
Արշավում եմ աջ ու ձախ... Տո՛, ձեր հերն էլ անիծա՛ծ...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

22.08.2012

ԹԱԼԱՆԸ՝ ԲԱՐԵԳՈՐԾՈՒԹՅՈ՞ՒՆ...

Արցախում «Ղարաբաղ Տելեկոմի» բաժանորդները յուրաքանչյուր ամիս «խոսելավճարից» (րոպեավճար) բացի պարտադիր մուծում են 1200 դրամ բաժանորդավճար։ Նույնիսկ եթե մի ամբողջ տարի չօգտվեն բջջայինի ծառայությունից, այդ մեկ տարում ՂՏ-ին պիտի վճարեն 14.400 դրամ (12 x ամենամսյա 1200 դրամ)։
Մեր ընտանիքում բջջային հեռախոսից օգտվող երեք անդամներս մաքուր «խոսելավճարից» բացի ՂՏ-ին տարեկան լրացուցիչ վճարում ենք 43.200 դրամ...
Մենք, իհարկե բարեգործ չենք կոչվում։ Ինչպես բարեգործ չեն կոչվում արցախցի 30-35 հազար այն բաժանորդները, ովքեր լրացուցիչ ՂՏ-ի գրպանն են մտցնում տարեկան 14.400-ական դրամ... Այսինքն՝ 1 տարում ՂՏ-ն արցախցիներից հենց այնպես կորզում է ավելի քան 430 միլիոն դրամ։
Ի տարբերություն մեզ, մեր այդ գումարների մի մասով նվիրատվություններ անող ՂՏ-ի գործադիր տնօրեն Ռալֆ Յիրիկյանը (Հայաստանում «Վիվա Սել»-ի ղեկավարը) անվանվում է բարեգործ... Երևի մեծագույն հաճույք է ուրիշի փողերով նվիրատվություններ անելը։ Ինչպես թոշակառու հարևանս կասեր՝ «Ստի հերն անիծած, թե դա բարեգործություն է»...

07.08.2012

ԿԱԴՐԵՐՆ ԵՆ ՈՐՈՇՈՒՄ ԱՄԵՆ ԻՆՉ

Կադրային քաղաքականությունը եղել և մնում է հայկական իշխանությունների «ամենաթույլ օղակը»։ Վերջին 20 տարում այդպես է թե՛ ՀՀ-ում, թե՛ Արցախում։ Խորհրդային կարգերի փլուզումից հետո դեն նետեցինք ամեն ինչ։ Այդ թվում՝ գյուղական կոլեկտիվ տնտեսություններ, կրթական համակարգ, անգամ քարուքանդ արվեցին նախկին ձեռնարկությունները՝ փոխարենը կա՛մ դրսից ներմուծեցինք ինչ-որ տխմարություններ (հատկապես կրթական խայտառակ համակարգ), կա՛մ ոչինչ չստեղծեցինք։

Դեն նետեցինք նաև խորհրդային հայտնի կարգախոսը՝ «Կադրերն են որոշում ամեն ինչ»։ Մինչդեռ վերջին այս 20 տարում որքա՜ն լավ կլիներ շարունակ հիշեինք այդ հայտնի ճշմարտությունը։ Մեր օրերում «կադր» և «դատարկ պահածոյատուփ» հասկացություններն ինչ-որ տեղ նույնացվել են։ Դատարկ պահածոյատուփը կարելի է գցել աղբարկղ, կարելի է դնել, ասենք, սեղանի տակ, կարելի է դնել նաև սեղանի վրա կամ պարզապես նետել գրողի ծոցը։ Բայց որտեղ էլ որ լինի այն, մնում է նույն դատարկ պահածոյատուփը։

Մերօրյա կադրերը կարծես թե ներառել են նույն այդ ֆունկցիաները. նրանց կարելի է դնել (չեմ ասում՝ նշանակել, դա նրանց համար շատ վեհ է հնչում) ցանկացած պաշտոնում, անգամ եթե այդ ոլորտներն իրար հետ ոչ մի կապ չունեն։ Եվ այս 20 տարում հայկական իշխանություններն այդպես էլ վարվում են այդ «կադրերի» հետ՝ ուր (որտեղ) ասես դնում են։ Եվ նրանք նույն հաջողությամբ բոլոր ոլորտներում էլ «աշխատում են», աշխատավարձ են ստանում (հաճախ՝ շա՜տ բարձր)։ Բայց ես չեմ հիշում դեպք, որ այդ կադրերից գոնե մեկը ներողություն խնդրի ու ասի. «Կներեք, ախր դա իմ տեղը չէ, Մարկ Տվենի ասած՝ այդ ոլորտից ես այնքան եմ հասկանում, որքան կովը»...

ԼՂՀ նախագահական ընտրություններում վերընտրված նախագահ Բակո Սահակյանը շուրջ 20 տոկոս պակաս ձայն է ստացել, քան նախորդ՝ 2007 թ. ընտրություններում։ Այդ կապակցությամբ շրջանառվող ամենատարածված կարծիքն այն է, որ դրա հիմնական պատճառը կադրային քաղաքականությունն է։ Ակնհայտ է, որ Բ. Սահակյանը շատ ավելի ձայն կստանար, եթե նրա շրջապատում, անգամ վստահված անձանց մեջ չլինեին այնպիսի մարդիկ, ովքեր Արցախում, մեղմ ասած, բացարձակապես հեղինակություն չունեն։ Եթե ավելին չասենք։

Ու այդ մարդիկ վերջին 5 տարում միայնումիայն իրենց և իրենց մերձավորների անձնական խնդիրներն են լուծել, լիաբուռն օգտվել պետական միջոցներից ու հանգիստ խղճով բարձր  աշխատավարձ ստացել։ Նկատի ունեմ մարդկանց, ովքեր ամենուր շահարկում են նախագահի անունն ու հայտարարում՝ «Թուրս աջ էլ է կտրում, ձախ էլ...»։ Այսպիսի սուբյեկտների համար նշանակություն չունի, որ իրենք իրենց այլանդակ, անօրինական  գործողություններով ստվեր են գցում նախագահի անվան վրա։ Այսպիսիներին միայն մի հարց է հուզում՝ սեփական խնդիրների լուծումը։ Հիմնականում ահա այս կարգի «կադրերն» են ոչ միայն նախագահական ընտրություններում ձայների 20 տոկոս կորստի, այլև նախորդ տարիների բոլոր մեր թերացումների, չիրագործված ծրագրերի, խաթարված նախագծերի պատճառը...

Պարոնայք, իրոք փոխվել են ժամանակները, այլ բարքեր ու ավանդույթ դարձող այլանդակություններ են խուժել մեր կյանքն ու կենցաղը, բայց եկեք երբեմն ետ նայենք և հիշենք բաներ, որ այսօր այնքա՜ն պետք են մեզ։ Թեկուզ դաժանորեն մոռացված այս ճշմարտությունը. «Կադրերն են որոշում ամեն ինչ»...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

http://nor-ej.do.am/

ԵՎՐՈՊԱ. ԲԱՐՁՐԱՍՏԻՃԱՆ ՊԱՐՈՆՆԵՐԸ ԳՆՈՒՄ ԵՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ... ԻՆՉՊԻՍԻ՜ ՀԵՏԱՄՆԱՑՈՒԹՅՈՒՆ. ՍՐԱՆՑ ՊԵՏԲՅՈՒՋԵՈՒՄ ՓՈՂ ՉԿԱ՞...

Լուսանկարներում՝ բարձրաստիճան եվրոպացիները աշխատանքի են գնում հեծանիվներով։ Առաջին լուսանկարում Լոնդոնի քաղաքապետ Բորիս Ջոնսոնն է, երկրորդում՝ Հոլանդիայի շատ բարձրաստիճան մի այլ պաշտոնյա։ Սկանդինավյան և եվրոպական այլ երկրներում բարձրաստիճան անձիք առիթից առիթ են օգտվում ծառայողական ավտոմեքենաներից։ Հիմնականում աշխատանքի են մեկնում շարքային քաղաքացիների պես՝ ավտոբուսով, մետրոյով կամ տաքսիով...
Հետաքրքիր է, զարգացած կոչվող այդ երկրների նախարարները, նահանգապետերը, քաղաքագլուխները և մյուս բոլոր մեծ գլուխները մի կարգին խորհրդական չունե՞ն սրանց հասկացնեն, որ նախարարը, քաղաքագլուխը, նահանգապետը և մյուս ավելի բարձր պետերը ղեկավար մարմին են, իշխանություն են, երկրի տեր ու տիրակալ են, իրավունք չունեն ինչ-որ շարքային քաղաքացիների պես հեծանվով, մետրոյով կամ քաղաքային այլ տրանսպորտով թռվռալու։ Բա ամոթ չէ՞, շարքային մարդիկ ի՞նչ կարծիք պիտի կազմեն նրանց մասին։ Էլ ո՞ր օրվա իշխանություն են, ո՞ր օրվա էլիտա են, որ շարքային մահկանացուների պես են իրենց պահում։ Գուցե սովորական քաղաքացիների պես ջրի, գազի, էլեկտրաէներգիայի, բնակտարածքի և բազում այլ վարձ ու հարկեր էլ մուծեն... Կամ գուցե շարքային ստեփանակերտցիներիս պես գետի անձրևախառը պղտոր խառնուրդ խմեն և այդ անպետքության դիմաց եռակի, քառակի բարձր «ջրավարձ» մուծեն...
Ու դեռ զարմանում են, որ իրենց երկրներում արտագաղթ չկա, «հացի խնդիր» չկա, կաշառակերության, գողության և զանազան այլ օրինազանցությունների համար ոչ թե ջիփ ու մերսեդես, այլ բանտ են նստում...
Է՜հ, աստված դրանց հետ։ Եվ դեռ ուզում ենք նմանվել քաղաքակիրթ կոչվող այդ հետամնաց ու աննամուս Եվրոպային։ Ու Աստված էլ դրանց հարստություն ու բարեկեցություն է տվել, իսկ մեզ՝ ընդամենը խելք...

ՈՒՍՏԱ ԿԱՐՈՅԻ «Օրագրից»
http://nor-ej.do.am/

02.08.2012

ԶԻՆՎՈՐԸ


Աշնան արևը սկսեց կամաց-կամաց խոնարհվել դեպի արևմուտք։ Զինվորը, հանգցնելով ծխախոտը, գետնից վերցրեց հին ուսապարկն ու շարունակեց ճանապարհը ամայի դաշտով։ Արդեն երկու ժամ քայլում է ամռան արևից այրված ճանապարհով։ Նորից սկսեց վերհիշել հայրենի գյուղը, իրենց տունը՝ գյուղի ծայրին։ Վերհիշեց կնոջ կլոր, գեղեցիկ դեմքն ու ժպիտը, որից այտերին զույգ փոսիկներ էին գոյանում, մազերը՝ շագանակագույն, երկա՜ր...

Տղան արդեն ութ տարեկան է։ Իսկ աղջնակին քիչ մնաց մոռանար։ Ցանկացավ վերհիշել փոքրիկի դեմքը, բայց չկարողացավ։ Նա ընդամենը երեք ամսական էր, մեծ տիկնիկի չափ, իսկ աչքերը կապույտ էին։ Կապո՞ւյտ , թե՞ կանաչ... Նա այդպես էլ չկարողացավ վերհիշել աղջկա դեմքն ու աչքերի գույնը և դրանից տխրեց. լավ չէ, որ հարազատ աղջկա աչքերի գույնը չի հիշում...

