04.12.2018

Հոր նամակը որդուն


ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՐ ԴԱՐՁՐԻ ՓՈՔՐԻԿ ԱՌԱՋԱԲԱՆ։ Այս նամակը քեզ է ուղղված, այս տողերը գրելիս միայն քո մասին էի մտածում և միայն քո պատկերն էր իմ առջև։ Բայց նամակն ավարտելուց հետո, երբ կարդացի այն, մտածեցի, որ հազարավոր ծնողներ կարող են այսպիսի կամ երիցս ավելի գեղեցիկ պատգամ հղել իրենց զավակին։ Հազարավոր հայրեր հաստատ շարունակ մտածում են այդ մասին, բայց ինչ-ինչ պատճառներով չեն կարողանում կամ չեն հասցնում այն գրել։ Եվ ես որոշեցի միայն քեզ ուղղված այս նամակը վերնագրել՝

ՀՈՐ ՆԱՄԱԿԸ ՈՐԴՈՒՆ

«Ես ուզում եմ կյանքում գտնես այն, ինչ ես չեմ կարողացել գտնել։ Հեռավոր ճամփորդության համար վերցնես այն ամենը, ինչ ես մոռացել եմ վերցնել։ Ես ուզում եմ, որդիս, որ դու լինես իմ ամենալավ շարունակությունը և շարունակելին...»,- այս տողերը գրել է հայրս, քո պապը, որին դու չես տեսել։ Այս ղողերն ուղղված են ինձ։ Այս մի քանի տողով նա ամեն ինչ ասել է։

Բայց ես ստիպված եմ ավելի երկար գրել, որովհետև երբ ես ծնվել ու մեծացել եմ, կարծես թե լույսն ավելի շատ էր, քան խավարը, իսկ դու ծնվել ու մեծանում ես այնպիսի ժամանակներում, երբ Լույսի այնքա՜ն պակաս կա։

Զավակս, կյանքը մեծագույն պարգև է՝ շնորհված մարդուն և բոլոր ոչ բանական արարածներին։ Բայց այն մի անվերջ պայքար է։ Սրիկաները սկզբում գործում են «իրենց տունը պահելու» անվան տակ, ապա՝ իրենց մերձավորների, իրենց շրջապատի և վերջապես իրենց ոհմակի համար։ Ռոմանտիկներն ու խենթերը պայքարում են իրենց հայրենակիցների և ընդհանրապես մարդկության երջանկության համար։ Իսկ հազարավոր, միլիոնավոր մարդիկ պարզապես իրենց համար ապրում են, նույնքան մարդիկ էլ գոյատևում են ՝ ջուրն ընկած տաշեղի պես օրորվում ու սպասում, թե իրենց որտեղ կնետի կյանքի ալիքը։

Ես ցանկանում եմ, որ դու որտեղ էլ լինես, ինչ էլ պատահի, քո շրջապատում միշտ Լույս ու Ջերմություն տարածես։

Դու ապրում ես այնպիսի ժամանակներում, երբ դպրոցի մասին շատ թյուր և սխալ պատկերացում կա երեխաների մեջ։ Դպրոցն ամենևին պատիժ չէ, այլ գեղեցիկ և կարևոր մի հաստատություն, որտեղ Սովորում են, Գիտելիք են ձեռք բերում և աստիճանաբար սկսում ճանաչել աշխարհը։ Եթե դու չճանաչես աշխարհը, ապա չես ճանաչելու և չես հասկանալու այն մարդկանց, ովքեր ապրում են այդ աշխարհում՝ քո շրջապատում և քեզնից միլիոնավոր մղոններ հեռու։

Հենց դպրոցական նստարանից դու պիտի սովորես գնահատել քո Ժամանակը, որ ամենաթանկն է և երբեք կորցրածը ետ չի բերում։ Աշակերտները սիրում են ուսուցիչներին «պատժել»՝ չսովորելով կամ ձևանալով, որ սովորում են։ Բայց դրանով նրանք իրենց են պատժում, սովորելու համար իրենց ընձեռած ժամանակն են սխալ տնօրինում, պարզապես քամուն տալիս։ Դա նույնն է թե՝մարդ ժամերով գտնվի անվճար ճոխ ճաշարանում, բայց այնտեղից սոված դուրս գա՝ իբր դրանով պատժելով ճաշարանի աշխատողներին։ Իսկ կյանքի պայքարում քեզ այնքա՜ն  անհրաժեշտ է լինելու դպրոցական տարիներին ձեռք բերած Գիտելիքը։

Հիմա աշխարհում դու ունես քո աշխարհը, որ այնքա՜ն գեղեցիկ, լուսավոր ու պայծառ է իրական աշխարհից, որտեղ դու ապրում ես քո հարազատների, հասակակիցների և ընկերների հետ...

