Լեռնաշենցիք Մոսկվա գնալու համար պետք է Լեռնաշենից ավտոմեքենա նստեն, հասնեն շրջկենտրոն, շրջկենտրոնից նորից պիտի ավտոմեքենա նստեն, հասնեն մարզկենտրոն։ Մարզկենտրոնը Լեռնաշեն չէ, ինքնաթիռ ունի, օդանավակայան ունի, և ինքնաթիռով մայրաքաղաք կարելի է հասնել ընդամենը կես ժամում։ Իսկ մայրաքաղաքից Մոսկվա գերձայնային ինքնաթիռով մեկ ու կես ժամվա «ճանապարհ» է։
Փոստատար Սահակ Ավագյանը Մոսկվա չէր գնում, և առհասարակ ոչ մի լեռնաշենցի Մոսկվայում երբեք չի եղել։ Նա գյուղի փոստը պիտի հասցներ շրջկենտրոն։ Իսկ Լեռնաշենից շրջկենտրոն փոստի ավտոմեքենայով ընդամենը կես ժամվա ճանապարհ է։
Դեկտեմբերի վերջն էր։ Լեռնաշենում կեսգիշերից թանձր ձյուն էր մաղում։ Իսկ առավոտյան քամի էլ սկսվեց ու դժվար էր հասկանալ՝ ձյունը գետնից երկինք է համբարձվո՞ւմ, թե՞ երկնքից է ցած իջնում։ Սահակ Ավագյանը ձյան խելահեղ պարն էր դիտում ու մտածում, որ այնքան էլ լավ չէ, որ փոստի ավտոմեքենան չի աշխատում։ Երկու ծանրոցն ու նամակների կապոցը ձեռքին նա կանգնեց Լեռնաշենը շրջկենտրոնի ու մեծ աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհին և հասկացավ, որ երեկվանից այդ ճանապարհով ոչ մի մեքենա չի անցել։ Բայց քանի որ այդ ճանապարհով մեծ աշխարհի հետ կապված են հինգ գյուղ ևս, մտածեց, որ հավանաբար ավտոմեքենա կլինի։
Սահակ Ավագյանը սկզբում հաճույքով էր քայլում ծնկներին հասնող ձյան միջով։ Նույնիսկ նրան թվաց, որ այդպես, առանց մեքենայի ավելի լավ է։ Օդն սառն ու մաքուր էր, իսկ կրունկների տակից լսվող ձյան փափուկ ճռճռոցը՝ հաճելի։ Նա սկսեց մտածել, որ հավանաբար հինգ-տասը օր հետո իր մոտ գտնվող նամակներն ու ծանրոցները կհայտնվեն երկրի ամենատարբեր ծայրերում, և նրանք, որ պիտի ստանան նամակներն ու ծանրոցները, երևի չհասկանան, թե դրանք ինչպես են իրենց հասել։
Մի ժամ հետո Սահակ Ավագյանը հասկացավ, որ առանց մեքենայի, սառած ոտքերով գնալ չի կարող։ Բայց մեքենա չկար։ Իսկ նորից ետ դառնալը հիմարություն կլիներ։ Եվ երբ մոտերքում ավտոմեքենայի դռռոց լսվեց, նա մոռացավ ոտքերի ցավն ու հեռվից սկսեց վայելել փափուկ ու տաք ավտոմեքենայով գնալու հաճույքը։ Մեքենան բեռնատար էր, և վարորդից բացի մեկն էլ կար խցիկում։ Փոստատարը տաքուկ խցիկում նստելու հաճույքը փոխարինեց բեռնատարի թափքում կուչ գալու անհրաժեշտությամբ ու մտածեց, որ դա ավելի լավ է, քան սառած ոտքերով ավելի քան երեսուն կիլոմետր ճանապարհ անցնելը։ Ավտոմեքենան մոտեցավ, հավասարվեց Սահակ Ավագյանին ու վարորդն ուսերը ցնցելով մի շարժում արեց, որ նշանակում էր. ոչինչ չեմ կարող անել, ինչպես տեսնում ես, տեղ չկա։ Երբ մեքե-նան անցավ ու անհետացավ ինչ-որ տեղ, նրա թափքը դատարկ էր։ Փոստատարը մտածեց, որ երևի ոչ մի ավտոմեքենա էլ չկար, աչքին է երևացել։ Ու երբ նորից շարունակեց ճանապարհը, նրա մեջ ինչ-որ բան էր սասանվել, և նա չկարողացավ հասկանալ, թե դա ինչ էր...