Արևը հավասարվում էր երկնքի և երկրի սահմանագծին, ու զինվորն ավելի արագացրեց քայլերը։ Ավերված գյուղի մոտով անցնելիս, հանդիպեց մի ծերունու։ Բարևեց, իսկ ծերունին գլուխն անորոշ տմբտմբացրեց։ Երբ մի քանի քայլ էր արել, լսեց նրա ձայնը.
- Զգույշ, դաշտը ականապատված է... Նրանք ամեն տեղ ականապատել են... Իսկ մերոնք ուշացան, ամեն ինչ վերջացած էր...

Զինվորն անվստահ ետ նայեց, ուզում էր ինչ-որ բան հարցնել։ Ծերունին արդեն մոռացած իր զրուցակցին, փայտի ծայրով գետինն էր փորփրում ու քթի տակ երգ դնդնում։ Զինվորը թափ տվեց ձեռքն ու շարունակեց ճանապարհը։ Պետք է շտապել, մթնում է։ Օդը սկսեց կամաց-կամաց սառչել։ Ինչ-որ տեղ երեխայի ձայն լսեց, ապա ամեն ինչ լռեց։ Հեռվում երևաց դաշտը։ Նա ետ նայեց. ծերունին այլևս չէր երևում։ Իջավ զառիվայրով, ու նրա առաջ կարծես անվերջ տարածված էր դաշտը։ Նա մի քանի քայլ արեց, անվստահորեն այս ու այն կողմ նայեց ու քիչ էլ առաջ շարժվեց։ Թվաց հեռվից ինչ-որ ձայն լսվեց։ Ետ նայեց, ոչ ոք չկար։ Սկսում եմ հիմարանալ, մտածեց զինվորը։ Իհարկե, ոչ մի ական էլ չկա։ Ծերունին հավանաբար խենթ է։ Նա նորից առաջ շարժվեց ու հանկարծ անշարժացավ։ Թվաց, թե իրենից կես քայլ առաջ հողը չափազանց փափուկ է, ու զգուշությամբ տեղ որոնեց ոտք դնելու համար։ Ո՛չ, ծերունին ճիշտ էր ասում, ինչո՞ւ պիտի ստեր։ Պետք է զգույշ լինել։ Կարծես մերոնց մասին էլ բան ասաց։ Ի՞նչ ասաց։ Նա չկարողացավ հիշել ու սկսեց տեղ որոնել հաջորդ քայլի համար։ Ձախ ոտքը կամաց իջեցրեց գետնին, մարմնի ծանրությունը տեղափոխեց ձախ ոտքին ու աջ ոտքով սկսեց շոշափել մոտակա թուփը։ Ոնց-որ անվնաս է, այո, հուսալի է այստեղ։ Մի երկու քայլ էլ առաջ շարժվեց ու հանկարծ խայթվածի պես ոտքը ետ քաշեց։ Թփի տակ ինչ որ բան էր սևին տալիս, և նա կամաց-կամաց շրջանցեց վտանգավոր թուփը։

Արևն արդեն հավասարվել էր հորիզոնի գծին, և սառը քամի էր փչում։ Զինվորը մտածեց, որ լավ կլինի ետ դառնա ու սարսափով նկատեց, որ մեն-մենակ գտնվում է դաշտի կենտրոնում։ Ետ դառնալը նույնպես վտանգավոր է, որքան առաջ շարժվելը։ Նա չէր կարող հիշել անցած ճանապարհը, ամեն մի թուփ։ Ետ նայեց, նույնիսկ մոռացել է, թե որտեղ է դրել իր վերջին քայլը։ Զինվորը կռացավ ու սկսեց ձեռքով զգուշորեն շոշափել գետինը։ Մի փոքր էլ առաջ շարժվեց։ Թփերն հազիվ էին ուրվագծվում։ Արևի սկավառակն արդեն թաքնվել էր հորիզոնից ներքև ինչ-որ տեղ։ Նա սկսեց մատներով զգուշորեն շոշափել թփերը, գետինը։ Մի վերջին հույսով ետ նայեց. ոչ մի կենդանի շունչ, ոչ մի ձայն։ Սատանան տանի, սա ի՞նչ գերեզմանային լռություն է։ Մի՞թե ամեն ինչ չի վերջացել։

Մատների տակ հողը չափից դուրս փափուկ էր։ Նա զգուշությամբ ետ քաշվեց ու սկսեց հսկա դաշտի մեջ հուսալի տեղ որոնել ոտքը դնելու համար։ Լրիվ մութ էր, և յուրաքանչյուր թուփ այժմ ավելի չարագուշակ տեսք ուներ։ Իսկ գուցե պառկած փորձի, այդպես, փորսուղ տալով ավելի պակաս վտանգավոր կլինի, ինքն ավելի թեթև կլինի։ Զգուշությամբ նստեց գետնին ու դանդաղորեն պառկեց փորի վրա։ Ձեռքով շոշափում էր թփերն ու հողը և դանդաղ առաջ սողում։ Մի քիչ էլ առաջ շարժվեց ու նրան թվաց, թե ոտքը ինչ-որ մետաղյա կարծրության է դեմ առել։ Մարմնով սառը դող անցավ։ Իսկ եթե ոտքը ականի վրա է՞... Ատամները պինդ սեղմեց, ոտքը դանդաղ վեր բարձրացրեց ու զգուշությամբ ետ քաշեց։ Ոչ, այսպես ավելի վտանգավոր է։ Այսպես իր հենման մակերեսն ավելի մեծ է, և ինքը չի կարող ամբողջ հողակտորը ստուգել։ Իսկ եթե ականը դրված լինի ուղիղ դեմքի տա՞կ... Զինվորը սարսափեց այդ մտքից։ Անցնել բազմաթիվ կրակների միջով, արհամարհելով վտանգն ու մահը, պատերազմի դաշտում հաղթել Չարին, և երբ, թվում է, ամեն ինչ վերջացած է, զոհվել հայրենի գյուղից մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա, ամայի մի դաշտո՞ւմ,- նա զգուշորեն, կամաց բարձրացրեց ձեռքն ու թևքով սրբեց ճակատի քրտինքը,- գրողը տանի, մեկ անգամ չէ, որ մահն անցել է իմ կողքով, բայց սարսափելիորեն անհեթեթ է, նվաստացուցիչ է, մեռնել այսպես, անիմաստ ու դաժան՝ դավադիր ինչ-որ մի բուռ անշունչ երկաթակտորից...

Պետք է զգուշությամբ ոտքի կանգնել։ Նա կամաց-կամաց կծկվեց, կողքին մոտ շոշափեց հողը։ Կարծես պինդ է, կարելի է հենվել։ Աջ ոտքը կամաց ուղղեց ու դանդաղ վեր բարձրացավ։ Արևի վերջին շողերն էլ վաղուց չքացել էին հորիզոնից։ Օդն սառն էր ու այդ սառնության մեջ չարագուշակ բան կար կարծես։ Զինվորը կանգնել, մտածում էր։ Հանկարծ ինչ-որ բան հիշեց. ձեռքը կամաց-կամաց մտցրեց գրպանն ու հանեց լուցկու տուփը։ Լուցկուց աննշան լուսավորված թփերն ավելի վտանգավոր թվացին, իսկ հեռվում մութն ավելի խտացավ։ Նորից սկսեց խորհել։ Պետք է մի ելք գտնել։

* * *
Արևելքում գիշերվա կապույտը սկսեց կամաց-կամաց լուսավորվել։ Մի երկու ժամ հետո կապույտը վերածվեց բաց երկնագույնի, այնուհետև նարնջագույնի և շուտով հորիզոնի վրա սկսեց բարձրանալ արևի գունդը։ Օդը սառն ու մաքուր էր, և դաշտում չորացող խոտի հաճելի բույր կար։

Զինվորը բացեց աչքերն ու նայեց արևի վեր բարձրացող գնդին, որից ջերմություն ու հարազատություն էր բուրում։ Նա տրորեց աչքերն ու զարմացած շուրջը նայեց։ Որտե՞ղ է գտնվում։ Քնել է ամայի դաշտո՞ւմ։ Դժվարությամբ ոտքի կանգնեց։ Մարմնի մեջ աշնան սառնություն զգաց։ Հիշեց. դաշտը ականապատված է։ Իսկ գուցե այդ ամենը տեսել է երազո՞ւմ։ Զինվորը վերջնականապես իրեն հավաքեց ու սառնասրտորեն առաջ շարժվեց։ Մնաց 15-20 մետր։ Ատամները պինդ սեղմեց ու մի քանի քայլ էլ կատարեց։ Չպետք է շտապել։ Մի քանի քայլ էլ, և ամեն ինչ կմնա ետևում։

Զինվորը ոտքը բարձրացրեց առաջ շարժվելու համար ու անշարժացավ տեղում. մեկ-երկու քայլ առաջ մետաղափայլ երևաց։ Սարսռաց։ Նա զգուշությամբ սկսեց հարմար ու վստահելի տեղ որոնել հաջորդ քայլի համար։ Մնաց մի քանի մետր։ Դիմացը փոքրիկ ձորակն է ու վերևում՝ լեռնանցքը։ Զինվորը մտածեց, որ ավելի լավ կլինի մի ուժեղ ցատկով կտրի անցնի այդ անիծյալ երկու-երեք մետրը։ Ոտքերը ծնկամասում ծալեց և պատրաստվեց ցատկի։ Իսկ եթե ցատկի ուղիղ սատանայի վրա՞։ Ո՞վ կարող է երաշխավորել, որ ձորակը ևս ականապատված չէ։ Ո՛չ, չպետք է սխալվել։ Այնտեղ, դեպի ձախ կարծես ավելի հուսալի է։ Ու նա դանդաղ, շատ դանդաղ առաջ շարժվեց։

* * *
Արևն սկսեց ավելի ուժեղ տաքացնել։ Ձորակից քիչ վերև, լեռնանցքի ցանցառ թփերի մեջ, թիկունքով դեպի անցած ճանապարհը նստած, զինվորը ծխում էր՝ տարվելով ծանոթ պատկերներով։ Երբեմն մտածում էր, որ քիչ էր մնում կորչեր կես ճանապարհին, հարազատ գյուղի մոտ, երբ մի ժամ հետո պիտի տեսնի սիրելիներին։ Նա կրնկի տակ հանգցրեց ծխախոտը, ուսապարկը հարմար տեղավորեց մեջքին, շրջվեց՝ մի վերջին անգամ անցած ճանապարհին նայելու համար ու, ասես, քարացավ։

Ականապատված դաշտում վստահ քայլերով առաջ էր շարժվում մի տղամարդ։ Զինվորը բերանը բացեց, որ ճչա, զգուշացնի անծանոթին, սակայն այն, ինչ դուրս եկավ նրա բերանից, չէր կարելի ձայն անվանել... Իսկ ինչո՞ւ վախեցնել անծանոթին, մտածեց զինվորը։ Առանց պատահարի վստահորեն անցել է ճանապարհի կեսից ավելին։ Գուցե այդպես ավելի լավ է. հանգիստ ու ինքնավստահ անցնել մահվան միջով, չիմանալով նրա գոյության մասին։

Անծանոթն ավելի ու ավելի էր մոտենում։ Նա շունչը պահած սպասում էր։ Մինչև ձորակը մնացել է մի քանի քայլ։ Իսկ եթե մոտերքում հանկարծ պայթի՞... Զինվորը ձգվեց գետնի վրա ու ձեռքերով պինդ ծածկեց գլուխը։ Ժամանակը կարծես քարացել էր։ Վայրկյանը թվաց մի ամբողջ հավիտենություն։ Նա դանդաղորեն բարձրացրեց գլուխը. տղամարդը անցել ձորակը, վեր էր բարձրանում։ Զինվորը թևքով սրբեց դեմքի սառը քրտինքն ու կամաց ոտքի կանգնեց։ Տղամարդը տեղում անշարժացավ։ Նրա առաջ կանգնած էր հողագույն դեմքով, չռված աչքերով մի զինվոր...