Ընկերների մասին։ Միշտ ձգտիր քեզ շրջապատել ազնիվ, գաղափարակից, անշահախնդիր, հավատարիմ ընկերներով և դու էլ նրանց հանդեպ եղիր այդպիսին։ Ընտանիքից հետո ընկերները մարդու երկրորդ մեծագույն  հարստությունն են։ Առանց ընկերների մարդը նմանվում է անտառից մեկուսացած միայնակ ծառի։ Անգամ միայնակ հզոր կաղնին է տապալվում ուժեղ քամիներից ու հողմից, իսկ անտառում՝ իրենց նման ծառերով շրջապատված ամենանվաստ ծառերն անգամ կանգուն են մնում։

Զավակս, ես ցանկանում եմ, որ դու միշտ կարողանաս տեսնել և գնահատել Գեղեցիկը, անկախ նրանից այն բնության մե՞ջ է, թե՞ մարդու մեջ, մարդու արտաքի՞նն է այդ գեղեցիկը, թե՞ այն նրա ներսում է։ Դա քեզ օգնելու է տարբերել Տգեղը, Այլանդակը, որ հաճախ հանդես է գալիս գեղեցիկ հանդերձանքով։ Դրանով դու կսովորես ճանաչել նաև ինքդ քեզ և հասկանալ, որ բոլոր դատավորներից ամենաանաչառը նա է, որ քո մեջ է։
Դու ծնվել ես այնպիսի դարում, երբ հնարավոր է աշխարհը ղեկավարել համակարգիչ-կոմպյուտերով, երբ Երկիր մոլորակը պատված է համաշխարհային սարդոստայնով՝ ինտերնետով։ Դրանք աներևակայելի մտքի թռիչքի արդյունք են և հրաշք։ Սական դրանք կարող են չարիքի վերածվել, եթե դու դառնաս դրանց գերին՝ վտանգելով քո առողջությունը...

Չեմ կասկածում, որ այս նամակը կարդալով, դու հասկանալու ես ինձ։ Իսկ ավելի խորը դու հասկանալու ես այս տողերը, երբ տարիներ հետո, թերևս երբ ես չեմ լինի, կեսգիշերին նայես լուսնի աղոտ լույսի տակ երևացող քնած մանուկների անմեղ դեմքերին, լսես նրանց հանգիստ ու խաղաղ շնչառությունը, քեզ անսահման երջանիկ զգաս ու հասկանաս, որ նրանք քո մեծագույն հարստությունն են...

Դեռ մի ամբողջ կյանք կա քո առջև, դեռ այնքա՜ն բան ես տեսնելու և սովորելու։ Եվ թող քո գլխավերևում միշտ պայծառ ու անամպ երկինք լինի, զավակս, քո առջև՝ կանաչ ճանապարհ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆ


4.12.18

06.06.2018

Փոսի արքան


Կամ՝ Փոսում արշալույսները խաղաղ են

Մի քսան-երեսուն տարի առաջ շատ բան եմ պատկերացրել, ինքս ինձ համար կանխագուշակություններ արել, բայց մտքովս երբևէ չի անցել, որ Հայաստանը մի օր կդառնա աբսուրդի թատրոն։ Աբսուրդի թատրոն՝ բաց երկնքի տակ։ Որտեղ ծիծաղն ու լացը, զավեշտն ու ողբերգականն այնպես են միահյուսված, ասես երկորյակ եղբայրներ լինեն։ Բայց այս ամենը ավելի շատ ցավ է, ողբերգություն է, քան ծիծաղ։

Երբ փոքր եմ եղել, ինչ-որ քեռի ինձ հարցրել է՝ ինչ կստացվի, եթե լեռը գլխիվայր շուռ տանք։ Ես լուրջ-լուրջ սկսել էի մտածել ոչ թե «ինչ կստացվի»-ի մասին, այլ, թե ոնց կարելի է լեռը գլխիվայր շուռ տալ։ Այդ ի՞նչ հզոր տեխնիկա կամ բուլդոզեր-էքսկավատոր պիտի լինի, որ կարողանա լեռը գլխիվայր շուռ տալ։

Շատ տասնամյակներ հետո միայն ես տեսա այդ շուռ տված լեռը, որ արդեն այլևս լեռ չէր, այլ խոր ձոր։ Եվ մենք այդ ձորում ենք հիմա, այդ խոր ու ամենակուլ ձորում, որտեղ տրամաբանությունը, մտածողությունը, գիտությունը, գիտելիքն անելիք չունի։ Իշխողը աբսուրդն է, անտրամաբանությունը։ Որտեղ չկա թռիչք ու սլացք, որտեղ չեն ճախրում, քարշ են գալիս կամ սողում։ Որտեղ տականքը հերոս է, հրեշը՝ հարգանքի արժանի և ընդօրինակման օբյեկտ։ Այս աբսուրդի թատրոնը, կրկեսը, մանկապարտեզը, խոր ձորը կամ պարզապես Փոսը իմ հայրենիքն է՝ Հայաստանը։

*   *   *
Հայկական հեռուստատեսությամբ Նա է, հայկական պաշտոնական կամ ոչ պաշտոնական մամուլում Նա է, կայքերում Նա է։ Գազօջախը վառում ես, թվում է թե կրակի միջից քեզ է նայում Նա՝ մեզ պարտադրված Ճակատագիրը, մեր վզից կախվածը, «ճիտին պարտքը», գլխներիս նստածը, անփոխարինելին։ Մեր երազներում անգամ Նա է։ Չնայած ձորում, խոր փոսի մեջ ի՞նչ երազ։ Երազը գիշերն է լինում, խավարում երազ չկա, կյանք չկա, խավարում միայն Խավար է։

Ասում են, որ Նա ամեն ինչ դիտմամբ, նպատակաուղղված, մտածված ու նախապես գրված սցենարով է անում։ Ես ոչ մի փաստ չունեմ, որ նա իրոք դիտմամբ է ամեն ինչ անում։ Չեմ կարծում, ասենք, թե նա հատուկ նպատակով է վաստակավոր արտիստի կոչում տվել հայերեն թուրքաարաբական մուղամներ կլկլացնող մեկին կամ Խորենացու մեդալ կպցրել ինչ-որ աղջնակի դոշին, նման հարյուրավորների՝ շքանշան ու անգամ հերոսի կոչումներ նվիրել։

