02.07.2017

Գրպանահատը


Ժամանակ առ ժամանակ մի հաղորդում է աչքովս ընկնում։ Մեր փոքրիկներն են երբեմն դիտում այդ հաղորդումը և անսխալ գուշակում որոնվելիք բառը։ Հ2-ով է հեռուստաեթեր արձակվում և կարծեմ կոչվում է՝ «Օդից փող»։

Ամեն անգամ այդ հաղորդումը վարող, չաչանակի պես, ինչպես առատության եղջյուրից, տխմարություններ դուրս տվող ու շաղակրատող սույն անթրաշ ջահելին հեռուստաէկրանին տեսնելիս, հազիվ եմ ինձ զսպում, որ հեռուստացույցը դուրս չնետեմ պատուհանից։ Երբ հազարավոր շնորհալի և տաղանդավոր ջահելներ աշխատանք չեն գտնում, նրանցից շատերն էլ արտագաղթում են երկրից, հայկական բացարձակապես բոլոր հեռուստատեսություններում ահա այսպիսի խաբեբաներ ու ոչնչություններ են աշխատում և աղտոտում հեռուստաեթերն ու մարդկանց հոգիները, այսօրինակ լպիրշներն էլ օրը ցերեկով թափ են տալիս միամիտ մարդկանց գրպանները։ Ու զավեշտն այն է, որ այս գրպանահատ չաչանակը որքան շատ է շաղակրատում ու ժամանակ սպանում, այնքան ավելի շատ փող է «օդից» մտնում իր և իր խաչագող տերերի գրպանը։ Իրոք որ՝ օդից փող...

Բոլոր ժամանակներում ես միշտ էլ արհամարհել եմ խաբեբաներին ու «մեծապատիվ մուրացկաններին», բայց այս «անկախության» տարիներին խաբեբայության առատությունից, սրիկայության համատարած ու լայնածավալ այս արշավանքից ես սկսել եմ նրանցից զզվել ու ատել նրանց...

Բարև, կոլեգա


Շարքային հհկ-ական Գալուստ Շանմազյանը աշխատանքի շտապելիս, խռպոտ մի ձայն լսեց՝ «Բարև, կոլեգա»։ Շուրջը նայեց, ծանոթ դեմք չգտավ, իսկ մոտերքում, ծառի տակ մի շուն էր մեկնվել և թախծոտ աչքերով իրեն էր նայում։ Շանմազյանը մտածեց, որ այդ անհայտ «բարևն» իրեն չէր ուղղված, առավել ևս, որ մերձակայքում կոլեգայի դեմք չտեսավ։ Թերևս երկու կոլեգաներ իրար բարևել ու շտապել էին իրենց գործին։

Մի քանի օր հետո նույնը կրկնվեց՝ «Բարև, կոլեգա», և նույն անծանոթ դեմքերն ու քիչ հեռվում ծառի տակ պառկած թախծադեմ շունը։ Երրորդ անգամ երբ նույն փողոցով անցնելիս Գալուստ Շանմազյանը դարձյալ լսեց խռպոտ «Բարև, կոլեգա»-ն և շուրջը նայեց, նկատեց, որ մերձակայքում գրեթե մարդ չկա, իսկ շունը դարձյալ նույն ծառի տակից իրեն է նայում։

Երևի ինձ մոտ հալյուցինացիա է սկսվում,- մտածեց շարքային հհկ-ականը՝ շարունակելով ճանապարհը։

- Բարևիս էլ չես պատասխանում, կոլեգա,- լսեց Շանմազյանն ու այս անգամ զգաց, որ ձայնը գալիս է այն ծառի տակից, որտեղ շունն էր նստած ու իրեն է նայում։
- Ի՞նչ ես զարմացած աչքերդ պլշել։ Քեզ բարևում եմ, ձևեր ես թափում իբր ինձ չես տեսնում,- նույն խռպոտ ձայնով բառերը հստակ արտաբերեց ծառի տակ նստած շունը։

- Դու այդ ի՞նձ ես դիմում,- զարմացած հարցրեց Շանմազյանը։
- Չէ, Հռոմի պապին կամ Վալոդ Պուտինին եմ դիմում,- հեգնեց շունը,- բայց ոնց որ արդեն դու-ի անցար, դա լավ է։

- Ես ու դու ի՞նչ կոլեգա,- դժգոհեց հհկ-ականը։
- Պահո՜,- հիմա էլ փորձում ես վիրավորված ձևանալ։

