27.03.2013

ԱՐՁԱՆԸ


Երբ նա պաշտոն ստացավ, նրա բոլոր ծանոթներն, ընկերներն ու բարեկամներն ուրախացան։ Նրանք բոլորը մտածեցին, որ վերջապես բախտը ժպտաց, իրենք էլ թիկունք կունենան։ Իսկ ամենից շատ ուրախացավ նա. վերջապես բոլորը կիմանան, թե ով է ինքը։ Աշխարհում ամենաշատը ինքն էր իրեն տեսնում, և առաջինը հենց նա հասկացավ, թե ով է ինքը։ Եվ իր մեծության գիտակցությունից ու իր անգերազանցելիության բարձունքից նա կամաց-կամաց սկսեց ամաչել իր մեծությանն անհամապատասխան ընկեր-բարեկամների համար։

Գրողը տանի, մի՞թե սրանց հետ էի նստում-վերկենում,- մտածեց նա։ Հետո սկսեց ամաչել իր հարազատների՝ ծնողների ու քույր-եղբայրների համար և ամեն կերպ ձգտում էր խուսափել նրանց հանդիպելուց։ Եվ հարազատներին փոխարինեցին իր ստորադրյալները, իսկ ընտանիքը փոխարինվեց աշխատավայրով։

Սկզբում նա ամեն օր տեսնում էր իր աշխատակիցներին, բայց երբ սկսեց ամաչել նաև իր ստորադրյալների համար, նրա «բարի լույսի» և «բարի գիշերի» միակ արձագանքողը դարձավ քարտուղարուհին, որ ժամանակին թեյ ու սուրճ, շոկալադ ու թխվածք էր մատակարարում իրեն, պատասխանում հեռախոսազանգերին։

Նա սկսեց ավելի ու ավելի հազվադեպ տուն գնալ։ Աշխատավայրում սենյակներից մեկը դարձրեց ննջարան, և շենքից դուրս էր գալիս միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում՝ տոն օրերին, որպեսզի մարդիկ տեսնեն իրեն։ Իսկ օրվա, շաբաթվա, ամիսների ու տարիների մյուս բոլոր ժամերին քարտուղարուհին աստիճանաբար սակավացող հեռախոսազանգերին պատասխանում էր. «Նա խիստ զբաղված է...»։

Նա ոչ մեկին այլևս չէր սիրում, չէր սիրում ընկերներին ու բարեկամներին, անգամ հարազատ երեխաներին ու կնոջը։ Աշխարհում նա սիրում էր միայն մեկին՝ իրեն, նա հարգում էր միայն մի մեծություն. այդ մեծությունն ինքն էր։

Կամաց-կամաց նա մոռացավ բոլորին, ու բոլորն էլ աստիճանաբար մոռացան նրան։
Առավոտից երեկո նա անշարժ նստում էր իր աշխատասենյակում՝ գրասեղանի հետևում, թեյ ու սուրճ խմում, հեռուստացույց դիտում և պարտականություններն անբավարար կատարելու համար կոպտում քարտուղարուհուն։

Անցան տարիներ։ Մի օր ինչ-որ մեկը հանկարծ հիշեց նրան և այդ մասին պատմեց իր ընկերոջը։ Վերջինս էլ մի ուրիշին պատմեց, սրանք էլ՝ այլոց, ու մարդիկ հիշեցին նրան։

Ամբոխը պաշարեց այն շենքը, որի ամենավերին՝ իններորդ հարկում գտնվում էր նրա աշխատասենյակը։ Երբ մարդիկ խուժեցին նրա աշխատասենյակը, զարմանքից սառեցին. գրասեղանի հետևում նստած էր քարե մի արձան։ Փոքրիկ մի աղջիկ մոտեցավ և ծաղիկներ դրեց արձանի դիմաց։ Հետո երկու հաղթանդամ տղամարդ արձանն աթոռով բարձրացրին և դրեցին սեղանի վրա, որ այդ պահին քարացավ և դարձավ պատվանդան։

Հաջորդ օրը հուշարձանը տեղադրվեց քաղաքի տեսարժան վայրերից մեկում։ Իսկ պատվանդանի վրա ընդամենը մի բառ էր գրված՝ «Պաշտոնյան»։


*   *   *
Անցավ մի տարի։ Մարդիկ մոռացան նաև արձանին։ Անցնում էին մոտով՝ առանց նվազագույն ուշադրության արժանացնելու։ Ասես այն արձան էլ չէր, այլ չորացած ու անպետք մի կոճղ կամ քարե տձև մի անհեթեթություն։

Սակայն մի օր այնպիսի բաներ սկսեցին կատարվել, որ մարդիկ երազում անգամ չէին կարող պատկերացնել։