Կարծում եմ, նրա կատարած որևէ քայլում միտում չկա, երկիր կործանելու համար հատուկ գրված սցենար չկա։ Պարզապես Նա այն է, ինչ կա։ Նա դիտմամբ չի այնպես պարում, որ ոմանք հիանան իր պարով կամ ծիծաղեն։ Պարզապես նա այդպես է պարում։ Իր պարը դա է։ Նա շքանշան-մեդալներ է տալիս ինչ-որ կլկլացնողների, այսպես ասած, երգիչների, ոչ թե դիտմամբ, որ արժեզրկի, համահարթեցնի, գազոնացնի մեր Մշակույթը, այլ պարզապես նրա իմացած մշակույթը դա է, նրա լսած, նրա ընկալած երգը ռաբիսն է, արամասատրյաններն են նրա երգիչները։ Նա որքան էլ զոռ տա, իրենից դուրս գա, Կոմիտաս և Արամ Խաչատրյան չի ընկալելու, Մոցարտ ու Բեթհովեն չի հասկանալու, հնարավոր է լուրջ-լուրջ տեսք ընդունի և ցույց տա, որ լսում, ինքն էլ է հասկանում և նույնիսկ ավելի լավ է հասկանում, որովհետև ինքը Գլխավորն է, Շեֆն է, բայց մտքում ծիծաղելու է լսած երաժշտության վրա և ասի՝ էս ի՞նչ են ճստճստացնում ու մարդիկ ի՞նչ են գտել այդ «տըզ-վըզների» մեջ։

Նա դիտմամբ չի հերոսի կոչումներ բաժանում անտիհերոսներին։ Նրա պատկերացմամբ հերոսն այդ մարդիկ են, որովհետև եթե պետք է լինում՝ «նագլի» են, մատնացույց արածին՝ կարող են հոշոտել ու ոչնչացնել, եթե պետք լինի՝ կսողան իր առաջ, իրեն ատամներով կպաշտպանեն «ժողովուրդ» կոչված ամբոխից։ Մանկությունից, դպրոցական տարիներից նրա համար քաջը, ընդօրինակման առարկան այդպիսիք են եղել, հերոսի մասին պատկերացումները խաչվել են այդպիսի մարդկանց կերպարներում։ Նա չի կարողացել նմանվել նրանց, ուժը չի պատել, կարողությունները շատ համեստ են եղել, բայց միշտ պատկառանքով է նայել նրանց։ Եվ ահա, վերջապես նա հնարավորություն է ստացել դառնալ այդպիսին՝ իր կարծիքով, և ըստ արժանվույն գնահատելու վերջիններիս։ Այժմ ոչ միայն իրականացել են հերոսի մասին իր երազանքները, այլև ինքն արդեն դարձել է այդպիսին, իսկ այն նախկին «կրուտոյ տղերքն» այժմ իր բռան մեջ են։ Նրանց հետ կարող է վարվել ուզածի պես։ Ինքն հիմա բոլորից բարձր է, բոլորից ուժեղ է, բոլորից «կրուտոյ» է։ Իր երազների հերոսը հիմա ինքն է, չնայած ինքն էլ իր շեֆը կամ շեֆերն ունի, որոնց առջև այնպես է ծալվում, ինչպես մի ժամանակ իր նախանձը շարժող թաղային հեղինակություններն են այսօր ծալծլվում իր առաջ։

Ոչ, նա երբեք ինքնակամ չի հեռանալու, աթոռը կամավոր չի զիջելու որևէ մեկին, որովհետև նա շատ զրկանքներ է քաշել, անգամ նվաստացել, գլուխ խոնարհել ոմանց առաջ, բայց աստիճանաբար, քայլ առ քայլ մագլցել այն բուրգի գագաթը, որտեղից ղեկավարում է Փոսը։ Նա գիտե, հասկանում է, որ հեռանալով, աթոռը զիջելով, ինքը շատ բան է կորցնելու, իսկ գուցե՝ ամեն ինչ։ Փլվելու է իր երազների իրականություն դարձած բուրգը։ Նա հասկանում է, որ այդ բուրգի փլուզումից ինքը դառնալու է ոչինչ, դառնալու է մանկության, պատանեկության, ջահելության տարիների այն խեղճ երազողը։

Այո, նա խոստումներ է տալիս և մոռանում։ Այլ կերպ չի էլ կարող լինել։ Նա երբեք գլուխ չի կոտրել ինչ-որ գեղարվեստական կամ գիտական գրքերի վրա, նրան երբեք հասու չեն եղել, իր շրջապատում երբեք այնպիսի անհասկանալի բաներ չեն եղել, որոնց անունն է Վեհ ու Գեղեցիկ, Ազնվություն, Արդարամտություն, Բարոյականություն։ Փոխարենը իշխողը եղել է ստեղծված վիճակից չոր դուրս գալու ունակությունը, այդ վիճակն իր օգտին շրջելը՝ թեկուզ խոսք տալու և չկատարելու գնով։ Թեկուզ մի քանիսի վրայով կոխ տալով անցնելու միջոցով։ Կարևորը արդյունքն է։ Մնացյալի վրա՝ թքա՛ծ։