Քայլելն ավելի դժվարացավ, իսկ ձյան պարը դեռ չէր դադարել։ Սահակ Ավագյանը չէր հասկանում, թե ուր է գնում և ինչի համար։ Նրան թվաց, թե բեռնատարի տեսիլից հետո մի ամբողջ հավիտենություն է անցել։ Բացի ձյան ու քամու խելագար զուգապարից, աշխարհում ամեն ինչ անշարժացել էր։ Ուզում էր նայել թևի ժամացույցին, բայց մտածեց, որ ժամանակը նույնպես կանգ է առել, անշարժացել։ Նա վաղուց մոռացել էր սառած ոտքերի մռմռոցն ու թվում էր, թե իսկի էլ չի քայլում, ոտքեր չունի, ծանր լողում է ճերմակ տարածության մեջ։ Կարծես երազում ինչ-որ ձայն լսեց, կանգ առավ ու ետ նայեց։ Ավտոմեքենա էր։ Սահակ Ավագյանը կարծես արթնացավ հավիտենական անզգայությունից ու հասկացավ, որ կյանքն ամենևին էլ կանգ չի առել։ Նայեց մոտեցող ավտոմեքենային ու աշխարհում, բացի մոտեցող ավտոմեքենայից, ոչինչ չէր տեսնում։ Չէր տեսնում ձյան խելահեղ պարը քամու նվագի տակ, աշխարհում չկար Լեռնաշեն ու շրջկենտրոն, կար շարժվող ավտոմեքենա, և այդ ավտոմեքենան միայն Սահակ Ավագյանի համար էր ստեղծված։
Ավտոմեքենան եկավ հավասարվեց նրան, ու վերջինս ավտոմեքենայի մեջ, վարորդի կողքին, նկատեց Վասակ Կարախանովիչին, որ այնպես էր տարածվել մեքենայի մեջ, կարծես մոր արգանդից հենց այդպես, ավտոմեքենայով է դուրս եկել։ Իսկ Վասակ Կարախանովիչը կարծես ամենևին էլ չնկատեց Սահակ Ավագյանին։ Ճանապարհին ոչ մի Սահակ Ավագյան էլ չկար, հեռագրասյուն էր, անտեր կոճղ էր, մոլորված ծառ էր ամայի դաշտում։ Եվ երբ Վասակ Կարախանովիչն իր պաշտոնական ավտոմեքենայով գնաց կորավ ճերմակ անհայտության մեջ, փոստատար Սահակ Ավագյանն ինքն էլ չիմացավ, թե ինչպես ձեռքից սահեցին նամակներն ու ծանրոցները։ Երկար նայեց դեպի հեռուն, ուր այլևս մեքենա չկար, մեքենայի մեջ ծանր-ծանր բազմած Վասակ Կարախանովիչ Հակոբյան չկար, ու Սահակ Ավագյանին աշխարհը թվաց տխուր ու ձանձրալի։ Խեղճ ու անօգնական կանգնել անվերջանալիորեն երկար ճանապարհի ինչ-որ կետում, իրեն զգում էր անգթորեն կողոպտված ու միայնակ։
Սահակ Ավագյանը չհասկացավ, թե ինչու գետնից վերցրեց նամակների կապոցն ու չհասկացավ, թե ինչու հանկարծ նայեց ծանրոցներին ու նրանցից մեկի վրա կարդաց. քաղաք Մուրմանսկ, Հակոբյան Ալբերտ Վասակի... Նա ցանկացավ ջարդուփշուր անել ծանրոցը, պարունակությունը թափել ու կոխկրտել, կոխկրտել նաև իր անզորությունը, բայց մտածեց, որ որդին մեղավոր չէ։ Գուցե չգիտե, որ հայրը՝ Վասակ Կարախանովիչ Հակոբյանը, սրիկա է, բյուրոկրատ է... Կամ եթե գիտե էլ, ի՞նչ մեղք ունի, որ հայրը տասը տարում գյուղը, կոլտնտեսությունը քանդել է, գյուղից ու գյուղատնտեսությունից առհասարակ ոչինչ էլ չի հասկանում, բայց լավ թիկունք ունի։ Տասը տարի առաջ քաղաքում վարորդ էր։ Հետո գյուղատնտեսականն ավարտեց... հեռակա։ Հեռակա կարգով ծանոթացավ գյուղին ու գյուղատնտեսությանը և հիմա իր հեռակա գիտելիքները կիրառում է կյանքում։ Ակումբի բակում ծաղկանոց կար ու աղբյուր։ Տասը տարում աղբյուրը դարձրեց ցայտաղբյուր ու չհասկացավ, որ աղբյուրը մարդկանց շատ էր պետք։ Իսկ ծաղկանոցի համար նոր սերմեր բերեց։ Ու երբ վերևից, շրջկենտրոնից մարդիկ են գալիս, ցայտաղբյուրն ու ծաղկանոցն է ցույց տալիս։ Իսկ պահեստապետ Սիմոնը, շողոքորթ ժպիտը դեմքին, ուզում է ապացուցել, որ առաջ ծաղիկներն այնպես լավ չէին բուրում, ինչպես հիմա, և ջուրն էլ ճիշտ չէր հոսում։ Ու նրանք, որ վերևից, շրջկենտրոնից են եկել, գիտեն, բայց չեն ուզում նկատել, որ Վասակ Կարախանովիչը ինքնագլուխ կերպով Լեռնաշենի մերձակա անտառը դարձրել է եգիպտացորենի դաշտ, իսկ փաստաթղթերում այդ վեց-յոթ հեկտար տարածությունը չի նշվում...