...Արձանը սկսեց խոսել։ Սկզբում կողքով անցնող թափառական շների ու փոքրիկների վրա էր մատ ճոճում և լեզու ցույց տալիս, հետո սկսեց նկատողություն անել ու բղավել մեծահասակների վրա։ Այնուհետև նա հանկարծ իջավ իր աթոռից, այն գլխիվայր շուռ տվեց ու դարձրեց ամբիոն և սկսեց ճառել։ Խոսում էր իր մասին, հետո անցավ քաղաքականությանը, սակայն դարձյալ խոսում էր իր մասին։

Մարդիկ սկզբում բան չհասկացան, բայց հետո կամաց-կամաց սկսեցին ըմբռնել, որ մարդ-արձանը հերոս է, իսկ իրենք տարիներ շարունակ գլխի չեն ընկել այդ հասարակ ճշմարտությունը։

Մի քանի հոգի մոտեցան ու ծաղիկներ դրեցին Արձանի պատվանդանին։ Վերջինս արհամարհանքով նայեց ծաղիկներին ու ասաց, որ աշխարհում բոլորը՝ մարդիկ, ծաղիկները, ինչպես նաև աստղերն ու լուսինը իրեն են պարտական իրենց գոյությամբ։

Եվ մարդիկ բաժանվեցին մի քանի խմբերի. մարդիկ, ովքեր կարծում էին, թե բան են հասկանում Արձանի ասածներից, մարդիկ, ովքեր ոչինչ չէին հասկանում այդ ամենից և մարդիկ, ովքեր ընդհանրապես թքած ունեին Արձանի և ամեն ինչի վրա։

Ժողովուրդն աստիճանաբար մոռացավ իր հոգսերը, մոռացավ, որ թշվառ ու աղքատ է, դաժանաբար խաբված ու անարգված, և քաղաքականությունը կամաց-կամաց խուժեց մարդկանց խոսքուզրույցի մեջ, բաց ու փակ դռներից, պատուհաններից և անգամ երդիկներից ու ծխնելույզներից քաղաքականությունը մտավ մարդկանց տները...

Երկիրը հեղեղվեց կուսակցություններով ու միություններով, խմբակներով ու խմբավորումներով։ Կուսակցություններ ու ընկերություններ սկսեցին ստեղծվել նաև մարդկանց բնակարաններում։ Քաղաքական տարբեր բևեռներում հայտնվեցին կին ու ամուսին, մայր ու որդի, քույր ու եղբայր, պապ ու թոռ, մանուկներն անգամ մանկապարտեզներում սկսեցին «քաղաքականություն» խաղալ և բողոքի ցույցեր ու հանրահավաքներ էին կազմակերպում դաստիարակների տիրապետության դեմ, ահաբեկչական գործողություններ ու հեղաշրջման փորձեր անում...

Երկիրն, ի վերջո, բաժանվեց երկու մասի՝ քաղաքացիներ, որ սատարում են Արձանին և մարդիկ, ովքեր Արձանի մասին այնքան են մտածում, որքան, ասենք, մայթերի եզրերին շարված «բորդյուրների» մասին։

...Ու մի օր, երբ քաղաքականության բացիլներով վարակված երկրի վրա սկսեցին գորշ ամպեր կուտակվել, ոչ ոք այդպես էլ չնկատեց, որ այդ ամենի պատճառը՝ Արձանը, գիշերն իջել է իր պատվանդանից ու փախել երկրից...
1999-2000 թթ.

18.03.2013

ՖԵՅՍԲՈՒՔՅԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ


- Հայրի՛կ, այդ Ֆեյսբուքն ի՞նչ է։
- Տղաս, դա մի հսկա տոնավաճառ է, որտեղ վաճառքի են հանում մտքեր, գաղափարներ, անձնական, ընտանեկան ու ամեն կարգի լուսանկարներ։ Իսկ նրանք, որ սեփական միտք ու գաղափարներ չունեն, հայտնի ու անհայտ իմաստունների մտքերն են դնում վաձառասեղանին։ Դրանցից ոմանք էլ ուրիշների մտքերը ներկայացնում են որպես սեփական՝ «ամաչելով» նշել իրական հեղինակի անունը։ Ոմանք էլ գովազդում են ինչ պատահի՝ իրենց ապրանքը, իրենց ֆիրման կամ պարզապես իրենց...

- Այդ Ֆեյսբուքում երևի հազարավոր գնորդներ կան, չէ՞։
- Գրեթե չկան, շատ քիչ են։ Այս տոնավաճառում հիմնականում վաճառողներ են, գնորդների խոշորացույցով էլ դժվար կգտնես։ Մի օրինակ բերեմ։ Հարյուրավոր, հազարավոր, հարյուր հազարավոր մարդիկ սարսափելի վատ են ապրում ու չգիտեն ինչպես կարող են վերափոխել իրենց կյանքը։ ՖԲ-ում մի քանի շատ խելացի ընկերներ ունեմ, որոնք ժամանակ առ ժամանակ բացատրում են, թե ո՞ր ճանապարհն է տանում «ապահով ապագա» և ո՞րը մարդավարի ապագա...