* * *
Արևմուտքում ամպի քրքրված ծվեններ երևացին, և թույլ քամին դրանք քշում էր դեպի հյուսիս-արևելք։
- Դու անցել ես ականապատված դաշտով...
- Ի՞նչ դաշտ,- զարմացավ տղամարդը։
- Դաշտը ականապատված է... Այնտեղ մի ծերունի ասաց, որ ականապատել են դաշտը...
- Ահա թե ինչ։ Դաշտում ոչ մի ական էլ չկա, ես միշտ այստեղով եմ անցնում։ Ծերունին... Նա մի քիչ... Նրա բոլոր հարազատներին...
- Դաշտում ական չկա՞,- կմկմաց զինվորը։
- Նրա հարազատներին այրել են։ Բոլորին լցրել են ակումբի շենք և հրդեհել... Պետք է շտապել, ուր որ է անձրև կգա։

Թեթև քամի բարձրացավ։ Խանձված խոտի հոտ էր տարածվել։ Խանձահոտ դաշտի լռության միջով երկու տղամարդ են անցնում։ Զինվորը անորոշ նայում էր դիմացը՝ չորանալ սկսող խոտերին։ Լռությունը երբեմն խախտում էր նրա գոտուց կախված դատարկ տափաշիշը, որ դիպչելով զինվորական բաճկոնի կոճակին, թույլ ծլնգոց էր արձակում։
Խանձահոտ դաշտի լռության միջով երկու տղամարդ են անցնում։ Նա, որ զինվորի հագուստով է, երբեմն հանկարծակի անշարժանում էր, գունատվում ու, ընկերոջ թևը բռնելով, շշնջում. «Նայիր թփերի մեջ, այնտեղ ական կա»...
Հեռվում երևաց գյուղը։ Զինվորը շատ երկար նայեց։ Նա բերանում այրված հացի համ զգաց, և կոկորդում ծանր շարժվեց ադամախնձորը...


Տես նաև՝
http://vardgesovyan.blogspot.com/p/2.html

25.07.2012

«ՈՂՋԱՄԻՏ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ»


Ելույթ ունենալով Եվրոպական ժողովրդական կուսակցության գագաթնաժողովում, ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հայտնել է, որ «ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում ողջամիտ փոխզիջումների հիման վրա Լեռնային Ղարաբաղի հիմնահարցի խաղաղ կարգավորումն այլընտրանք չունի»...

«Ողջամիտ փոխզիջումներ» ասելով՝ Սերժ Սարգսյանն, ամենայն հավանականությամբ, նկատի ունի արցախյան հիմնախնդրի կարգավորման բանակցային սեղանին դրված, այսպես կոչված, «Մադրիդյան սկզբունքները», խայտառակ մի փաստաթուղթ, որի յուրաքանչյուր կետի իրագործում նշանակում է Արցախի վերջի սկիզբ:

Չեմ հասկանում, Արցախը ե՞րբ և ո՞ր փաստաթղթով է ՀՀ այս կամ այն նախագահին իրավունք տվել հայտարարություններ անելու իր՝ Արցախի անունից և որոշելու Արցախի ժողովրդի ճակատագիրը։ «Ֆուտբոլային դիվանագիտություն» խայտառակության վնասը կարծես քիչ էր, հիմա էլ «ողջամիտ փոխզիջումների դիվանագիտություն» է սկսվում... Կարծես մինչ այդ մենք փորձում էինք անողջամիտ փոխզիջումների գնալ, հիմա էլ «ողջամիտն» են հրապարակ նետել՝ այդպես էլ շարունակ մոռանալով մեզ բացատրել, թե հակառակորդն ի՞նչ է զիջելու մեզ...

Դժվար չէ կռահել, թե ինչ «ողջամիտ զիջումներ» են ակնկալում մեզնից։ Վերոհիշյալ հայտարարությունից մի քանի օր հետո Եվրոպական խորհրդի նախագահ Հերման վան Ռոմպեյը Երևանում հայտարարել է, որ «Հակամարտությունը պետք է կարգավորվի միայն խաղաղ բանակությունների միջոցով։ Դա թույլ կտա փոխել ստատուս-քվոն, և այն ժամանակ տարածաշրջանում կհաղթանակի խաղաղությունն ու կայունությունը»: Ապա հավելել է՝ «Ղարաբաղյան հակամարտության լուծման համար անհրաժեշտ է ոչ միայն քաղաքական գործիչների, այլև հասարակության կամքը...»։

Հետաքրքիր է, պարզվում է մենք պետք է ինչ-որ ողջամիտ զիջումներով խախտենք ստատուս-քվոն, մեղմ ասած, մեր ունեցածից՝ տարածքից, ազատությունից բաժին տանք թշնամուն, որպեսզի «տարածաշրջանում հաղթանակի խաղաղությունն ու կայունությունը»:

Համենայն դեպս, Ադրբեջանը շատ բան կարող է ուզել։ Միջազգային հանրություն կոչվածը նույնպես չի թաքցնում իր ակնկալիքները։ Զարմանալին Արցախի և նրա ժողովրդի ճակատագիրն առանց Արցախի ու նրա ժողովրդի՝ պաշտոնական Երևանի կողմից ինքնակամ որոշելու նպատակաուղղված քաղաքականությունն է։ Տարօրինակն այն է նաև, որ մեր դեպքում պատմությունը շարունակ կրկնվում է, և այդ պատմության սխալներից մենք երբեք դասեր չենք քաղում։ Կարծես խոսքը ոչ թե մեզ, այլ հարևան կամ հեռավոր մի ինչ-որ երկրի է վերաբերում։

Հայ քաղաքական այրերը ե՞րբ են վերջապես հասկանալու, որ մեղավորի, վախկոտի իրենց պահվածքով ավելի լկտի են դարձնում թշնամուն և ավելի մեծացնում պատերազմի վերսկսման վտանգը, իսկ միջազգային հանրությանը հնարավորություն տալիս ավելի կոշտ դիրքորոշում որդեգրել հայկական կողմի նկատմամբ։

Յուրաքանչյուր ներկայացում ի վերջո ավարտվում է։ Մի օր այս բանակցային շոուն էլ կավարտվի։ Ցավն այն է, վերջում կարող է պարզվել, որ մինչ ՀՀ քաղաքական ղեկավարությունը սեփական երկրի խնդիրները թողած, զբաղված էր վերոհիշյալ շոուով ու սեփական գահի խնդրով, օլիգարխներից ու բազում պրոբլեմներից հոգնած Հայոց լեռնաշխարհի մի բուռ բնակչությունը լույսը մարել, մեկնել է։ Իսկ սա ամենևին ողջամիտ չէ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

«ԽՈՇՈՐ ՇԱՀՈՒՄ». ՇԱՀԵՑ ՆԱԵՎ ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԸ


Վերջերս Ստեփանակերտի Վ. Փափազյանի անվան պետդրամթատրոնը հանդիսատեսին ներկայացրեց ֆրանսիացի ժամանակակից գրող Լուի Վերինի «Խոշոր շահում» պիեսը։ Թեթև ժանրի մի ներկայացում, որի պահանջը թերևս առավել շատ էին զգում հայկական էժանագին ու այլանդակ հեռուստասերիալներից հոգնած-ձանձրացած մեր երիտասարդները։
Բեմադրության հեղինակն է երիտասարդ դերասանների մասնակցությամբ մի քանի այլ բեմադրություններով Արցախի հանդիսատեսին արդեն քաջածանոթ, պետթատրոնի նախկին դերասանուհի, այժմ ռեժիսոր շնորհալի երիտասարդ արվեստագետ Վեներա Ավագիմյանը։ Երաժշտական ձևավորման հեղինակը Ալբերտ Սաֆարյանն է, նկարչական ձևավորման հեղինակը՝ Զորիկ Գալստյանը։

Սովորական ու առօրեական է պիեսի սյուժեն. երիտասարդ ամուսինների՝ շարքային ծառայող Ժակի և Լաուրայի ընտանեկան հարաբերություններն այնքան էլ նախանձելի չեն։ Ամուսինը պարբերաբար գործուղումների է մեկնում, մենությունից ձանձրացած, ամուսնու անտարբերությունից վիրավորված կնոջ շուրջ սկսում է պտտվել ու սիրահետել երիտասարդ, նույնպես սովորական մի ծառայող՝ Ալենը։

Այդ օրը Լաուրան անհամբեր սպասում էր ամուսնուն՝ միասին նշելու ամուսնության տարելիցը։ Ժակը եկավ դարձյալ հոգնած ու մռայլ՝ վերջնականապես փչացնելով կնոջ տրամադրությունը... Իսկ հաջորդ օրը, երբ Ժակը դարձյալ գործուղման մեկնեց, հայտնվեց երջանկությունից շողացող Ալենը՝ 6 միլիոն շահած վիճակախաղի տոմսը ձեռքին։ Տոմս, որ Լաուրայի հետ էր գնել, և այն ընտրել էր վերջինս...

Երջանիկ սիրահարները սկսում են ապագայի ծրագրեր կազմել, ապագա, որ երիտասարդներին պատկերանում է հեքիաթային գույներով... Հետո հայտնվում է Ժակը, որ դեռ չէր մեկնել։ Ժակի անսպասելի վերադարձը սառը ջրի ազդեցություն է թողնում. Ալենը դուրս է պրծնում սիրուհու տնից՝ սեղանին թողնելով խոշոր գումար շահած տոմսը։ Ժակը, որ վիճակախաղի ավելի մոլի երկրպագու էր ու ինքն էլ էր տոմսեր գնել, սեղանի վրա նկատելով տոմսը, կարծում է, թե 6 միլիոն շահած այդ տոմսն իրենն է...

Դերերը փոխվում են։ Հոգնած-մռայլ Ժակը անսպասելի երջանկությունից պայծառանում է, ու հիմա էլ ինքը սկսում կնոջ հետ ապագայի ծրագրեր կազմել, իսկ անփութության պատճառով «կարողությունը» կորցրած Ալենը դառնում է կոպիտ ու անտանելի՝ ամեն ինչում մեղադրելով Լաուրային... Ապա ծրագիր է կազմում, վերջինիս աջակցությամբ գողանալու սեփական միլիոնները...