- Այո՛։ Մենք ի՞նչ կոլեգա։ Ես մարդ եմ, դու շուն ես։ Ես կանոնավոր աշխատանք ունեմ, դու պարապ ծառի տակ մեկնված, ինձ նման արժանապատիվ մարդկանց վիրավորում ես։
Շունը սկսեց բարձրաձայն քրքջալ.
- Պա՜հ, կանոնավոր աշխատա՜նք, մա՜րդ, արժանապատվությո՜ւն... Չէ՜ մի, էշի պոզեր։ Կոլեգա, սկզբում բարևիս չէիր պատասխանում, հիմա էլ ինձ փորձում ես հիմարի տեղ դնել։

- Ես քո կոլեգան չե՛մ,- Շանմազյանը լրջորեն զայրացավ,- ավելի ճիշտ՝ դու իմ կոլեգան չես...
- Այստեղ մոտիկ սրճարան կա, կարող եմ մի բաժակ սուրճ և հյութ հյուրասիրել։ Նաև կարգին կզրուցենք՝ առանց էմոցիաների, ինչպես հավասարը՝ հավասարի հետ,- ասաց շունը։

- Դե, ռադդ քաշի՛ր, տխմա՛ր շուն,- զայրույթից Շանմազյանն արդեն կապտել էր։
- Արդեն ինձ վիրավորում ես։ Պա՜հ, չես ուզում, չեմ էլ հյուրասիրի,- շունն ակնհայտ նեղացել էր։- Էս ի՞նչ մարդիկ են, ուզում ես լավություն անել, քեզ կոպտում են։

- Բայց դո՛ւ սկսեցիր, դու ինձ «կոլեգա» անվանեցիր,- ասաց հհկ-ականը։
- Հո՞ քեզ գեներալ կամ Նապոլեոն Բոնապարտ չանվանեցի։ Ընդամենը ասացի այն, ինչ կա՝ մենք կոլեգաներ ենք...

- Այդ ինչպե՜ս։
- Մենք օրվա հացը նույն ձևով ենք վաստակում՝ մեր տերերին ծառայելով, նրանց քմահաճույքները կատարելով, քսմսվելով, մեր հնազանդությունը ամեն վայրկյան հայտնելով նրանց։ Դու՝ քո տիրոջը, ես՝ իմ տիրոջը,- ասաց շունը։- Իբր չգիտե՞ս այդ հասարակ բանը, կոլեգա։

Շանմազյանը կրկին կապտել էր։ Կարծես փորձում էր ինչ-որ բան ասել, բերանը բացուխուփ էր անում, բայց այնտեղից հոդաբաշխ ոչ մի բառ դուրս չեկավ։ Ավելին՝ ինչ-որ խռպոտ ձայներ էր հանում, որ նման էր այն նույն ձայնին, որն այդ մի քանի օրը լսվում էր ծառի տակից՝ «Բարև, կոլեգա»...

Գարեգին պապս


Գարեգին պապս մեր գյուղի ամենանշանավոր, ամենավաստակաշատ ու ամենատաղանդավոր հայհոյողն էր (մյուս՝ Հովսեփ պապիս չեմ տեսել. նա զոհվել էր երկրորդ աշխարհամարտում՝ Կերչում)։ Այնպես գեղեցիկ ու պատկերավոր էր հայհոյում, բազմահարկ ու նրբարվեստ, որ լսողների մեծ մասը գեղարվեստական հաճույք էր ստանում դրանից։
Սակայն պապս միշտ հավատարիմ էր մնում իր սկզբունքներին. երբեք չէր հայհոյում գյուղամիջում, որտեղ համեմատաբար մարդաշատ էր, դրսում՝ կանանց ու երեխաների, անծանոթ մարդկանց ներկայությամբ...