Եվ, վերջապես, նա թքած ունի, որ այլևս Լեռ չկա, որ այդ լեռը շրջված է, որ այդ շրջված լեռն այժմ Փոս է։ Այս Փոսն ի՛ր փոսն է, այս Փոսի արքան և կոմանդիրն ի՛նքն է։ Իր Փոսը նա ինքնակամ չի զիջելու որևէ մեկին։ Վատթարագույն դեպքում կարող է զիջել միայն իր ամենահարազատ-ամենահավատարիմ մարդուն՝ պայմանով, որ վարագույրի հետևից ինքը ղեկավարի Փոսը։

*   *   *
Գլխիվայր շուռ տված Լեռը կարո՞ղ է երբևէ հրաբուխ ժայթքել։ Չգիտեմ։ Բայց գիտեմ, որ դա կլինի ոչ թե կործանում, այլ փրկություն, նոր կյանքի սկիզբ։ Առայժմ այստեղ՝ Փոսում, արշալույսները խաղաղ ու հանգիստ են։ Բայց դե՝ Փոսի մեջ ի՞նչ արշալույս։


24.02.2018

Հանգրվան, որից այն կողմ Չգոյությունն է


Երկու օր առաջ՝ փետրվարի 22-ին հայ-ադրբեջանական սահմանում թշնամու կրակոցից կրկին հայ զինվոր է զոհվել։ Եվ նորից նույն առօրեական-սովորական դարձած անտարբերությունն է մեզանում։ Կարծես հերթական անգամ սպանվող այդ երիտասարդը մեր հայրենակիցը, մեր ազգակիցը չէ և սահմանում նա մեր անվտանգությունն ու խաղաղությունը չէր պաշտպանում... Եվ մի որոշ ժամանակ ՖԲ չմտնելու իմ խոստումը ես կրկին խախտում եմ տխուր առիթով։

Մի քիչ հեռվից պիտի սկսեմ։ Ես ծնվել-մեծացել եմ պատմական Հայաստանի Արցախ նահանգում, այստեղ էլ հիմա ապրում եմ՝ իմ ընտանիքով։ Այն 60 տարիներին, երբ իմ լեռնաշխարհը Կրեմլը բռնակցել էր հարևան թշնամի և նորաստեղծ երկրին՝ Ադրբեջանին, այստեղ մենք շարունակում էինք ապրել մեր ազգային-հայկական ավանդույթներով, դրսից եկող մանր-մունր ոչ հայկական սովորույթ-նորաձևություններն ընդօրինակելով՝ ինչպես Հայաստանի բոլոր շրջաններում ու մարզերում։ Բայց մենք շարունակում էինք հայ մնալ մեր արցախյան հաստատակամության շնորհիվ՝ չնայած գրեթե ամեն քայլափոխում բացահայտ կամ քողարկված զգացվում էր թուրք-ադրբեջանցու ատելությունն ու թշնամանքը մեր հանդեպ։ Այդ տարիներին մենք թերևս ավելի հայ (ունեինք հարյուրավոր հայկական դպրոցներ, արվեստ, մշակույթ, զարգացած տնտեսություն) և ավելի մեծ հավատով էինք ապրում, քան այսօր՝ երբ Բաքվի և Մոսկվայի, ինչպես նաև երևանյան վախկոտ ու ծախու իշխանությունների քաղաքականության արդյունքում այս գեղեցիկ լեռնաշխարհը դարձել է խաղաքարտ։ Այդ տարիներին մեզ հայ պահողը Հայկական ՍՍՀ գոյությունն էր մեր կողքին՝ թեկուզ Արցախի ինքնավար մարզը չորս կողմից շրջապատված էր թուրք-ադրբեջանական բնակավայրերով։

Դեռ պատանեկության տարիներին մեր հարուստ գրադարանից ես արդեն գիտեի Հայ ժողովրդի պատմությունը՝ սկսած Խորենացուց և մյուս պատմիչներից, մինչև մեր օրերը։ Պատմության գրքերից Մեծ Հայքի և «Ծովից ծով Հայաստանի» բազմաթիվ քարտեզներ էի պահում, որտեղ Արցախը Հայաստանի անբաժան մաս էր։ Մենք ապրում էինք այն հույսով և երազանքով, որ մի օր մենք կրկին Հայաստան ենք դառնալու, որ մեր կողքին, մեր թիկունքում Հայաստանն է՝ Սասունցի Դավթի արձանով, կապուտաչյա Սևանով և, թեկուզ բանտված, բայց կարծես Երևանի հակառակ ծայրում, մեր կողքին գտնվող Մասիսներով, անկախ նրանից, որ Երևանում մի տեսակ զգուշավոր էին և, ասենք, վախենում էին տպագրել արցախցի գրողների գրքերը...
Ասել է թե՝ Արցախն ինձ և ինձ նման հազարավորների համար շարունակում էր լինել Հայաստան։ Այսօր էլ Արցախը Հայաստան է։ Սակայն այսօր արդեն չկա այն հավատն ու հույսը՝ մեր ապագայի հանդեպ, որ կար նույնիսկ ադրբեջանական բռնատիրության ժամանակներում։