Լաուրայի կանացի խորաթափանցության թե խորամանկության շնորհիվ 6 միլիոնը մնում է երիտասարդ ամուսիններին։ Արկածային երանգներով փոքրիկ պատմություն։ Սակայն ռեժիսորական տքնաջան աշխատանքի ու սովորական այս պատմությանը ռոմանտիկ-իրական կերպավորում հաղորդելու, երիտասարդ դերասանների գրագետ դերակատարման շնորհիվ հանդիսատեսը մինչև ներկայացման վերջ լարված սպասում է հանգուցալուծմանը, կարծես ինքն էլ դառնալով դրամատիկ այդ պատմության ականատեսն ու մասնակիցը։

Ժակի դերակատար Դավիթ Ղահրամանյանը մի քանի տարի առաջ է ավարտել պետդրամթատրոնին կից դերասանական ստուդիան։ Մինչ այդ արդեն հասցրել է հանդես գալ Վեներա Ավագիմյանի բեմադրած տարաբնույթ դրամատիկական ստեղծագործություններում։ Սակայն, Ժակի կերպարը երևի թե կարելի է համարել Դավիթի դերասանական կարիերայի փորձաքարը։ Եվ նա, կարելի է ասել, պատվով դուրս եկավ այդ փորձությունից՝ մարմնավորելով մարդու կերպար, որ կարծես կորցնում է ամեն ինչ՝ կին, ընտանիք, աշխատանք, բայց իր և սիրած մարդու՝ Լաուրայի ջանքերով տեր է դառնում իր երջանկությանը։ Ներկայացման ողջ ընթացքում Դավիթն ասես չէր տեսնում, չէր զգում դահլիճի ներկայությունը։ Ինքն էր ու ընտանեկան իր դրաման։ Մնացյալ ու կողմնակի ամեն բան նրան չէր հետաքրքրում, նրա համար գոյություն չուներ։

Ինչ-որ տեղ ավելի ծանր ու դժվար էր դերասանական ստուդիայի նորավարտ Զարուհի Մկրտչյանի՝ Լաուրայի դերակատարի համար։ Ներկայացման սկզբից մինչև վերջ նա բեմում է։ Ամեն ինչ պտտվում է նրա շուրջ։ Երկու հերոսներն իրենց անձնական երջանկությունը փորձում են հյուսել նրա շուրջ։ Ամուսնուն անսահման սիրող կին, ու հանկարծ վերափոխվում է սիրուհու, բայց սրտի խորքում շարունակում է իր հաստատուն տեղն ունենալ ամուսինը։ Ապա կարծես պետք է կորցներ ամեն ինչ՝ ամուսին, ընտանիք, 6 միլիոնի կորստից դեռ ուշքի չեկած սիրեկան... Եվ, այնուամենայնիվ, ինչ-որ տեղ սայթաքելով, հուսահատվելով, բայց նվիրվածության ու համառության շնորհիվ նա փրկում է իր համար ամենաթանկը՝ ընտանիքը, վերագտնում Սերը...

Իր դերում համոզիչ էր նաև Աշոտ Սարգսյանը՝ Ալենի դերակատարը։ Երիտասարդ, որ ինչպես մի ակնթարթում դարձել էր «աշխարհի տերը»՝ վիճակախաղի 6 միլիոնի հետ ձեռք բերելով սիրած կին, հանկարծ մի ակնթարթում կորցնում է ամեն ինչ։ Կարծում եմ, շնորհալի այս երիտասարդին բեմում տեսնելու առիթներ հանդիսատեսը դեռ շատ կունենա...

Հերոսները խոշոր գումար շահեցին, իսկ ամենամեծ «շահումը» երևի թե վերագտած Սերն է։ Երիտասարդ դերասաններն իրենց բաժինը «շահեցին»՝ ինքնահաստատվելու, ինքնաբացահայտվելու հնարավորություն ստացան և «խաղը» շահեցին։ Ուզում եմ հավատալ, որ այս սովորական-առօրեական ներկայացումից շահեց նաև հանդիսատեսը։ Թատրոնի ճանապարհը վաղուց մոռացած հանդիսատեսը կրկին հնարավորություն ստացավ մտնել Արցախի մայր թատրոն ու համոզվել, որ ամեն ինչ դեռ կորսված չէ։ Խոնավություն ու նեխահոտ փչող կիսավեր այս շենքում դեռ կան մարդիկ, ովքեր հանդիսատեսի հետ միասին փորձում են գտնել դեպ Տաճար տանող ճանապարհը։ Ու ամենակարևորը՝ նրանք երիտասարդ, կարող ուժեր են։ Նրանց հետ կարելի է հույսեր կապել...

Վեներա Ավագիմյան. երիտասարդ այս արվեստագետի անվան հետ է կապված Մայր թատրոնին կից գործող դերասանական ստուդիայի վերջին առնվազն տասամյա գործունեությունը։ Այսօր մեր թատրոնի ապագան կապում ենք նրա սաների հետ։ Չեմ հիշում դեպք, որ հանդիսատեսը, արվեստագետները երբևէ դժգոհ մնային նրա բեմադրություննեից։ Ընդհակառակը, նրա բեմադրությունները մշտապես աչքի են ընկել ռեժիսորական հետաքրքիր լուծումներով և արժանացել հանդիսատեսի ջերմ ընդունելությանը։ Ինչը չես ասի նրա ռեժիսոր կոլեգաների մասին։ Եվ հետաքրքիրն այն է, որ նա, մի հետաքրքիր զուգադիպությամբ, մշտապես ընտրում է առավել դժվարամատչ ու բեմի համար «անհարմար» ստեղծագործություններ, որ ամենավառ երևակայության դեպքում հազիվ թե պիես անվանես... Ինչպես, օրինակ, դերասանական ստուդիայի սաների «դիպլոմային աշխատանքը» կամ վերջերս բեմադրած «Բարև, հայ» գեղարվեստական-հրապարակախոսական տարբեր կտորներից կազմված ներկայացումը և այլն։ Ու այդքանով հանդերձ, Վեներա Ավագիմյանի բեմադրությունները միշտ էլ ջերմ ընդունելություն են գտել։

Արդեն քանի՜ տարի է թատրոնը որոնումների մեջ է։ Մի տնօրենին, մի գեղարվեստական ղեկավարին փոխարինում մի ուրիշը։ Արդյունքում՝ այսօր նեխահոտ է փչում ոչ միայն թատրոնի քայքայված, վերանորոգման կարոտ պատերից... Դրությունը չեն փրկում նաև Հայաստանից երբեմն հրավիրվող ռեժիսորները, ովքեր մեկ-երկու պիես են բեմադրում և մեկնում։ Թատրոնին իսկական Տեր, արվեստի նվիրյալ մարդ է պետք։ Եվ պետք չէ երևանները մեկնել՝ նրանց որոնելու համար։ Միևնույն է, եկողների համար այնքան էլ դյուրին չէ ձերբազատվել «գաստրոլյորի» հոգեբանությունից։ Գալիս ու գնում են, իսկ «կոտրած տաշտակը» մնում է։

Կարծում եմ, պետք չէ սար ու ձոր ընկնել։ Այդ արվեստագետին այստե՛ղ, մե՛ր մեջ փետք է փնտրել։ Եվ անպայման կգտնվի...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

ՄԻ ԾԱՅՐԱՀԵՂՈՒԹՅՈՒՆԻՑ՝ ՄՅՈՒՍԸ


Լուրջ ազգ չենք։ Ծայրահեղությունների մի յուրօրինակ կծիկ ենք։ Ամեն ինչում և ամեն հարցում։ Հայոց ցեղասպանության ժխտման համար քրեական պատիժ սահմանելու մասին Ֆրանսիայի Սենատի վերջին որոշման վերաբերյալ մեր արձագանքը դրա վառ ապացույցներից մեկն է։ Մի կողմից՝ անսահման, չափի մեջ չտեղավորվող հրճվանք, մյուս կողմից՝ արհամարհանք առ այդ որոշումը։ Վերջինները՝ արհամարհողները, գտնում են, որ ոգևորվելու պատճառ չեն տեսնում, Ֆրանսիան դա արել է իր շահերից ելնելով...

Հարգելիներս, աշխարհի քարտեզի վրա ցույց տվեք մի այլ երկիր, որ իր պետական-ազգային շահերը մի կողմ դրած, բարեգործություններ է շաղ տալիս շուրջբոլոր։ Մեր հյուսիսային եղբայր կոչվածը, որ իր «ավանդն» ունի մեր ժողովրդի վերջին երկհարյուրամյակի ողբերգությունների մեջ, Հայաստանը ծառայեցնում է բացառապես իր շահերին։ Նրա համար հայերը, վրացիները, ազերիները, չեչեն-ինգուշները, լեզգիները, կաբարդինները և այլք ընդամենը «կովկասյան ազգության ներկայացուցիչներ են»...

Այդ մենք ենք, որ կուրորեն բարեկամներ ենք փնտրում աշխարհով մեկ։ Մեզ հետ հարաբերվելիս յուրաքանչյուրն առաջնորդվում է միայն իր շահերից ելնելով... Պարզապես մենք պիտի կարողանանք բաց չթողնել առիթը՝ ինքներս էլ մեր ազգային խնդիրները լուծելու։ Ուրիշ ձև չկա, ու աշխարհը միայն սև և սպիտակ գույներից չի կազմված...

Մեր բոլոր դժբախտությունների պատճառներից մեկը հենց դա է։ Մենք առաջնորդվում ենք միայն այսրոպեական զգացմունքայնությամբ։ Մինչդեռ մարդուն ի վերուստ տրված է նաև սառը դատելու ունակությունը։ Աշխարհը պիտի ճանաչենք այնպես, ինչպես այն կա, այլ ոչ թե այնպես, ինչպես մենք ենք պատկերացնում կամ ինչպես մենք ենք ցանկանում...

Իրոք գերտերությունները, հատկապես ԱՄՆ-ն, շարունակ խաղարկում են ցեղասպանության հարցը... Շատ հնարավոր է, որ Ֆրանսիայի այս քայլը ամենից առաջ իրեն է պետք։ Բայց այն նաև մե՛զ է ձեռնտու։ Իրենք թող իրենց ուզած ձևով օգտվեն դրանից, մենք՝ մեր ուզած ձևով։ Քաղաքականությունը հենց դա է, այլ ոչ թե այն, որ ազերիները «փոխզիջում» բառը դեռ չեն արտաբերել, իսկ մեր վայ-դիվանագետներն արդեն ծայրից-ծայր բանակցասեղանին են դրել այն բոլորը, որ կարող ենք «փոխզիջել», հանձնել թշնամուն...

Որ մենք այսօր գործոն չենք, սուբյեկտ չենք, դրանում ամենաառաջին և ամենամեծ մեղավորը մենք ինքներս ենք։ Երբ ինքներս մեզ չենք հարգում, լուրջ չենք ընդունում (խոսքը դատարկ սնապարծության մասին չէ - դա մեր մի այլ ծայրահեղություններից է), ինչպե՞ս կարող է ուրիշը, աշխարհը մեզ հարգել և լուրջ ընդունել։

Ամենաթարմ օրինակը։ Ընդամենը մեկևկես տասնամյակ առաջ Արցախը սուբյեկտ էր, հաշվի էին նստում հետը, անգամ թշնամին ստիպված էր նույն բանակցասեղանի շուրջ նստել Արցախի ներկայացուցչի հետ... Այսօր այդ նույն Արցախը մեր իսկ մեղքով, մեր, այսպես կոչված, ՀՀ ղեկավարների, դիվանագետների մեղքով դարձել է ողորմելի մի ՕԲՅԵԿՏ, որի գլխի վրա վարսավիրություն են սովորում ամեն տրամաչափի հայ և այլազգի բախտախնդիրներ...

Մեր պատմության ոչ մի սխալից այդպես էլ դասեր չքաղեցինք, և մեր պարագայում պատմությունն անընդհատ կրկնվում է, և անընդհատ կորցնում ենք, կորցնում հող, երկիր, արժանապատվություն... Բայց մի օր պետք է կանգնեցվի այս նահանջը։ Մեծ հայրենականում ասում էին՝ ետևում Մոսկվան է...





ԱՆԴԱՐՁ ԿՈՐՑՆՈՒՄ ԵՆՔ...