- Հետո՞...
- Հետո ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնում դրանց վրա։ Ավելի հարմար են գտնում սուրճի, արշավների, քարդաշյան քույրերի ու նման դատարկ ու անմիտ բաների մասին նկարներ ու հիմար պատմություններ ի ցույց դնել «տոնավաճառում», քան լրջորեն մտածել ցեխից ազատվելու մասին...

- Ի՞նչ ցեխ...
- Չէ՛, չէ՛, տղաս, սա քո իմացած ցեխը չէ, որտեղ միայն կոշիկներդ կամ տաբատիդ փողքերն ես կեղտոտում։ Սա ավելի սարսափելի ցեխ է, որտեղ մարդու վերնամասերն ու հոգին են փչանում, մարդկային հարաբերությունները, բարոյականությունը և քեզ համար անհասկանալի նմանօրինակ շատ բաներ են աղտոտվում, այլանդակվում։

- Է՜հ, հայրիկ, քո այդ Ֆեյսբուքից ոչինչ էլ չհասկացա։ Մի քիչ կարճ ու ավելի հասկանալի բացատրիր...
- Ճիշտ ես, զավա՛կս, ավելի շատ ինքս ինձ հետ էի խոսում... Մի խոսքով՝ Ֆեյսբուքը հիվանդություն է, վարակիչ, երբեմն էլ՝ անբուժելի։

- Հիվանդությո՞ւն...
- Հա։

Տղաս լրջացավ, մի որոշ ժամանակ ինչ-որ բան էր մտմտում, հետո հարցրեց.
- Այդ Ֆեյսբուքով դու է՞լ ես հիվանդ։
- Ինքդ որոշիր, տղաս...

Հետո, երբ համակարգչիս առջև նստած արդեն ավարտին էի հասցնում այս պատմությունը, ավելացրի. «Այս ողջ ժամանակում կարող էի մի ավելի լուրջ ու կարևոր բան գրել, բայց նստել, մեր այս զրույցն եմ գրի առնում»...

18.03.13

16.03.2013

ԱՄԵՆԱԹԱՆԿԸ


Ես երիտասարդ էի և ունեի շատ երազանքներ։ Ես ուզում էի ամեն ինչ իմանալ և ամեն ինչ ունենալ։ Ես կարծում էի, թե կարող եմ ձեռք բերել աշխարհում ամենաթանկը, բայց չգիտեի, թե ինչն է ամենաթանկը։ Ես երիտասարդ էի և անհոգ, ու մտածում էի, թե մահն ինձ համար բացառություն կանի։ Եվ մի օր որոշեցի պարզել, թե որն է ամենաթանկ բանն աշխարհում։ Ես որոշեցի ձեռք բերել այդ ամենաթանկը։

Փողոցում մի օր ես հանդիպեցի հնամաշ շորերով միջին տարիքի մի տղամարդու։ Նրա աչքերը շատ հոգնած էին, իսկ դեմքին անսահման տխրություն կար։ Ես մտածեցի, որ հաստատ կիմանա, թե ո՞րն է ամենաթանկ բանն աշխարհում։
- Ամենաթանկ բա՞նը,- նրա հոգնած աչքերը մի վայրկյան պայծառացան։- Աշխարհում ամենաթանկ բանը փողն է։ Եթե դու փող ունենաս, մնացյալ ամեն ինչ կարող ես փողով ձեռք բերել։

Հետո ես գնացի մի բանկի տնօրենի մոտ և հարցրի.
- Ճի՞շտ է, որ աշխարհում ամենաթանկ բանը փողն է։
- Փողը միայն թուղթ է, երիտասարդ։ Այն երբեմն այնքան է արժեզրկվում, որ նրանով մի լուցկի անգամ չես կարող գնել։ Ամենաթանկն աշխարհում ոսկին է։ Այն երբեք չի փոխվում...