Այսօր ես վախենում եմ իմ զավակների, իմ հարազատների, իմ հայրենակիցների ապագայի համար, քանզի այսօր այլև չկա այն Հայաստանը, որ հույս ու հավատ էր ներշնչում։ Պատերազմում հաղթող երկիրն այսօր խաղաղություն մուրողի, դիվանագիտական դաշտում պարտվողի, վախկոտի կերպարանքով ու կեցվածքով է ներկայանում աշխարհին։ Սահմանում պարբերաբար սպանվում են մեր զավակները, իսկ մենք տարին մեկ-երկու անգամ մեր «համարժեք պատասխանի» մասին դատարկ կրակոցներ ենք օդ արձակում, որին ոչ մենք ենք հավատում, ոչ թշնամին։ Բազմաթիվ առիթներ և հնարավորություններ եղան, երբ կարելի էր Երևանում դե ֆակտո լուծել Արցախի՝ Հայաստանին միացման հարցը և ընդմիշտ, գոնե մեր մասով փակել Արցախը խաղաքարտ դարձնելու դաժան խաղը։

Այդպես էր Արցախյան պատերազմի ողջ տարիներին, բայց Բիշքեկում խայտառակ ու նվաստացուցիչ պայմանագիր ստորագրվեց՝ մեր կողմից առանց որևէ պայմանի, կարծես մենք պարտվո՛ղ կողմն էինք։ Երևանը կարող էր իր քաղաքական ողորմելի դիրքորոշումը փոխել այն օրերին, երբ Եվրոպայի կենտրոնում թուրքը կացնահարեց քնած հայ սպային, կարող էր դա անել նաև այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանն իր մարդասպանին դափնիներով վերադարձրեց և նրան հերոս հռչակեց՝ ՀԱՅ սպանելու համար։ Երևանը դա կարող էր անել ապրիլյան պատերազմի ժամանակ, բայց չարեց, դարձյալ վախեցավ և Մոսկվայում հրադադարի պայմանագիր ստորագրեց այն պահին, երբ ազերիները խուճապի մեջ էին իրենց և Մոսկվայի պլանների ձախողումից, իսկ Արցախի տարածքից մի հատված մնացել էր նրանց ձեռքին։ Երևանն իր ստորաքարշ դիրքորոշումը կարող էր փոխել Երևանի և Զանգեզուրի մասին Ալիևի լպիրշ հայտարարություններից հետո՝ պետական մակարդակով պատասխան կոշտ հայտարարությամբ, բայց դարձյալ սահմանափակվեց սեփական երկրում մի բուռ դատարկ խոսքեր օդ կրակելով։

Այսօր երբ թշնամին, ոգևորված մեր իշխանությունների բացահայտ թուլությունից և վախկոտությունից, արդեն ոչ թե Արցախի, այլ ողջ Հայաստանի «ադրբեջանական» հող լինելու մասին հայտարարություններ է անում, պատմություն կեղծում և դրանք թարգմանաբար սփռում աշխարհով մեկ, Երևանում լուրջ-լուրջ զբաղված են իշխանությունը պահելու և վերարտադրելու «հույժ կարևոր» խնդրով։

Թերևս ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում սահմանադրություն փոխելու միակ նպատակը իշխանությունը պահելն էր։ Թույլ ու նալբանդյանական տիպի ամորֆ նոր նախագահ Արմեն Սարգսյանի ապագա «անգլիական թագուհու» ֆոնին փաստորեն ողջ երկրի իրական տեր Սերժ Սարգսյան վարչապետի մասին հնչող խոսակցությունները հստակ ցույց են տալիս, թե իրականում ում էր պետք Հայաստանի սահմանադրությունը փոխելը։

Ես՝ որպես հայ, մտահոգված իմ զավակների, իմ հարազատների և իմ հայրենակիցների ճակատագրով, գտնում եմ, որ Սարգսյանը ոչ միայն չպիտի լինի վարչապետ, այլև որպեսզի Հայաստանը լինի, նա չպիտի՛ լինի իշխանության մեջ։ Ասեմ, թե ինչու և ընդամենը մի քանի փաստ ներկայացնեմ.

- նրա ղեկավարության տարիներին սահմանում և զանազան պատճառներով սպանվել են հարյուրավոր, հազարավոր հայ երիտասարդ զինվորներ, հազարավոր տներում օջախի ճրագ է մարել,

- նրա ղեկավարության տարիներին երկրում երիցս աճել է անպատժելիությունը, Օրենքը մնացել է գրքերի էջերում՝ տեղը զիջելով բացահայտ ամենաթողությանը,

- Հայաստանում մշակույթ, տնտեսություն հասկացություններն այլևս պիտի օգտագործենք չակերտներում, որովհետև այսօր մշակույթի գործիչը արմենչիկներն են, տնտեսության խորհրդանիշը՝ մականունավոր տղաները,

- նրա գահակալության տարիներին սարսափելի չափերի է հասել արտագաղթը՝ վերջին 10 տարում, պաշտոնական տվյալների համաձայն, Հայաստանից արտագաղթել է 320 հազար մարդ։ Ասել է թե՝ մենք ավելի քան երկու Արցախ ենք կորցրել,

- Թուրքիայի հետ նրա «ֆուտբոլային դիվանագիտության» արդյունքում տարբեր երկրների կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը մտել է փակուղի,

- նրա քաղաքականության արդյունքում երիցս ավելի է մեծացել պատերազմի վտանգը, որովհետև, վերջապես

- ոչ միայն Արցախը, այլև արդեն Հայաստանն է որպես պետություն զրկվել սուբյեկտայնությունից...