Փոստատար Սահակ Ավագյանը մոռացել էր, թե երբ է դուրս եկել գյուղից ու ինչքան ժամանակ է այդպես քայլում։ Նայեց թևի ժամացույցին ու զարմացավ, որ ընդամենը հինգ ու կես ժամվա ճանապարհ է անցել։ Ոտքերի ցավն ավելի է սաստկացել, և նա ճերմակ ճանապարհին մեկնվելու պահանջ էր զգում։ Իսկ ճանապարհը վերջ չուներ։ Ինչպես վերջ չկար ձյան ու քամու կատաղի պարին։
Սահակ Ավագյանը չգիտես ինչու ետ նայեց, ու մոտեցող ավտոմեքենան ճերմակ տարածության մեջ ճախրող ճերմակ կարապ թվաց։ Նայեց մոտեցող ավտոմեքենային, որ ճերմակ կարապ կթվար, ու սիրտը սկսեց ուժգին զարկել։ Ավտոմեքենայի մեջ վարորդն էր ու մի աղջիկ։ Եվ մի քանի վայրկյան հետո, երբ Սահակ Ավագյանը նայեց հեռացող ավտոմեքենային, որ ճերմակ կարապ կթվար, չհասկացավ, թե ինչու ամեն ինչ հանկարծ ծածկվեց անգույն մշուշով։ Նա չտեսավ, թե ինչպես իր մեջ ինչ-որ շատ մեծ բան փլվեց, չհասկացավ, թե հանկարծ ուր վազեցին ոտքերը, և ինչու կտրված ծառի պես ընկավ ձյան վրա։ Հետո, ինչպես երազում, տեսավ, որ իրեն ուզում են ինչ-որ տեղ խցկել, բայց չեն կարողանում։ Հետո կարապի պես ճերմակ ավտոմեքենա տեսավ, որի դուռը բաց էր։ Ուզում էր ներս մտնել, բայց չէր կարողանում, ոտքերը այս ու այն կողմ էին փախչում։ Հետո նրան թվաց, թե նստած է ճերմակ կարապի վրա ու ճախրում է անհունության մեջ։ Եվ երբ ծանրորեն բացեց կոպերը, զարմացավ, որ ավտոմեքենայի մեջ է։ Աչքերը նորից փակեց, բայց այլևս ճերմակ կարապ չկար։ Ու կարծես ոչ թե ինքը, այլ հեռվում, ինչ-որ տեղ մտածում են, թե որն է երազ, կարա՞պը, թե՞ ավտոմեքենան։
- Արթնացա՞ր։ Երևի գիշերը լավ չէիր քնել։ Իսկ մենք զարմացել էինք, թե հանկարծ ո՞ւր չքացար ճանապարհից։ Եթե այս աղջիկը ետ չնայեր, երևի այդպես էլ մինչև կյանքիդ վերջ քնեիր ձյան տակ,- լսվեց վարորդի ձայնը, և Սահակ Ավագյանը շատ հեռվից, ասես մշուշի միջից, սկսեց կամաց-կամաց հասկանալ ամեն ինչ։
Նա ցանկանում էր ինչ-որ բան ասել, բայց չէր կարողանում։ Ու թվաց, թե խոսելն էլ էր մոռացել։ Ձեռնոցներն ուզում էր հանել, չկարողացավ, ձեռքերը սառն ու անզգա էին։ Ատամներով պինդ բռնեց ձեռնոցներից և սկսեց ձգել։
- Երևի շատ ես սոված, ձեռնոցներից ես սկսել,- նորից լսվեց վարորդի ձայնը, և փոստատարը հասկացավ, որ դիմացը, հայելում ամեն ինչ երևում է ու մի տեսակ անշարժացավ։
- Հայրի՛կ, ձեռքդ տուր օգնեմ,- ասաց աղջիկն ու երկուսով հազիվ դուրս քաշեցին սառած ու կուչ եկած մատներին սոսնձված ձեռնոցները։
- Ինչքա՜ն սառն են, թողեք շփեմ...