Այս լուսանկարն արվել է Արցախից, Հայկական լեռնաշխարհից շատ հեռու մի տեղ։ Նախապես նախագծել, մայրուղի են կառուցել, որ անցնում է տափաստանով։ Ճանապարհը կառուցելիս նկատել են, որ անցնելիք մայրուղու տեղը ծառ կա։ Եվ անմիջապես ելքը գտել են՝ պարզապես շրջանցելով ծառը։ Արդյունքում՝ շահել է բնությունը, շահել է նաև մարդը՝ փրկելով իրեն արարող, սնուցող բնության թեկուզ աննշան մի մասնիկը, սովորական մի ծառ։

Այսօր վերոհիշյալ լուսանկարը հաստատ մեզանում տարակուսանք կարող է առաջացնել որոշ խավի մարդկանց մեջ։ Նրանք հաստատ այլ կերպ կվարվեին. տեղնուտեղը արմատահան կանեին ծառը, գիշերը մի հսկա խարույկ կվառեին՝ մի քանի շամփուր միս խորովելու համար, ապա կշարունակեին ճանապարհաշինական իրենց գործը։

Այդ լուսանկարն ինձ մտքերի մեջ գցեց. հետաքրքիր է, վերջին 10-15 տարում թեկուզ միայն Ստեփանակերտում քանի՞ հարյուր կամ քանի հազար ծառ է գլխատվել։ Եվ այդ ծառահատման հրամանատարներն իրենց կյանքում քանի՞ հատիկ ծառ են տնկել սեփական ձեռքով։

Տասնամյակներ առաջ դեռ դպրոցական նստարանից թե՛ մեր ծնողները, թե՛ ուսուցիչները մեզ սովորեցնում էին սիրել կենդանի բնությունը, խնամքով վերաբերվել ցանկացած ծառի՝ անկախ նրանից՝ բերքատո՞ւ է այն, թե՞ ոչ։ Այսօր ինչպե՞ս պիտի սովորեցնենք մերօրյա դպրոցականին ու մեր երեխաներին՝ սիրել ու հարգել բնությունը, ինչպե՞ս նրանց բացատրենք սեփական ձեռքերով ծառ տնկելու հաճույքը, տարիներ հետո քո տնկած ծառին արդեն ներքևից նայելու և զմայլվելու բերկրանքը, երբ գրեթե յուրաքանչյուր օր նրանց աչքի առաջ ծառեր են գետնին տապալում ու էլեկտրական սղոցներով հարձակվում վերջին «ջարդը տալու»...

Մեզ սովորեցնում էին կառուցել, հպարտությամբ մեզ բացատրում էին, որ հայը շինարար ժողովուրդ է, դարեր ի վեր կառուցել է՝ տուն, բերդ, քաղաք, երկիր... Վերջին մեկևկես տասնամյակում նույն այդ հայը միայն մայրաքաղաք Ստեփանակերտում քանի՞ տուն կամ շենք է քանդել, հողին հավասարեցրել՝ տեղը դղյակ, սուպերմարկետ, բանկ կամ որևէ մի զվարճատեղի կառուցելու համար։

Մեզանում վերջին տասնամյակում կառուցողի, շինարարի մեր կերտվածքի կողքին հայտնվել է սեփական արտադրության մի այլ տիպ՝ ջարդողի, քանդողի, սպառողի տիպը։ Ի՞նչ փույթ, որ նա քանդածի տեղը հետո նորն է կառուցում։ Միևնույն է, նա արդեն տուն է քանդել, նա արդեն ծառ է գլխատել։ Իր ուզածին հասնելու համար նա ավերել է ուրիշինը, ժողովրդինը, հանրայինը։

Մեր երկրի տարածքի չափ հող ենք ազատագրել, որտեղ ամայություն է տիրում այսօր։ Արցախյան շատ գյուղեր դատարկվում են։ Գնացեք այնտե՛ղ կառուցեք, պարոնայք «կառուցողներ» ու «շինարարներ»։

Այսօր օր-օրի Ստեփանակերտը փոխվում է։ Նորանոր բարձրահարկեր, նոր տիպի շինություններ են վեր խոյանում հատկապես քաղաքի կենտրոնում։ Մայթեզրերին երբեմնի հպարտ վեր խոյացող ծառերի փոխարեն այսօր սրբատաշ քարերով «բորդյուրներն» են միայն արևի տակ կուրացնելու չափ «աչք շոյում»։ Գեղեցկանո՜ւմ է մեր մայրաքաղաքը։ Բայց միայն քաղքենու, չտեսի, այսօր մայրաքաղաքը հեղեղած գեղցի տիպի համար, որ թանկարժեք ջիպ-մերսեդեսով է հյուր գնում հարևան շենքի իր բարեկամին...

Անդառնալիորեն կորցնում ենք մեր Ստեփանակերտը՝ կանաչազարդ ու գողտրիկ մեր քաղաքը, բայց դա ամենամեծ ցավը չէ։ Անդարձ կորցնում ենք բարոյական մեր կերպարը, արարող, շինարար հայի, ամենահաս ու բարեհոգի արցախցու մեր տեսակը...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

18.05.2012

ԻՍԿ ԵԹԵ ԱՅՆՈՒԱՄԵՆԱՅՆԻՎ ՊԱՏԵՐԱԶՄ ԼԻՆԻ՞...


Հնարավոր պատերազմի դեպքում Արցախի քաղաքացիական բնակչության անվտանգության խնդրի մասին «Եթե վաղը պատերազմ լինի» վերնագրով «Նոր էջ»-ում հոդված է տպագրվել անցյալ տարվա փետրվարյան համարում։ Այն տպագրվել էր նաև հայաստանյան պարբերականներում։ Եվ՝ ոչ մի արձագանք իրավասու մարմինների, հատկապես նրանց կողմից (քաղաքացիական պաշտպանության և այլն), ովքեր թեկուզ իրենց «մունդիրի պատիվը» պաշտպանելու համար պարտավոր էին ձայն հանել, փորձել ինչ-որ կերպ արդարացնել իրենց անգործունեությունը, որի պատճառով վաղը կարող ենք անդառնալի խոշոր կուրուստներ ունենալ բնակչության շրջանում։

Առայսօր ոչ ոք չի ժխտում պատերազմի վերսկսման հնարավորությունը։ Իսկ Ադրբեջանն օրուգիշեր հոխորտում է օրեցօր աճող իր ռազմական բյուջեի և «օկուպացված տարածքները զենքի ուժով ազատագրելու» մասին։ Դա նաև Հայաստանի և հակամարտության կարգավորման խնդրով զբաղվող միջնորդ երկրների վրա ճնշում գործադրելու ձև է նաև։ Բայց ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ թշնամին երբ զգա իր ռազմական գերազանցությունը, անպայման կփորձի զենքի ուժով հարցու լուծել հօգուտ իրեն։

Կրկին հիշեցնենք հայտնի արտահայտությունը. «Եթե պատից հրացան է կախված, ապա այն մի անգամ կրակելու է»։ Առիթ թե անառիթ, թշնամին պարբերաբար «պատից կախ իր հրացաններից» է խոսում։ Մի այլ հայտնի ճշմարտություն էլ կա՝ «Խաղաղություն ես ուզում, պատրաստվիր պատերազմի»։

Ադրբեջանա-ղարաբաղյան պատերազմից շուրջ երկու տասնամյակ հետո արդյո՞ք իրեն հնարավորինս պաշտպանված է զգում Արցախի շարքային քաղաքացին։ Արդյո՞ք իրենց պաշտպանված են զգումԱրցախի ամենախոշոր բնակավայրում՝ մայրաքաղաք Ստեփանակերտում ապրող կանայք, երեխաներն ու ծերերը։ Հատկապես երբ գաղտնիք չէ, և այդ մասին ակնարկում են նաև քաղաքագետները, ռազմագետներն ու այլ մասնագետներ՝ նոր պատերազմն ամենևին նման չի լինելու նախորդին, այն ավելի կործանարար է լինելու ու բազմիցս մեծ զոհեր հենց խաղաղ բնակչության շրջանում են լինելու։

Մենք ունենք քաղաքացիական պաշտպանություն, որտեղ մարդիկ են աշխատում, պարբերաբար աշխատավարձ, ստանում։ Հետո «վաստակած հանգստի» են անցնում և բարձր թոշակ ստանում։ Բայց նրանք գոնե մի անգամ տեսե՞լ են, թե ինչ վիճակում են Արցախի ամենախոշոր քաղաքի շենքերի նկուղները, որտեղ երկու տասնամյակ առաջ ազերիների օդային ու հրետանային գրոհներից պաշտպանվում էին քաղաքացիները։ Եթե վաղը հակառակորդը հանկարծ սկսի հեռահար հրանոթներից ու այլ նորագույն զինատեսակներից և օդից հրթիռակոծել ու ռմբահարել մայրաքաղաքը, որտե՞ղ են պատսպարվելու խաղաղ բնակիչները։ Իրենց շենքերի նկուղներո՞ւմ, որտեղ հակասանիտարական վիճակ է, և որոնք աղբանոց են հիշեցնում ու առնետներն են տերուտնօրինություն անում այնտեղ։ Որոշ նկուղներ ամիսներով «ողողված» են լինում ջրով, անգամ՝ կոյուղու խարխուլ խողովակներից թափված։ Լրիվ զուրկ են էլեկտրական գծերից...

Նկուղների մաքրման աշխատանքներն իրականացնում է բնակարանային շահագործման տնտեսությունը, որը քաղաքապետարանի կողմից նախապես ստանում է մաքրման ենթակա շենքերի ցուցակը: Մեր տեղեկություններով՝ դրանց մաքրման համար քաղաքային բյուջեն 2011թ-ին հատկացրել է ընդամենը 767 հազար դրամ, և մաքրվել է 16 շենքի նկուղ։

Խորհրդային տարիներին մայրաքաղաքի որոշ հատվածներում ապաստարաններ կային, անգամ հակագազերի որոշ քանակություն էր պահվում այնտեղ։ Ո՞վ գիտե, թե հիմա այդ հատուկենտ ապաստարաններն ինչ վիճակում են։

Ստեփանակերտում բազմաթիվ, այսպես կոչված, «խրուշչովկաներ» կան՝ խորհրդային նախկին առաջնորդի ժամանակներում կառուցված շենքեր, որոնք նկուղներ չունեն։ Դրան հավելենք նաև, որ շուկայական հարաբերությունների հաստատման և օրինական անօրինության վերջին մեկևկես տասնամյակում շենքերի գետնահարկերն ու նկուղային հատվածները սեփականվել են բազմաթիվ նոր տերերի կողմից, ովքեր դրանք դարձրել են բար ու ռեստորան, սրճարան ու խանութ կամ, այսպես ասած, գիշերային զվարճավայրեր։ Նկուղների վարձակալությունը տրվում է Ստեփանակերտի քաղաքապետարանի կողմից. 1 քառ. մետրի համար սահմանված է տարեկան 3600 դրամ: Վարձակալող կողմը կնքում է պայմանագիր, ըստ որի պատերազմի վերսկսման ժամանակ պարտավորվում է 6 ժամում ազատել նկուղը:

Հետաքրքիր է, անսպասելի օդային հարձակման ենթարկված Ստեփանակերտի բնակիչներին պետք է խնդրել՝ 6 ժամ սպասե՞լ, որպեսզի գետնահարկ օբյեկտի տերը «կարգավորի» այն ու տրամադրի քաղաքացիներին։ Իսկ եթե այդ պահին նա այլ թաղամասում գտնվող իրենց շենքում է և զբաղված է իր հարազատների տեղավորման խնդրո՞վ։ Այդ դեպքում ինչպե՞ս պիտի վարվել։ Թշնամուն խնդրել սպասե՞լ... 6 անորոշ ժամ՝ այն դեպքում, երբ պատերազմի ժամանակ յուրաքանչյուր վայրկյանը կարող է տասնյակ, հարյուրավոր մարդու կյանք արժենալ...