Հայի համար միշտ հարգի է եղել Տղամարդու խոսքը։ Արցախցու համար՝ առավել ևս։ Եթե մարդ ինչ-ինչ պահերի իրենից անկախ խոստանում է «երկնքից աստղեր իջեցնել», ապա պարտավոր է դա անել, այլապես հանրության աչքում նա այլևս չի դիտվի որպես տղամարդ։
2014 թ. ապրիլի 10-ին Սերժ Սարգսյանը պարզ ու հստակ հայտարարել էր. «Պաշտոնապես հայտարարում եմ, որ ես՝ Սերժ Սարգսյանս, այլևս երբեք չեմ առաջադրվելու ՀՀ նախագահի պաշտոնի համար։ Եթե վերջնական քննարկումների արդյունքում իմ ցանկությանը չհամապատասխանող ուղի ընտրվի, նկատի ունեմ պառլամենտական կառավարման մոդելը, ապա ես չեմ հավակնի նաև վարչապետի պաշտոնին»:

Իսկ այն պաշտոնյաները, որոնք ստորաքարշությամբ և երեսպաշտորեն հայտարարություններ են անում վերջինիս անփոխարինելիության մասին, ոչ միայն էժանագին ձեռնածուներ են, այլև դրանով ցույց են տալիս, որ թքած ունեն Հայաստանի և հայ ժողովրդի վրա և իրենց համար գերագույն արժեքը միայն պաշտոնն է։ Ես նույնիսկ չեմ մեղադրում ՀՀ ներկա կամ անցյալ նախագահներին։ Ավելի ճիշտ՝ նրանց չեմ համարում մեծագույն մեղավորը։ Ես ամենից առաջ մեղադրում եմ այն մարդկանց, ովքեր նախագահի շրջապատն են դարձել՝ ստացել բարձր պաշտոններ, իշխանական ճամբարներ և կուսակցություններ փոխելով, ճարպկորեն մի աթոռից մյուս բարձր աթոռը ցատկելով, իրենց փառասիրությամբ, ազգայինը, պետականը մշտապես սեփական-անձնականին զոհաբերելով, երկիրը հասցրել են մի հանգրվանի, որից այն կողմ Չգոյությունն է։ Հենց այդ մարդիկ են երկրի համար ամենավտանգավորը և հենց այդ մարդկանց պետք է մեկուսացնել հասարակությունից, որպեսզի ժողովրդավարական և ազատ երկիր կառուցելու հույս մնա քաղաքացու մեջ։

ՎԱՐԴԳԵՍ ՕՎՅԱՆԻ
Ֆեյսբուքյան էջից

11.02.2018

Հարսանիք


Մեծադիր հայելու առջև հայրս հանդիսավոր ուղղեց փողկապն ու այնտեղ, հայելու ինչ-որ անկյունում գտնելով ինձ, ասաց.
- Պատրաստվի՛ր, Համոյի հարսանիքն է։
- Ուռռա՜,- բղավեցի ես և, զգեստապահարանի աջ անկյունից գլուխկոնծի տալով, հայտնվեցի հորս ոտքերի մոտ։

Երբ ծնողներիս համատեղ ջանքերով քիթ ու մռութը քաղցրավենիքով զարդարված լակոտից վերածվեցի մորս ասելով՝ սիրուն տղամարդու, իսկ հորս կարծիքով՝ վերջապես մարդավարի տեսք ստացա, հայելու մեջ հորս շալվարի բարձրության հնդկահավի նման ինչ-որ բան նկատեցի, որ հեռավոր նմանություն ուներ իմ անձի հետ։

- Փեսան պատրաստ է,- ասաց հայրս ու մենք, ծանր ու մեծ դուրս գալով տնից, ուղղություն վերցրինք դեպի հարսանքատուն։

Համոյենց բակը լիքն էր մարդկանցով։ Երբ մենք մոտեցանք հավաքվածներին, մի քանի հոգի սեղմեցին հորս ձեռքը, իսկ մեկն էլ բարեկամաբար քաշեց ականջս ու հասկանալով, որ հանդիսավոր պատրաստվում եմ տզզալ, մի զույգ կոնֆետ խցկեց ափիս մեջ։ Երբ կոնֆետների հաշիվը մաքրեցի, հեռվում լսվեց ավտոմեքենաների ազդականչերի ոռնոցը։ Հավաքվածներից մեկն ասաց, որ հարսին բերում են, և երեխաների մի խումբ «ուռա» բղավեց։

- Հայրի՛կ, իսկ հարսը փախե՞լ էր, որ բերում են,- հարցրի ես ու չսպասելով պատասխանին, վրա տվի,- իսկ ավտոներն ինչո՞ւ են սուլում։
- Նահապետական սովորություն է,- երկու հարցիս միանգամից պատասխանեց հայրս, բայց ես ոչինչ չհասկացա։

Ինչ-որ տեղ մոտերքում ծկլթաց կլառնետն ու նույն պահին վրան գեղեցիկ տիկնիկ նստեցրած մեքենայից դուրս եկան սպիտակազգեստ հարսն ու մեր Համոն։ Հարսը շատ գեղեցիկ էր, իսկ Համոն այնպես լուրջ էր, որ ես սկզբում չճանաչեցի։ Հետո միանգամից բոլորը թափվեցին հարս ու փեսայի կամ, ինչպես հայրս կասեր, նորապսակների վրա և սկսեցին ուրախությունից պարել։ Իսկ երբ հարսն ուզում էր տուն մտնել, նրա ոտքերի տակ շուռ տված մի ափսե դրեցին։ Հարսը բարկացավ և ոտքով ջարդեց ափսեն։ Հետո մոտերքում մի քանի հոգի «ուռա» ասացին ու հարսին թույլ տվեցին, որ տուն մտնի։