- Դու էլ գործ գտար։ Գուցե ջուր դնես ու ոտքերն էլ լվաս։ Վարպե՛տ, իսկ դու խոսելու միտք չունե՞ս։ Մի անեկդոտ պատմիր, միայն առանց մանրամասնությունների, աղջիկ կա...
Աղջիկն արհամարհանքով նայեց խոսողի կողմն ու շարունակեց շփել փոստատարի սառած մատները։
- Էդ ծանրոցները չլինի՞, թե ինձ համար ես բերել։ Գիտե՞ս ինչ, արի բացենք, տեսնենք մեջն ինչ կա։
Աղջիկը նորից նայեց վարորդին, բայց ոչինչ չասաց։
- Լա՛վ, ծանրոցներդ պետք չեն, նամակներդ էլ հազիվ հետաքրքիր լինեն։ Գյուղացիք ի՞նչ պիտի ուղարկեն. մածուն, չիր ու չամիչ կամ հոտած պանիր։ Վարպե՛տ, իսկ գուցե մի բան երգես...
- Վե՛րջ տուր,- ճչաց աղջիկը։
- Լավ, ինչո՞ւ ես զայրանում։ Իսկապես ճիշտ են ասում, որ կանայք կատակից բան չեն հասկանում։
- Դեռևս կինդ չեմ...
- Մարդ կատակից էլ զայրանա՞,- վարորդը հայելու մեջ փնտրեց փոստատարի հայացքը, բայց չգտավ։- Վարպե՛տ, գյուղում ի՞նչ ես գտել, հարյուր ռուբլով տուն կպահե՞ն։ Այսինքն ո՞վ գիտե, կանաչեղեն բան կա, վաճառում ու թաքուն հարստանում եք։ Բայց էդ գյուղացիքդ շատ ժլատ ժողովուրդ եք։ Փողը սնդուկում եք պահում, կարծես էն աշխարհում պիտի վայելեք։ Լավ չէր լինի՞ մի ավտոմեքենա գնեիր ու էս սառնամանիքին էլ ճանապարհին չքնեիր։
- Դու վատ մարդ ես,- Սահակ Ավագյանը շատ հեռվից հազիվ լսեց իր ձայնը։
- Վերջապես ձայնդ լսեցինք։ Ասում ես վատ մարդ եմ, հա՞։ Որ վատ մարդ եմ, ինչո՞ւ քեզ չթողեցի ճանապարհին քնած։
- Չվերցրիր։ Ասացի՝ չվերցրիր։ Եթե ետ չնայեի, չէիր վերցնի։ Հետաքրքրությունից կանգնեցրիր։ Ասում էիր գյուղացի մարդ է,- զայրույթից աղջիկը կարմրել էր,- ասում էիր, թե երրորդն ավելորդ է։
- Լա՛վ, մի չափազանցացրու։ Ես տաքսու շոփեր չեմ, որ ամեն մի պատահական մարդու համար մեքենա կանգնեցնեմ։
- Մեքենան կանգնեցրո՛ւ։
Վարորդը մեքենան արգելակեց ու զարմացած ետ նայեց։ Փոստատարը վերցրեց նամակների կապոցն ու զույգ ծանրոցները, դուրս եկավ մեքենայից։
Ձյունը շարունակում էր թանձր մաղել, և դրսում ավելի ցուրտ էր, բայց դա ցրտից չէր, որ Սահակ Ավագյանը դողում էր։ Նա շատ բան ուներ ասելու վարորդին, ու աշխարհին։ Ուզում էր ասել, որ ինքը վարորդի տարիքին որդի ունի, և նա երբեք իր հետ այդպես չի խոսել։ Ուզում էր ասել, որ վարորդը շան որդի է, որ Վասակ Կարախանովիչը բյուրոկրատի մեկն է։ Աշխարհում առհասարակ կան շան որդիներ։ Ուզում էր ասել, որ աղջիկը երբեք չպիտի վարորդի կինը դառնա։ Լավ աղջիկ է։ Շատ բան պիտի ասեր, բայց հազիվ շշնջաց միայն.
- Դու վատ մարդ ես...
Ավտոմեքենան շարժվեց, և Սահակ Ավագյանը սպասեց, որ նա լուծվի ճերմակ տարածության մեջ։ Բայց հանկարծ այն նորից կանգ առավ։ Սահակ Ավագյանին թվաց, թե ավտոմեքենան շատ երկար կանգնեց, և երբ այն նորից շարժվեց ու անհետացավ հեռվում, ճանապարհին, որտեղ քիչ առաջ մեքենան էր, աղջիկն էր կանգնած ու սպասում էր փոստատարին...
Հունիս, 1984 թ.
Комментариев нет:
Отправить комментарий