Իսկ մնացած հազարավոր քաղաքացիները, ովքեր նկուղ չունեն, որոնց նկուղներն աղբանոց են հիշեցնում, ի՞նչ պիտի անեն։ Ստեփանակերտում այսօր քանի՞ ստորգետնյա ապաստարան կա և որքա՞ն մարդ կարող են պատսպարել դրանք։ Այս մասին պատասխանատու որևէ չինովնիկ մտածե՞լ է։ Այս մեկևկես «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» ժամանակահատվածում քաղաքացիական պաշտպանության կողմից գոնե մի անգամ անցկացվե՞լ է փորձնական «օդային տագնապ»։ Գոնե մի անգամ քաղաքացիներին բացատրե՞լ են, թե հակառակորդի հնարավոր օդային հարձակման ժամանակ ինչ պիտի անեն քաղաքացիները՝ կանայք, երեխաները, ծերերը...

Դպրոցներում երբեմն «օդային տագնապ» են հայտարարում։ Աշակերտները շտապ լքում են դպրոցի շենքն ու վազում դուրս... Հնարավոր պատերազմի և օդային հարձակման դեպքում էլ պիտի՞ նրանք իրենց «անվտանգությունը» գտնեն բաց երկնքի տակ...

Հակառակորդը վաղը կարող է պայթեցնել քաղաքին խմելու ջուր մատակարարող ջրատարը։ Ստեփանակերտում քանի՞ գործող աղբյուր կա, որպեսզի բնակչությունը կարողանա հոգալ իր ջրի խնդիրը։ Տարրական ինքնապաշտպանական այս հարցերի մասին Քաղաքացիական պաշտպանության և այլ ծառայության ղեկավարները, երկրի անվտանգության խնդիրներով զբաղվող պաշտոնյաները երբևէ մտածե՞լ են...

Ստեփանակերտում գրեթե շենք չի մնացել, որին վերջին 10-15 տարում կցված չլինի մի նոր մասնավոր շինություն։ Խնդիրն այն չէ, որ աղճատվում է քաղաքի ճարտարապետական դեմքը։ Միջին ուժգնության ցանկացած ստորգետնյա ցնցում կարող է «ռեզոնանսի օրենքի» համաձայն հողին հավասարեցնել ծանրության կենտրոնը փոխած այդ շինությունները՝ իրենց բնակիչներով։ Նման ավերածության տեղիք կարող է տալ նաև շրջակայքում պայթած ոչ շատ հզոր ռումբը, հրթիռը...

Ստեփանակերտում շարունակ էլիտար շենքեր են վեր խոյանում։ Կարծես Արցախի ողջ տարածքը յուրացրել-պրծել ենք, քաղաքի կենտրոնական մասերում գտնվող միանգամայն կանգուն և ամուր շենքերն են քանդում ու տեղը մի նոր «առևտրի կենտրոն» կամ նման այլ անհեթեթություն կառուցում։ Մայրաքաղաքի կենտրոնն աջ ու ձախ պատում են մարմարե սալիկներով։ Նոր կառուցած մի շենք չկա, որ բոլոր չորս կողմերից մարմարով սալիկապատված չլինի... Արդյո՞ք դա այսօր թիվ 1 անհրաժեշտությունը ռազմական դրության մեջ գտնվող մեր երկրի համար, որ սոցիալական խնդիրների ծայրը չի երևում։

Այս ամենո՞վ ենք վաղը դիմագրավելու նենգ հակառակորդի արկածախնդիր ձեռնարկումը։ Բանակն ուժեղ և մարտունակ է, եթե ամուր է թիկունքը, եթե զինվորը համոզված է, որ լիովին պաշտպանված է իր ընտանիքը։

Ի պատասխան «եթե վաղը պատերազմ լինի...» հարցի, շարունակ հակադարձում ենք՝ «Չէ, չպիտի՛ լինի և չի՛ լինելու, որովհետև մենք խաղաղասե՛ր ազգ ենք ու խաղաղությո՛ւն ենք ուզում...», կարծես պատերազմի լինել-չլինելու հավանականությունը պայմանավորված է միայն մեր պատերազմ չուզելու և խաղաղություն ուզելու ցանկությամբ։ Եվ ոչ թե հնարավոր պատերազմը կանխելու մեր նպատակաուղղված գւրծողություններով և արդեն անխուսափելի պատերազմը հնարավորինս քիչ կորուստներով դիմագրավելուն միտված կոնկրետ գործողություններով։

Վերջում կրկին հիշեցնենք Նժդեհի գաղափարակից Հայկ Ասատրյանի խոսքերը. «Հայը խաղաղության համար աշխարհի ամենաանփույթ ժողովուրդն է: Հայը չի հավատում պատերազմին, և դրա համար պատմական ամեն դեպք ընդունում է իբրև անակնկալ, իբրև «անամպ երկինքից ժայթքող կայծակ»: Նա տակավին չի հասկանում կենսաբանաբարոյական այս երկու ճշմարտությունների իմաստը՝  խաղաղության ժամանակ պետք է նախապատրաստվել միայն մեկ բանի համար՝ պատերազմի, իսկ պատերազմի ընթացքին կամենալ միայն մեկ բան՝ հաղթանակ»։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

«ՓՈԽԶԻՋՈՒՄ»...



Հետաքրքիր է, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ցանկացած համախոհ, գաղափարակից, առիթ թե անառիթ, իր սուրբ պարտքն է համարում անպայման խոսել Արցախյան հարցի կարգավորման «փոխզիջումային տարբերակի» մասին... Բայց առայսօր ես չեմ լսել, որ Ալիևի համախոհ, նրան պաշտող-աստվածացնող կամ, ընդհակառակը՝ նրան ատող, նրան անիծող, նրա վարչախմբին ընդդիմադիր մի թուրք-ազերի երբևէ արտաբերի ՓՈԽԶԻՋՈՒՄ բառը...

Պարոնայք, ի՞նչ եք հասկանում «փոխզիջում» ասելով։ Լավ, ենթադրենք թշնամուն հանձնեցիք ազատագրված հողերը (որ կնշանակի Արցախի վերջի սկիզբը), ազերին ի՞նչ պիտի «փոխզիջի» մեզ՝ մեր անկախությո՞ւնը՝ որ արդեն ունենք, ազատությո՞ւնը՝ որ արդեն ունենք...

Հաղթանակից սկսած 20 տարի շարունակ մեր, այսպես կոչված, դիվանագիտության բանուգործը կարծես միայն այն է եղել, որ հող նախապատրաստի այդ Հաղթանակը հակառակորդին հանձնելու համար։ Դա արդեն ոչ թե Արցախի, այլ Հայաստանի վերջը կլինի...

Մեծ հաշվով, հայ դիվանագիտությունը միշտ էլ գետնաքարշ է եղել։ Բայց երևանաբնակ հասարակ, շարքային մարդիկ ինչո՞ւ են ստրկահաճորեն կառչել «մեր ունեցածի մի մասը տանք, որպեսզի լավ ապրենք» տխմար գաղափարից։ Արդեն մի ողջ Հայրենիք՝ Մեծ Հայք, Արևմտյան Հայաստան ենք տվել թշնամուն, մնացած մի բուռ հողից մի մեծ կտոր Վրաստանին ենք նվիրել (Ջավախքը), ազերիներին հանձնված Նախիջևանում վաղուց հայ չկա, «խաչքարերի ջարդ» օպերացիան էլ շուտով կավարտվի...

Մա՛րդ Աստծո, այդքանը տվել, պատսպարվել ես հազիվ 29 հազար քառ կմ. քարաբեկորի վրա, անունը դրել՝ ՀՀ, դրանից կյանքդ լավացա՞վ, երջանկության բանալին գտա՞ր... Թե՞ Արցախը, այնուհետև Մեղրին, Զանգեզուրն էլ պիտի տաս, Երևանը քաղաք-պետություն դարձնես, որ 5-6 հազարամյա «էրված սիրտդ» վերջապես հովանա...

Ազատագրված հողերը թշնամուն հանձնելու կողմնակիցները պատճառաբանում են, թե «հրադադարի 18 տարիներն աշխատել են ի վնաս հայկական կողմի: Այդ տարիներին մենք չենք բնակեցրել ազատագրված տարածքները, Հայաստանի բնակչությունը նվազել է, Ադրբեջանի տնտեսությունն ու բանակի հագեցվածությունը ավելի մեծ տեմպերով են աճել...» և այլն, մոռանալով, որ արտագաղթի մեկնարկը տրվել է հենց Լ. Տեր-Պետրոսյանի ժամանակ, ազատագրված տարածքները չբնակեցնելու առաջին «կազմակերպիչն» էլ հենց նա է եղել։

Երևանի իրենց փափուկ սենյակներում նստած, աշխարհին 9-րդ կամ 19-րդ հարկի իրենց նեղ պատուհաններից նայող այս մարդիկ չեն կարողանում հասկանալ, որ «ՓՈԽԶԻՋՈՒՄ» օպերացիա, որպես այդպիսին՝ չկա, գոյություն չունի։ Դա, այսպես կոչված, միջազգային հանրության (ԱՄՆ, ԵԱՀԿ և այլն) մեզ նետած խայծն է, որ մեր դիվանագետ տղերքը հաճույքով կտցել են...

Թուրքի համար «ՓՈԽԶԻՋՈՒՄ» օպերացիան ընդամենը քող է, շղարշ է, իրականությունն անիրականից ծածկող վարագույր է։ Թուրքը ուզում է ԲՈԼՈՐԸ։ Այն էլ՝ միանգամից։ «Փոխզիջման» նրա պատկերացրած տարբերակը միայն այս կարող է լինել՝ այսօր 7 շրջանները ստանալ, վաղը՝ մնացածը։ Նա ուզում է, որքան հնարավոր է, մոտեցնել այդ «այսօր»-ն ու «վաղ»-ը բաժանող բաժանարար գիծը... Ահա նրա ողջ դիվանագիտությունը...

Մենք կամ մաս-մաս պիտի տանք, կամ՝ ամբողջը միասին։ Կամ՝ ոչինչ չտանք։ Այդ հարցը «սառեցնենք» և զբաղվենք մեր կենսական հիմնական խնդրով՝ Ազատ, Անկախ, Ժողովրդավարական և Հզոր երկիր կառուցենք՝ հընթացս վերաբնակեցնելով թե՛ ազատագրված, թե՛ լքված մեր բնակավայրերը...