- Ճի՞շտ է, որ աշխարհում ամենաթանկ բանը ոսկին է,- հարցրի մի հարուստի։
- Ոսկին մետաղի կտոր է,- ասաց նա։- Ոսկով դու շատ բան կարող ես գնել, բայց ո՛չ ամեն ինչ։ Ես փող ու ոսկի շատ ունեմ, բայց երեկ կորցրի աշխարհում ամենաթանկն ինձ համար՝ իմ մորը։ Մայրական սերն է ամենաթանկ բանն աշխարհում։

Ես գնացի տուն և մորս սեղմեցի կրծքիս։
- Մայրիկ, ես արդեն գիտեմ, թե ինչն է աշխարհում ամենաթանկը։ Դա Մայրական սերն է։ Դու ես ամենաթանկը։
Մայրս շոյեց գլուխս և տխուր ասաց.
- Զավակս, կանցնեն տարիներ, և ես չեմ լինի։ Բայց դու ոչ մի տեղ չես գնա այն երկրից, ուր ծնվել ու մեծացել ես։ Այն երկրից, որտեղ քո բոլոր նախնիներն են ամփոփված։ Այդ ամենը Հայրենիքն է։ Ամենաթանկն աշխարհում Հայրենիքն է։

Ես դուրս եկա քաղաքից, բարձրացա ամենաբարձր լեռան կատարն ու, նայելով անծայրածիր դաշտերին և նրանց թիկունքում հպարտ ու վես կանգնած սարերին, գոչեցի.
- Հայրենիք, ես քեզ սիրում եմ։ Դու ամենաթանկն ես աշխարհում։
- Ամենաթա՜նկն աշխարհում,- արձագանքեցին լեռները։- Ամենաթանկն աշխարհում Սերն է, հանուն որի մարդիկ չեն խնայում ոչ մի հարստություն՝ ո՛չ փող, ո՛չ ոսկի... Սերը սահմաններ ու Հայրենիք չի ճանաչում։ Սերն ամեն ինչից վեր է...

Ես իջա լեռներից և գնացի սիրած աղջկա մոտ։
- Ես քեզ սիրում եմ,- ասացի,- դու ամենաթանկն ես աշխարհում։
Նա շատ երկար նայեց ինձ ու շշնջաց.
- Արդեն ուշ է, սիրելիս, ես շատ երկար եմ սպասել քեզ։ Մինչ զբաղված էիր ամենաթանկի որոնումներով, դու կորցրիր ինձ և...
- Եվ ի՞նչ...
- Աշխարհում ամենաթանկագինը...

Հանկարծ ես զգացի, որ աշխարհում ամենաաղքատն եմ ես, և նույնիսկ չհարցրի, թե այդ ինչ «ամենաթանկագին» է։ Ես չունեի փող ու ոսկի, մայրս այլևս չկար, իսկ սիրածս արդեն ինձ չէր պատկանում։ Լեռ ու դաշտերն էին մնացել, և ես հոգնած ու տխուր դուրս եկա քաղաքից։
Ես հազիվ բարձրացա մանկությունից ու երիտասարդական տարիներից ինձ ծանոթ լեռան կատարն ու մտածեցի, որ այլևս չարժե ապրել։

- Ի՞նչ է պատահել, տղաս...
Ես գլուխս բարձրացրի և իմ առջև տեսա ձյունաճերմակ մորուքով մի ծերունու։
- Ես կորցրել եմ աշխարհում ամենաթանկը՝ սիրածիս,- ասացի։
- Ո՛չ, տղաս, դու շատ ավելի թանկ բան ես կորցրել, քան կարծում ես։ Դու կորցրել ես ժամանակը։

- Ժամանակը՞,- զարմացա ես,- գրողը տանի, բայց ես դրա մասին ոչինչ չգիտեի։
- Ժամանակն ամենամեծ հարստությունն է։ Դա քո անհոգ մանկությունն է և երազուն երիտասարդությունը։ Դա քո մայրն է, սիրա՜ծը...
- Ես երբեք չեմ մտածել ժամանակի մասին։
- Մարդիկ տարիներ շարունակ փող ու հարստություն են կուտակում, որն իրենց այնքան էլ պետք չէ և, միաժամանակ, քամուն են տալիս ամենամեծ ու ամենաթանկ հարստությունը՝ ժամանակը... Սկզբում դու ամեն ինչ ունեիր, բայց երբ ցանկացար ձեռք բերել ավելին, կորցրիր նաև այն ամենը, ինչ ունեիր։
- Ես այլևս չեմ ուզում ապրել,- ասացի։

- Դու դեռ ժամանակ ունես, որդիս,- ծերունին ձեռքը դրեց ուսիս,- գնա, գնա ապրիր և արարիր։
- Իսկ հետո՞...
- Հետո,- ծերունին տխուր նայեց ինձ,- հետո արդեն՝ վերջ։
Երբ արդեն բավականին հեռացել էի ծերունուց, շատ հեռվից լսեցի նրա ձայնը.
- Հետո դու չես լինի, բայց կշարունակես ապրել քո Ստեղծածի մեջ...
Ես շրջվեցի, որ հարցնեմ՝ «Իսկ եթե չհասցնեմ...»։
Ծերունին այլևս չէր երևում...

Ապրիլ, 1998 թ.