Երբ տեղավորվեցինք հսկա սեղաններից մեկի շուրջ, Համոյի հայրը մոտեցավ երաժիշտների մոտ դրված միկրոֆոնին ու ասաց, որ մենք բարով ենք եկել, և ինքը խմում է թամադայի՝ Համբարձում Առաքելիչի կենացը, որ վերջինս բարով-խերով իրենց մեծ ուրախությունը ղեկավարի։ Հետո երաժիշտները միկրոֆոնն իրենց քաշեցին ու Համբարձում Առաքելիչի պատվին մի այնպիսի տուշ ցմբացրին, որ սեղանի կենտրոնում փառավոր բազմած շշերն ու բաժակները սկսեցին զնգզնգալ։ Հայրս պատառաքաղը վերցրեց ու, մեր դիմաց նստած քեռի Աբոյին աչքով անելով, ասաց.

- Սեղանի պաշարումը սկսված է։
- Մեկ, երկու, երեք, գրոհի համազա՛րկ,- ասաց քեռի Աբոն ու շամպայնի շշից հրացանի պես կրակեց։

Համբարձում Առաքելիչը, այսինքն՝ թամադան, սկզբում միկրոֆոնի մեջ բարձր հազաց ու սկսեց շատ երկար խոսել ծաղիկների մասին։ Վերջում էլ ասաց, որ խմում է զույգ ծաղիկների կենացը։
- Հայրիկ, ինչո՞ւ եք ծաղիկների կենացը խմում։
- Զույգ ծաղիկները դրանք հարսն ու փեսան են, տղաս։

Նայեցի հարսին ու Համոյին, բայց չհասկացա, թե ինչու են նրանց զույգ ծաղիկներ անվանում։ Ինձ ավելի զարմացրեց այն, որ հենց թամադան խոսում-պրծնում էր, երաժիշտներն իսկույն չափ էին գցում իրենց գործիքներն ու օդը թնդացնում։ Ես մտածեցի, որ երևի նրանք նախօրոք պայմանավորվել են։ Հորս հարցրի, բայց նա քեռի Աբոյի հետ ինչ-որ բան էր վիճում ու ասում, թե թամադան կենացները շփոթել է։ Հետո, երբ Համբարձում Առաքելիչը հասել էր հարսի ծնողների կենացին, նկատեցի, որ հայրս ու քեռի Աբոն այլևս թամադային չեն լսում։ Իսկ թամադան անընդհատ «լռություն» էր բղավում միկրոֆոնով։ Քեռի Աբոն երաժշտության տակտով սկսեց թմբկահարել սեղանը, և դատարկ ու կիսադատարկ շշերը ցատկոտեցին ու ավելի բարձր ծլնգացին։

Պարողներին միացան հայրս ու քեռի Աբոն։ Հայրս արդեն բոլորովին նման չէր հայելու առաջ կանգնած փառահեղ փողկապավորին։ Այժմ նրա փողկապը թուլացել էր ու խղճալիորեն դեպի աջ էր ճոճվում, վեր սանրած մազափունջը կախվել, կպել էր քրտնած ճակատին, իսկ այտի վրա պսպղում էր խոզի խորովածի յուղոտ հետքը։ Հայրս կարտոֆիլի տոպրակի նման ծանր-ծանր տմբտմբացնում էր ու, ձեռքին ծածանելով սեղանի վրայից վերցրած կեղտոտ անձեռոցիկը, հիացած «այշա՜» բղավում։

Քեռի Աբոն գոտու վրայից խուրջինի պես կախ տված փորը վերուվար էր անում ու ապարդյուն փորձում պարելիս ամեն կերպ մոտենալ կապույտ շրջազգեստով աղջկան, իսկ վերջինս միշտ թիթեռի պես դուրս էր պրծնում նրա թևի տակից։ Հետո պարելու հրավիրեցին հարս ու փեսային։ Հարսը շատ ուրախ էր, ձեռքերը հիացմունքից կոտրատում էր, իսկ Համոն թևերը աջ ու ձախ տարածած՝ պտտվում էր նրա շուրջը։ Հետո նրանց շատ շաբաշ տվեցին, ու նրանք դուրս եկան պարողների խմբից։ Դհոլը սկսեց ավելի ու ավելի կատաղի թնդալ։ Պարողներից մեկը, որ կնոջ պես երկար մազերը դես ու դեն էր շպրտում, երաժշտության տակտի տակ հանկարծ սկսեց պպզել ու պարողների ոտքերի տակ ինչ-որ բան փնտրել, երևի հավ։

Վիզս երկարեցի, բայց այնտեղ բան չէր երևում։
Երբ պարը վերջացավ, հայրս ու քեռի Աբոն, քափ ու քրտինքի մեջ կորած, նստեցին, ես հարցրի, թե հավը բռնեցի՞ն։
- Հավ չէր, կապույտ թռչուն էր, ճուտի՛կս,- ասաց քեռի Աբոն ու սկսեց քրքջալ։

Հետո, շատ ուշ, ես հասկացա, որ այնտեղ ոչ մի հավ կամ կապույտ թռչուն էլ չկար, պարելու ձև էր։

Թամադան միկրոֆոնով ասաց, որ հեռավոր Աշխաբադից թե Տաշքենդից փեսայի հորեղբոր որդի Սլավիկը հարսի համար չորս հարյուր ռուբլանոց մատանի է բերել և ուզում է հարսանքավորների ներկայությամբ մատանին արժանացնել հարսի քնքուշ մատին։ Թամադան թվարկեց մի քանի մարդկանց անուններ էլ, որոնք ինչ-որ նվերներ վերցրած, լայն-լայն ժպտալով ու պարելով, մոտեցան հարսին։ Երբ նվերներ տալու արարողությունն ավարտվեց, քեռի Աբոն սրբեց յուղոտ բեղերն ու ասաց.