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

08.03.2012

ՄԵՐՕՐՅԱ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

ՀՀ շարքային, սովորական մի քաղաքացի գնում է Ամենաբարձրյալի մոտ։
- Տեր իմ, քո օգնությունն եմ հայցում,- ասում է։
- Ի՞նչ է պատահել, որդյա՛կ։

- Տղայիս համար չեմ կարողանում աշխատանք գտնել։ Խնդրում եմ օգնես։
- Դիպլոմ-միպլոմ ունի՞։

Քաղաքացին զարմանքով նայեց պատկառելի ծերունուն։
- Տեր իմ, մեզ մոտ հիմա ո՞վ չունի դրանից... Ունի, բայց ապուշ է։
- Լրի՞վ։

- Հա։ Անհուսալի՛։ Դրան գումարած՝ բարձրագույնում սովորելու ժամանակ երկրորդ հարկից գլխիվայր ընկել է...
- Գլուխը հո չե՞ն վիրահատել, մեջը բամբակ-բան խցկել։

- Չէ։ Բայց ընկնելուց եղած-չեղած խելքը թռցրել է,- պատասխանեց քաղաքացին։
- Այդպես էլ է պատահում, որդյակ,- Ամենաբարձրյալը ակնոցը հանեց և սկսեց հոգնած աչքերը տրորել։

- Տեր իմ, եթե այդ բանի, այդ զահրումարի, այսինքն՝ ուղեղի տեղ բամբակ լիներ ճխտած, ավելի հարմար գործ կգտնվե՞ր...
- Հա։ Ոստիկանությունում թափուր տեղեր կան... Բայց, ինչպես ասում են, վերադառնանք մեր ոչխարներին։ Քո այդ տղան նյութապաշտական հակումներ ունի՞։

- Չէ, ի՞նչ ես ասում։ Էդ հարցում էլ է դմբո։ Օրերով մեկնվում է բազմոցին և զառանցում. «Մաֆիան անմահ է... Հայաստանը դարձնենք ծաղկուն Սիցիլիա... Մորը դանակահարելու և քրոջ որդուն առևանգելու համար սրոկ են տվել... Գրպանի փողը պրծել էր, որոշեց բանկ թալանել»... և նման հիմարություններ։
- Պարզ է։ Իսկ տերերին կարո՞ղ է հնազանդորեն, շան պես ծառայել։

- Ձե՞զ...
- Չէ՛, որդյակ։ Նախ՝ ես «տերեր» չեմ, ես եզակի եմ, և երկրորդ՝ խոսքը ձեր երկնային տերերի մասին է, որ գլխներիդ նստած՝ քշում են...

- Ներող եղեք, Ամենակարող։ Ինչ մնում է մեր տերերին շան պես ծառայելուն, ո՞ւր է թե այդքան խորաթափանցություն ունենար։ Նրա դատարկ գխում միայն ինքն է. ոնց-որ ինքնասիրահարված փքված հնդկահավ լինի...
- Լավ, դա էլ հասկացանք։ Կուղարկենք ձեր հայկական հեռուստատեսությունում սերիալների համար սցենարներ կգրի։

- Տեր իմ, բայց տակից դուրս կգա՞։ Այսինքն կկարողանա՞ աշխատել։ Կընդունե՞ն...
- Անմիջապե՛ս։ Այնտեղ իր նմաններից մի դյուժին կան, իրար հետ լեզու կգտնեն։ Ինքը սերիալի համար ախմախ բաներ կգրի, նրանք կինո կսարքեն...

Քաղաքացին ուրախացավ։ Ամենաբարձրյալի աջը համբուրեց, շնորհակալություն հայտնեց, բայց երբ ուզում էր դուրս գալ, վերջին պահին հանկարծ ինչ-որ բան հիշեց և ոտքը կախ գցեց.
- Ամենակարո՛ղ, եթե նյութապաշտ լիներ և, ինչպես ասում են, հնազանդ, ստրուկի պես ծառայեր իր տերերին, ի՞նչ աշխատանք կարող էր ստանալ,- հարցրեց։

- Ձեր Հայաստան երկրում կարող էր առնվազն նախարար աշխատել...
Քաղաքացին գլուխ տվեց և դուրս եկավ Ամենաբարձրյալի մոտից։ «Ափսո՜ս, շան տղան որ էդ զիբիլներից ունենար, մեր դեմ խաղ չէր լինի,- քթի տակ մրթմրթաց նա։- Բայց դե, մեր մեջ ասած, Հայաստանի հեռուստատեսությունն էլ մեր դմբոյի համար վատ տեղ չէ...»։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ
8.03.12

10.02.2012

ՄԿՆԵՐԻ ՑԱՍՈՒՄԸ


Աշխատանքային օրվա ավարտից հետո մկները համերաշխ շարժվեցին դեպի Ժողովարան։ Ասացին՝ կարևոր ժողով կա, բացակա-մացակա չլինի, անհարգելի բացակայողներին աշխատանքից ազատելու են։ Ու ահա մկները մեծ ու փոքր խմբերով մոտենում են Ազգային խորհրդարանի շենքին։

Կես ժամից հետո դահլիճում ազատ տեղ չկար։
- Ասում են՝ ամերիկաներից կամ եվրոպաներից էլի հյուրեր կան, մեզ բերել-հավաքել են այստեղ, որ ծափ տանք դրանց,- կողքին նստածի ականջին փսփսաց մի մուկ։
- Չէ, կարծես այս անգամ դրսում արտասահմանյան ավտոներ չկային։ Երևի ուրիշ հարց կա,- պատասխանեց ակնոցով ընկերը։

Մի քանի վայրկյան հետո ամբիոնին մոտեցավ հույժ կարևոր ժողովները ղեկավարող մի աստիճանավոր, աջ թաթով դահլիճին հանգստացնելու, կարգի բերելու շարժումներ արեց և ասաց.
- Տիկնայք և պարոնայք, այսօր բոլորս հավաքվել ենք այստեղ, որպեսզի քննարկենք մեզ համար, մեր երկրի համար շատ կարևոր, կասեի՝ օրախնդիր մի հարց, որից հետո կկայացնենք նույնքան կարևոր մեր որոշումը։ Այժմ խոսքը տանք վաստակաշատ, բոլորիս կողմից հարգված ու սիրված պարոն Ջոջին։ Խնդրեմ, պարոն Ջոջ։

Ծափահարությունների ներքո ամբիոնին մոտեցավ մեջքից թեթև կորացած, արդեն ծերացած դեմքով, բայց տարիքին անհամապատասխան աշխույժ աչքերով մի մուկ, հենց ինքը՝ բոլորին հայտնի Ջոջ Մկոն։ Մինչ դահլիճը ոգևորված ծափահարում էր, Ջոջը գրպանից հանեց ակնոցը, թաշկինակով ապակիները մաքրեց, ապա այն հանգիստ տեղավորելով քթին, աչքերը մի թեթև կկոցած, նայեց դահլիճին։

- Հարգելի, սիրելի հայրենակիցներ,- սկսեց նա, իսկ դահլիճն անմիջապես լռեց։- Այսօր մենք հավաքվել ենք քննարկելու մեր ցեղի, մեր հինավուրց ազգի համար շատ կարևոր մի խնդիր՝ մեր լինելության, մեր կենաց խնդիրը։
Ջոջը հանգիստ սպասեց, մինչև ծափերից կրկին փոթորկվող դահլիճում լռություն տիրեց։
- Իմ խիզախ ու քաջ հայրենակիցներ, մինչև ե՞րբ տանենք այս մեծ անարգանքն ու անպատվությունը, որքա՞ն կարող ենք լռել՝ աչք փակելով ջահել ու ահել մեր հայրենակիցների անգութ սպանդի վրա։ Ամեն քայլափոխում դարավոր մեր թշնամին հետապնդում է մեզ, դարանակալում ու կատաղի ցատկով իր ճանկը գցում մեր անմեղ հայրենակիցներին՝ առանց սեռական խտրականության ու տարիքի, չխնայելով անգամ նոր-նոր լույս աշխարհ ելած մեր ճստիկներին...

Դահլիճն ալեկոծվեց.
- Այո՛, այո՛, այսպես այլևս հնարավոր չէ...
- Մա՛հ կատվին...
- Մռռա՛ն, թաթերդ հեռո՛ւ Մկստանից...
- Կորչի՛ Կատուն...
- Այդ բոլոր լրբերին կախե՛լ...
- Սատկացնել է պետք այդ գարշելիներին...
- Դրանց իզ ու թոզը պետք է կորցնել երկրի երեսից...

Ջոջը առջևի աջ թաթը բարձրացրեց, դահլիճն աստիճանաբար հանդարտվեց, ու բոլորը համակ ուշադրություն դարձած, աչքները չռած այնպես էին նայում հռետորին, ասես իրենց առջև երկնքից իջած մի հրեշտակ էր նա։

- Բոլորդ իրավացի եք, իմ պանծալի հայրենակիցներ։ Ձեր բոլորիդ բերանով խոսում էր հենց ինքը՝ արդարությունը, արդար վրեժի ցասումը։ Հանուն ոտնահարված արժանապատվության համազգային այս ճիչը թափանցեց մինչև հոգուս խորքը։ Այո՛, թշնամին պիտի վերանա, սիրելի մկներ, բայց, ցավոք, առայժմ դա շատ բարդ խնդիր է մեզ համար։ Մենք դեռևս բավարար ուժ և միջոցներ չունենք այդ անիրավին ոչնչացնելու համար։ Սակայն մենք կարող ենք այնպիսի մի խաղ խաղալ նրա գլխին, որ ընդմիշտ մոռանա մեր հայրենակիցների արյան քաղցր համը...

- Բայց ինչպե՞ս,- դահլիճից լսվեց անհամբեր մի ձայն։
- Ահա թե ինչպես,- Ջոջը կռացավ, իր ոտքերի մոտ գտնվող պայուսակը վերցրեց, հանդիսավոր բացեց, ապա նրա միջից հանեց ոսկեփայլ մի զանգ ու թափահարելով, ծլնգոցով լցրեց ողջ դահլիճը։- Ահա՛, հարազատներս, ահա այն հրաշքը, որ ընդմիշտ պիտի վերջ դնի Մռռանի բոլոր ոտնձգություններին։ Այսուհետ նա միայն երազում է մկան միս տեսնելու։ Այս զանգը մենք կկախենք Կատվի վզից, ու նրա ամենափոքր շարժումն անգամ զանգն իր ղողանջով լսելի կդարձնի մեզ, հայտնելով Թշնամու մոտենալը։

- Ճիշտ է, ճիշտ է,- դահլիճը ոգևորվեց ու ծափերի նոր ալիք սկիզբ առավ։
Երբ դահլիճը կրկին հանդարտվեց, Ջոջ Մկոն հանդիսավոր քորեց ծոծրակն ու ասաց.
- Ուրեմն ամեն ինչ որոշված-վճռված է, սիրելի հայրենակիցներ։ Այդպես էլ գիտեի։ Գիտեի, որ ձեր արդար ձայնով ու վճռականությամբ միահամուռ կընդունեք իմ առաջարկը։ Ընդամենը մնաց մի փոքր հարց. որոշենք, թե մեր քաջ ու կտրիճ զավակներից ո՞ւմ կվիճակվի իրականացնելու համազգային մեր որոշումը՝ Կատվի վզից զանգ կախելը։

Դահլիճում քար լռություն տիրեց։ Ջոջ Մկոյին թվաց, թե քայլերի ձայն է լսում. իր անվախ հայրենակիցներից արդեն մոտենում են իրեն՝ զանգը կախելու պատվին արժանանալու հույսով։ Նայեց աջ ձախ, անգամ գլուխը թեթև շրջեց ու հետ նայեց՝ մոտեցող չկար, բայց քայլերի ձայնը շարունակում էր նույն ուժգնությամբ լսվել...