Հայհոյելու պատճառ միշտ կար ու կար. էշը զռռում է, շունը չափն անցած հաչում է, հավերը մտել են բանջարանոց ու տակնուվրա են անում մարգերը, հորթը տրտինգ է տալիս ու չարաճճիություններ անում և այլն, ու նման դեպքերում պապիս հայհոյանքի տոպրակը միշտ բաց է։

Սակայն, այնուամենայնիվ, չափազանց պարզամիտ ու զուլալ, ազնվահոգի և սրտաբաց մարդ էր պապս։ Այդ պատճառով նրան ճանաչողները հարգում ու սիրում էին անվնաս ու բարեհոգի այդ մարդուն։

Շատ փոքր եմ եղել։ Պատմում են, որ մայրս հիվանդ էր, տեղափոխել էին հիվանդանոց, հայրս աշխատանքի էր, և ինձ գյուղ էին տարել՝ թողել պապ ու տատիս խնամքին։ Ես դեռևս չէի վարժվել առանց ծնողների ներկայության ու հոգատարության մնալու որևէ տեղ, լալիս ու ասում էի՝ մայրիկիս ու հայրիկիս եմ ուզում։ Պապ ու տատս, հորեղբայրս չէին կարողանում լռեցնել ինձ։ Խեղճերն անօգուտ տանջվում էին՝ ինձ հանգստացնելու համար։ Արդեն գիշեր էր։ Երբ կարծես թե մի փոքր հանգստացել ու լռել էի, նկատեցին, որ պապս չկա։ Փնտրեցին բակում՝ չկար։ Վերջապես նրան գտան գոմում՝ նստած, լուռ արտասվում էր։ Զարմացած հարցրին՝ ի՞նչ է պատահել, Կարակին (մեզ մոտ Գարեգինին Կարակին էին ասում), խեղճ-խեղճ պատասխանել է՝ ախր էդ փոքրիկի լացից սիրտս կտոր-կտոր է լինում, մեղք է...

Վաղուց չկա պապս, բայց առայսօր պարզ ու հստակ հիշում եմ նրա բարի ու ազնիվ դեմքը, երկնքի պես կապույտ ու զուլալ աչքերը...

Սև ու սպիտակ մտորումներ


Իմ շատ հարգելի ընկեր-բարեկամները հաճախ են ինձ խնդրում մեր իրականության, մերօրյա բարքերի դատապարտելի, այսպես ասած, «նեգատիվ» երևույթներից բացի գրել նաև մեր կյանքի լավ ու ընդօրինակելի երևույթների մասին։

Հարգելիներս, իշխանական հեռուստաալիքներն ու տպագիր և էլեկտրոնային թափոնը զօր ու գիշեր տնտեսական աճերի մասին են շեփորում։ Ու որքան ստվարանում է աղքատ բնակչության բանակը, նույնքան մեծանում են տնտեսական աճի տոկոսները։ Իմ հրատարակած թերթում ես ներկայացնում էի թե՛ սևը, թե՛ պեղելով հայտնաբերած սպիտակը։

Բայց ասենք թե գրեցի, որ սփյուռքի մեր հայրենակիցներն իրենց և իրենց երեխաների բերանից կտրում, փող են տնտեսում, գումարներ են հանգանակում և մեզ մոտ կրթօջախներ ու բազում այլ անհրաժեշտ օբյեկտներ հիմնում... Սակայն չեմ կարող միաժամանակ չհիշեցնել, որ այստեղ ապրում են հարյուրավոր գիշատիչներ, որոնց մեկ ամսվա թալանը երիցս, բազմիցս գերազանցում է սփյուռքի մեր ազնվագույն հայրենակիցների մեկ տարվա եկամուտը՝ միասին վերցրած։ Ինչպե՞ս չասեմ, որ թշնամին միայն սահմանի հակառակ կողմում չէ, և որ ներսի հրեշը երիցս վտանգավոր, ստոր ու նենգ է...

Այնպես որ, մեծն Թումանյանի ասած՝
«Էհ, մի՛ խոսեցնի, աստված կըսիրես,
Թե չէ մի ղաչաղ կդառնամ ես էլ...»։

Գողերը տարբեր են լինում։ Կա ձու գողացող, որ ինչպես հայտնի ասացվածքն է ուսուցանում, հետո ձի է գողանում։ Գիրք թռցնողներ էլ կան, որոնք ինչ-որ ցիտատ են մեջբերում, որ իբր գրքի գողը գող չէ։ Բայց իրականում գողությունը մնում է գողություն, անկախ նրանից գի՞րք ես թռցնում, թե՞ միրգ։ Կան գողեր, որ միայն հարուստներին են թալանում և այլն։ Ի դեպ, վերջիններին ես մի թեթև հարգում եմ...