- Այդ ծիպլիներին ես մի ամսվա աշխատավարձովս կգնեմ։
- Չէ՜ մի,- ասաց հայրս, ու քեռի Աբոն վիրավորվեց և սկսեց հորս ինչ-որ բան ապացուցել։

Նրանք մի քիչ վիճեցին, քեռի Աբոն ասաց, որ հորս հետ այլևս չի խմելու, խռոված վեր կացավ ու մի քանի կենաց հետո երկու քեռիների հետ նորից հայտնվեց մեր սեղանի մոտ։ Նա համբուրվեց հորս հետ, և հարևան սեղանից մի ջահելի էլ կանչեցին ու սկսեցին խմել ծաղիկների կենացը։ Հայրս բաժակը շուռ տվեց, իսկ նորեկներից մեկն ասաց, որ ափսոս է ու սկսեց օղոտված անձեռոցիկը մզել բաժակի մեջ։

Երաժիշտները մի ուրախ պար թնդացրին, և քեռի Աբոն իր բաժակի մեջ մի տասնոց խցկեց ու գնաց պարելու։ Երբ նրան մի կերպ հանեցին պարի հրապարակից, նրա ձեռքի բաժակի մեջ այլևս տասնոցը չկար։ Նրանք, որ քեռի Աբոյին քշել-պոկել էին պարելուց, նստեցին մեզ մոտ դատարկված աթոռներին ու նորից սկսեցին խմել ծաղիկների կենացը։ Քեռի Աբոն ասաց. «Մեր կրուգի կենացը» և խմեցին։ Հետո խմեցին հենց այնպես։ Չասացին, թե ում կենացն է։ Գուցե ասացին, չեմ հիշում։ Այդ ժամանակ ես քնեցի և երազում տեսա, որ մարդիկ մեղրաճանճերի պես տզզալով մտնում են ականջներիս մեջ, նվագում ու գոռում։

Հանկարծ նրանցից մեկը կատաղած դուրս թռավ ականջիցս, սեղանից վերցրեց օղու շիշն ու թափով շրխկացրեց գլխիս։ Վախից վեր թռա։ Մեր սեղանակիցներից մեկը սեղանի տակ ջարդված բաժակի կտորներ էր հավաքում։ Հարսանիքը շարունակվում էր, բայց հարսանքավորների կեսը չկար։ Ծխի, օղու և զանազան կերակուրների համատեղ բուրմունքից գլուխս պտտվում էր։ Երբ մենք վեր կացանք, որ հրաժեշտ տանք, քեռի Աբոն ասաց, որ թամադան չորս կենաց բաց է թողել և սեղանից վերցրեց դատարկ շշերից մեկը։

- Սա տանեմ, տանը մարդավարի խմենք,- ասաց նա։

Մեր սեղանի քեռիները նրանից մի կերպ խլեցին դատարկ շիշը և երբ նրան հազիվ հասցրել էին դռներին, հանկարծ ազատվեց իր թիկնապահներից ու ասաց, որ Ալինային հրաժեշտ չի տվել, և շրջվելով, սկսեց համբուրել հավ բռնող քեռուն։ Հիմա էլ հավ բռնող քեռին չէր ուզում բաց թողնել քեռի Աբոյին։ Նրանք ինչ-որ բան են պատմում ու, իրար քաշքշելով, ճոճվում։ Հավ բռնող քեռին օրորվելով պտտվեց քեռի Աբոյի շուրջն ու, նրան կորցնելով, սկսեց հորս բացատրել, որ երաժիշտները փինաչիներ են։ Հետո նորից գտավ քեռի Աբոյին, սեղմեց ձեռքն ու ասաց. «Ցավդ տանեմ»։

Հայրս մեր սեղանակիցներին ասաց, որ Աբոն աննման մարդ է, և նրա հետ արժե մինչև լույս խմել։ Հետո քեռի Աբոյին ու մեզ մեքենայի մեջ դրեցին, և երբ վարորդն ուզում էր գործի գցել մեքենան, Քեռի Աբոն դուրս եկավ ավտոմեքենայից ու սկսեց զրուցել մի անծանոթ ծերունու հետ։ Նրան հազիվ պոկեցին ծերունուց ու գցեցին մեքենայի մեջ։ Այդ ժամանակ ծերունին բղավեց, որ ինքն էլ է ուզում մեզ հետ գալ։ Նրան մի կերպ պահեցին, և երբ մեր մեքենան մի քիչ առաջ շարժվեց, նկատեցինք, որ հայրս չկա։ Նա զրուցում էր մեր ջահել սեղանակցի հետ ու կախվում վերջինիս վզից։ Չորս քեռի հորս մեծ դժվարությամբ ավտոմեքենայի մեջ դրին, և մեր մեքենան պոկվեց տեղից։

Մեքենայի մեջ ես նորից քնեցի, իսկ այդ օրն ամբողջ գիշեր թավալվում էի անկողնում ու կենացներ ասում։

Օգոստոս, 1985 թ.