Ջոջն հանկարծ գյուտ արածի պես նայեց դահլիճին ու թեթև ժպտաց բեղիկների տակ՝ գրողը տանի, ինչո՞ւ էն գլխից չհասկացավ. ախր դահլիճում այնպիսի լռություն է, որ իր սրտի ձայնն էր լսում։

- Քաջազուն իմ հայրենակիցներ, ես արդեն նախապես կազմել եմ այն դյուցազունների անունները, որոնցից պիտի ընտրենք զանգը կախողին։ Բայց նախքան ցուցակին դիմելը, ուզում եմ ինքներդ կամավոր ներկայանաք ու հայտնեք ձեր պատրաստակամությունը՝ իրականացնելու մեր մեծ ցեղի այս վեհագույն գործը,- շարունակեց հռետորը։
Դահլիճում կրկին քար լռություն էր տիրում, այնպիսի ծանր լռություն, ասես այնտեղ այլևս կենդանի շունչ չկար կամ բոլորը հանկարծ շունչները պահել են։

- Դե, հասկանում եմ ձեր լռությունը. համեստորեն չեք ուզում ինքներդ ձեզ առաջադրել այսպիսի համազգային գործի համար,- Ջոջը գրպանից ծալած մի թուղթ հանեց, հանգիստ բացեց ու ասաց,- այդ դեպքում ես ինքս կկարդամ այն քաջերի անունները, որոնցից պիտի ընտրենք ամենակտրիճին։ Եվ այսպես՝ առյուծասիրտ Բալո՛...

Դահլիճում բոլորի աչքերը սկսեցին որոնել Բալոյին։ Մի քանի վայրկյան հետո առջևի շարքերում նստած տեղից բարձրացավ ինքը՝ առյուծասիրտ Բալոն և խեղճ-խեղճ ասաց.
- Պարոն Ջոջ, դժբախտաբար այդ պատվավոր գործը ես չեմ կարող անել. երեկ տուն շտապելիս, սայթաքել, ընկել եմ և ծունկս վնասել։ Ցավից հազիվ եմ քայլում։
- Ոչինչ, սիրելիս, շտապ կազդուրվիր,- ասաց հռետորը,- դու մեր քաջարի ազգին դեռևս շատ պետք ես... Ցուցակում հաջորդը Ճստոն է։

Մինչ դահլիճում բոլորն աչքերով որոնում էին Ճստոյին, վերջին շարքերում տեղից բարձրացավ աչքերը ճպճպացնող մի մուկ և ասաց.
- Ինձ կներեք, այս անգամ դժբախտաբար ես էլ չեմ կարող ստանձնել այդ կարևոր գործը. կողակիցս հղի է, այս պահին ես եմ խնամում նրան ու ծեր զոքանչիս։

- Բան չկա, թանկագինս,- Ջոջը թուղթը մոտեցրեց աչքերին։- Ուրեմն տեսնենք ցուցակով ով է հաջորդը։ Ախր դա քաջասիրտ Մստոն է...
- Չէ՛, պարոն Ջոջ,- առաջին շարքից իսկույն լսվեց Մստոյի ձայնը,- արդեն մի քանի ամիս է շաքարս բարձր է ու անընդհատ պիտի բժիշկների հսկողության տակ լինեմ։

Ջոջ Մկոն հետո կարդաց Խուդոյի, Փստոյի, Չստոյի, Բտոյի, Մրտոյի, Հունտոյի, Ճտոյի և էլի մի տասնյակ անուններ։ Ու պարզվեց, որ մեկը խուլ է, մյուսը տեսողության խնդիր ունի՝ ակնաբույժի մոտ պիտի գնա, երրորդը դեռ սգի մեջ է՝ մի օր առաջ հարազատ եղբորն էր կորցրել Կատվի երախում, չորրորդն ասաց, թե գիտական թեզի վրա է աշխատում, հինգերորդի աջ երիկամում քար կա, վեցերորդը ի ծնե հարթաթաթ է, յոթերորդը...

Ու հանկարծ երբ ուզում էր կարդալ ցուցակում նախավերջին կտրիճի՝ Չատոյի անունը, վերջինս տեղից ելավ ու բղավեց.
- Ա՛յ ծեր աղվես, իսկ ինչո՞ւ ինքդ չես կատարում այդ համազգային վեհ գործը։ Տար ու ինքդ զանգը կախիր Կատվի վզից։

Հռետորը, որ այդ ընթացքում արդեն զայրույթից ու հուսահատությունից հազիվ էր ընթերցում ցուցակը և իրեն մի կերպ զսպում էր, հանկարծ գունատվեց, կատաղությունից դնովի ատամները ղրթղրթացրեց ու նետեց.
- Քո վախկոտ հերն էլ անիծած ու ձեր բոլորի՝ թուլամորթ փալասների հերն ու մերն էլ։ Գործ-մործ թողած, հանուն ձեզ նման տզզանների եկել, ազգային ծրագիր եմ ուզում կյանքի կոչել, համազգային խնդիր լուծել, դուք, ավանակի քուռակների պես տրտինգ եք տալիս ու զանգն իմ քթի՞ն դեմ անում։ Դե գնացեք կոտորվեք, աննամուս վախկոտեր։ Ձեր ողորմելի պատկերն այլևս չեմ ուզում տեսնել ու չեմ տեսնի։ Հեռավոր բարեկամներս արտասահմանյան վիզա են պատրաստել ինձ համար, երկու օր հետո մեկնում եմ։ Ուզում էի մեկնելուց առաջ մի լավ գործ անել ձեզ նման երախտամոռ վախկոտների համար...

Ջոջ Մկոն, սակայն, այդպես էլ չհասցրեց արտերկիր մեկնել։ Հաջորդ գիշեր մկները հրդեհել էին նրա տունը՝ կենդանի խորովելով Մեծ ճառասացին ու հռետորին։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ

Մեխը


Աշխարհի քարտեզի վրա հազիվ նշմարվող մի երկրում, որտեղ խոսքն ու գործը մշտապես հակասության մեջ են և պարբերաբար հաղթողը խոսքն է լինում, այս անգամ տոն է և համատարած ուրախություն։ Չէ, այս համընդհանուր ուրախության պատճառը պատերազմում կամ դիվանագիտական դաշտում ձեռք բերած բարոյական հաղթանակը չէ, այլ շատ ավելի լուրջ ու կարևոր մի իրադարձություն է, քան, ասենք, այդ երկրի ղեկավարի պարը հերթական մի հարսանիքում։ Փոքրիկ այդ երկրի մայրաքաղաքում վերջապես մի հզոր գործարան է կառուցվել՝ մեխի գործարան։

Գործարանի շուրջ հազարավոր քաղաքացիներ էին հավաքվել՝ ժողովրդավարության մասին ցուցապաստառներով և իրենց երկրի ղեկավարների մեծադիր լուսանկարներով։ Իսկ քաղաքացիների շուրջ, մի տեսակ նրանց օղակած, ոստիկաններ էին շարվել, որոնց թիվը կրկնակի գերազանցում էր քաղաքացիների թվին։

Ժողովրդի մեջ շշնջոցներ լսվեցին՝ «նախագան գալիս է»։ Ոստիկանների արհեստավարժ գործողությունների շնորհիվ ամբոխը երկու մասի բաժանվեց և միջանցք բացեց։ Միջանցքի ողջ երկարությամբ, մինչև գործարանի դիմաց դրված ամբիոն, հատուկ այդ օրվա համար հարևան երկրից գնված գորգեր փռեցին։

Վերջապես երևաց Նորին գերազանցությունը։ Չէ, ինքն անձամբ չերևաց։ Երևացին թիկնապահները։ Երկշարք պահարանի պես շարված բարձրահասակ, լայնաթիկունք ու սափրագլուխ թիկնապահների միջով կարծես թե մեկը հպարտ շարժվում էր դեպի ամբիոն, ու դա պետք է որ «նախագան» լիներ։ Հավաքվածների առաջին շարքում՝ ամբիոնի դիմաց, հատուկ շարված էին լայն ժպտացող փողկապավոր մարդիկ, ովքեր անմիջապես «ուռա՜» վանկարկեցին, որին հետևեց ամբոխը։

Երկու գեղեցիկ աղջիկ ամբիոնի վրա դրեցին Նախագահի այդ հանդիսավոր օրվա ճառն ու մի բաժակ ջուր։

Ամբիոնին մոտենալով և ինքն իրենով հիացած շուրջը նայելով, Նորին գերազանցությունը սկսեց կարդալ։ Չնայած մինչ այդ մի քանի անգամ արդեն ընթերցել էր տեքստը, բայց հնարավորինս դանդաղ էր կարդում, որպեսզի հանկարծ չսխալվի։ Նա սկսեց հին ժամանակներից, երբ աշխարհում մարդիկ ծառի վրա էին, իսկ իրենց նախահայրերն ու նախամայրերը գետնի վրա արդեն թատրոն էին խաղում, իրենց դյուցազունները նետերով երկնքից աստղեր էին ցած գցում, ապա հասավ միջնադար ու ասաց, որ «Ռենեսանսը» իրենք են սկսել և առագաստանավերով արտահանել եվրոպական երկրներ։ Հետո երկար խոսեց իրենց ժողովրդավարական նվաճումների մասին ու վերջապես վայրէջք կատարեց օրվա թեմայի վրա։

- Հարգելի հայրենակիցներ, այս պայծառ օրը մենք ձեզ հետ միասին մի կարևոր իրադարձության մասնակիցն ենք։ Մեր փառապանծ գիտնականների և տաղանդաշատ մասնագետների ջանքերով մեր երկրում կառուցեցինք տարածաշրջանում ամենահզոր մեխի գործարանը,- կարդաց Նորին գերազանցությունը, ապա մի քանի րոպե սպասելով, որ ծափողջույններից դղրդացող տարածքը հանդարտվի, շարունակեց.- Այդ գործարանը նաև կունենա ռազմավարական վիթխարի նշանակություն, քանի որ մեր արտադրած մեխերը պատերազմի դաշտում մեր զինվորները կարող են օգտագործել որպես սառը զենք՝ սառնասրտորեն մխրճելով թշնամու, ներողություն՝ հակառակորդի մարմի ամենատարբեր մասերը։

Այս անգամ Նախագահն ավելի երկար սպասեց, որ ծափողջույններն ավարտվեն։ Այդ ընթացքում նա երկու բաժակ ջուր խմեց և սկսեց շատ երկար խոսել հանրակրթական դպրոցներում նոր ուսումնական առարկաներ մտցնելու կարևորության, այդ թվում՝ ռազմավարական նշանակության մասին։ Նա շեշտեց, որ մի շարք ուսումնական առարկաներ՝ գրականություն, մաթեմատիկա, ֆիզիկա և այլն, իրենց սպառել են, որովհետև համակարգչի դարում ինտերնետում ամեն ինչի մասին արդեն բազմաթիվ նյութեր կան, և բնականաբար վերոհիշյալ անպետք առարկաները պետք է հանել ուսումնական ծրագրից։ «Փոխարենը մեր երեխաներն այդ դասաժամերին ավելի խորը կուսումնասիրեն շախմատի գաղտնիքները,- ասաց նա,- իսկ նոր մտցված ուսումնական առարկաներն են՝ պարի ուսուցումն ու դոմինո խաղալը...

Այնուհետև Նախագահը գրպանից հանեց ոսկեզօծ մկրատն ու կտրեց գործարանի դիմաց ցցված երկու հեռագրասյուներից կապած կարմիր ժապավենը։ Ժողովուրդը ոգևորված սկսեց ծափահարել։
Այդ պահին հուժկու պայթյուն լսվեց։ Պարզ չէր՝ հսկա փուչի՞կ էր, թե՞ ավտոմեքենայի անվադող կամ մի այլ բան։ Գործարանի շուրջ այլևս մարդ չկար ու կարծես չէր էլ եղել, իսկ այնտեղ, երկու հեռագրասյուների մոտ ուր ամբիոնն էր դրված, մի մեխ էր գետնին ընկած։