Բայց, ըստ իս, ամենասարսափելին պաշտոնագողերն են։ Սրանք իրենց մեջ խտացնում են գողի ամենաստորակարգ հատկությունները։ Սրանք, ժողովրդի լեզվով ասած, մոր ծիծ կտրող են։ Վերջին 25-30 տարում Հայոց երկրում ձևավորվել է պաշտոնագողերի մի ստվար բանակ։ Ամենաստոր ճանապարհներով՝ խաբեությամբ, կաշառատվությամբ, ընտրակեղծարարությամբ, անգամ իրենց հակառակորդներին ֆիզիկապես ոչնչացնելով, սրանք այսօր տիրացել են, ավելի ճիշտ՝ բարձր աթոռներ են գողացել և իրենց երևակայում են «էլիտա»։ Մինչդեռ այս պաշտոնագողերի քոքը մինչև չկտրվի, ոչ միայն պետություն չենք դառնալու, այլև ուղիղ գծով սլանալու ենք անդունդ։ Ցավոք, առայժմ այդ ճանապարհին ենք...

Իմ ավագ ընկերն ու լավ բարեկամն է պատմում. «Խորհրդային տարիներին էր, երբ օդակարգավորիչները, օդորակիչները զարդարում էին միայն բարձր պաշտոնյաների աշխատասենյակները։ Մոսկվայում մի պրոֆեսորի դասաժամն էր։ Տոթ օր էր, ուսանողները ամառային թեթև հագուստներով էին, իսկ պրոֆեսորը՝ կոկիկ կոստյումով ու փողկապով։ Կուրսի ավագը ներողություն խնդրեց ու հարցրեց պրոֆեսորին.
- Շատ տոթ է, ինչո՞ւ ձեր պիջակը չեք հանում։
- Ձեր նկատմամբ ունեցած իմ հարգանքից,- ժպտալով պատասխանեց պրոֆեսորն ու շարունակեց դասախոսությունը»։

Հիշեցի ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի բոլորին ծանոթ ժիլետը։ Բայց այստեղ թերևս կարծիքները կարող են բաժանվել՝
Առաջին. դա անկուլտուրականություն է, ոչ հարգալից վերաբերմունք ներկաների հանդեպ,
Երկրորդ. այդ միջավայրին դա էլ է շատ։ Կարապետյանն այդ մարդկանց շատ հանգիստ կարող է ներկայանալ նաև մայկայով ու տրուսիկով...

Որքան էլ փորձենք Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ երևալ, որքան էլ հեքիաթներ ու առասպելներ հյուսենք «հայի հետին խելքի» կամ «ներկա մտքի թռիչքների», մեր բազմահատոր արժանիքների մասին, սիրենք չափվել աշխարհի հզորների հետ՝ անգամ խորհուրդներ ու դասեր տալով նրանց, մոռանալով, որ նախ պիտի կարողանանք հասնել Մոզամբիկին կամ Փղոսկրի ափին, փաստն այն է, որ մենք մեր պարզամտությամբ, առավել հաճախ մանկան վերլուծական գիտելիքներով շարունակում ենք ետ մնալ բազմաթիվ նրանցից, ովքեր դեռ ծառի վրա էին, երբ մենք թատրոն ունեինք։ Մեզանում հարգի է ցուցամոլությունը, ցուցադրականությունը, ձև ու բովանդակությունից նախընտրում ենք ձևը, արտաքինը։

Մեր չափանիշներով մարդ կամ հերոս է կամ ոչինչ, գեներալ է կամ շարքային։ Միջին չկա։ Արցախյան պատերազմից հետո տեսեք քանի՜ գեներալներ են լույս աշխարհ եկել, քանի՜-քանի մեդալակիր-շքանշանակիր հերոսներ ունենք ու դեռ շարունակում են ծնվել, ինչպես սնկերը անձրևից հետո։ Մեկը որ սովորական մի լավ բան է անում, ասում ենք՝ հերոս է։ Ու հաջորդ օրը, երբ այդ «հերոսին» տեսնում ենք այնպիսին, ինչպիսին իրականում կա, մի հարվածով նրան գցում ենք այն նույն փչովի պատվանդանից, որի վրա մենք ինքներս ենք ցցել։ Չգիտեմ, գուցե այս ամենը գալիս է մեր միամտությունից, դարեր շարունակ այդպես էլ ինքներս մեզ և աշխարհը չճանաչելուց, պատրանքներով, սին հույսերով ապրելուց ու ցանկացած երևույթի խորքը տեսնելու անկարողությունից։ Չը-գի-տեմ։