ԱՆՀԱՋՈՂԱԿԸ

Չնայած մտավոր կարողություններս միջակից մի քիչ բարձր էին, բայց ես ուսման նկատմամբ ոչ մի հակում չունեի, ավելի ճիշտ, այդ տարիներին ուսումնական դասագրքերն ինձ հերթով հրապուրում էին, և ես մեղվի պես մերթ վերադառնում էի մեկին, մերթ մյուսին, առանձին թեմաներից «չորս» ու «հինգ» էի ստանում, իսկ միջնակարգն այդպես էլ ավարտեցի միջակ գնահատականներով։

Հայրս ասում էր, որ ես իր ստեղծած ամենաանհաջող ստեղծագործությունն եմ (ի դեպ, ինձնից բացի նա չորս արական և երկու իգական ստեղծագործություն էլ ուներ, որոնք արդեն ամուսնացել, գնացել էին, իսկ ես վերջինն էի) և երևի այն հեռավոր գիշերը ինքը հարբած է եղել։

Դպրոցի ավարտական երեկոյի հաջորդ առավոտը հայրս բռնեց թևատակերիցս (ես մի թեթև խմել էի) և նույն օրն էլ ինձ տեղավորեց էլեկտրալամպերի գործարանում։ Մինչև զորակոչվելը ես դարձա մեր արտադրամասի լավագույն աշխատողներից մեկը և երբ վերադարձա զինծառայությունից, մեր դիրեկտորն իմ հետևից հատուկ դեսպաններ ուղարկեց ու մի քանի օր հետո կրկին ծանոթ կոլեկտիվում էի։

Այդ ժամանակներում և դրանից առաջ էլ ես երբեք չէի ճաշակել ո՛չ առաջին, ո՛չ երկրորդ և ո՛չ էլ վերջին սիրո քաղցրություններն ու դառնությունները, և մի օր էլ մտածեցի, որ ժամանակն է այդ հարցով լուրջ զբաղվելու։ Քանի որ ես լավ գիտեի իմ հնարավորությունների մոտակա և հեռակա սահմանները, ապա սիրո օբյեկտ դարձրի մի աղջկա, որը շատ հանգիստ կարող էր տեղավորվել իմ հնարավորությունների սահմաններում, և ոչ ոք չէր կարող ասել, թե ոտքերս վերմակիցս երկար եմ մեկնել կամ իմ ճիպոտը կտրել եմ Գանձասարի անտառներից։ Ես կարծում էի, թե իմ գեղեցկուհին մինչև աշխարհի ծայրը կվազի իմ հետևից, բայց նա մինչև մեր բակն էլ չվազեց և շուտով ինձ ստիպեց վազել իր հետևից։ Նա հարցը շատ կոնկրետ դրեց. ասաց, որ իմ գիտելիքներով ես չեմ կարող բավարարել ժամանակակից տեխնիկայի և ժամանակակից աղջկա պահանջները, ու մի քանի ամիս հետո ես ինքնակրթությամբ յուրացրի այն ամենը, ինչ չէի սովորել ամբողջ տասնամյակում։ Իսկ դրանից յոթ ամիս հետո մեր ինստիտուտի ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետի տղաները խնդրում էին լուծել իրենց մասնագիտական հավասարումները։ Այդ ժամանակներում ես հասկացա, որ արդեն զգալիորեն բարձր եմ իմ ապագա հարսնացուից և մի գեղեցիկ օր նրան բացատրեցի, որ իր խղճուկ գիտելիքներով այլևս չի կարող բավարարել ժամանակակից ամուսնու պահանջները։

Նա ոտքերը մի քիչ գետնին զարկեց, ինձ մեղադրեց բազմաթիվ հանցագործությունների մեջ, խաչաձև քննադատության ենթարկեց ինձ ու տեսնելով, որ համեստորեն լռում եմ, խոստացավ ինձնից բիֆշտեքս սարքել։ Դրանից հետո նրա ծնողական երկսեռ կոլեկտիվը ժամանեց մեր տուն, մի փոքր սկանդալ սարքեց։ Ես հասկացա, որ նրանք նախօրոք իմ մատների չափով նշանի մատանիներ են գնել և հիմա չեն ուզում թափուր թողնել իրենց մատանիները։ Իսկ քիչ անց, երբ նրանք ասացին, որ սերը սուրբ գործ է և ամեն մի խաչագողի կերակուր չէ, և մի թեթև էլ ոտնահարեցին մեր ընտանիքի և բազմազավակ հորս արժանապատվությունները, հայրս, որ հազիվ հանդուրժում էր նրանց ներկայությունը մեր հարկի տակ, ձեռքը զարկեց սեղանին ու ասաց. «Ես ձեր սուրբ...»։ Հետո նա այնպես նախշազարդեց մեր ինքնակոչ խնամիների պապերին ու ապուպապերին, որ ես մի քիչ հպարտացա հորս բանաստեղծական հարուստ լեզվով։ Ի դեպ, ես ծնվել եմ աթեիստական ավանդույթներով հարուստ ընտանիքում։ Հորս պապը հավասար հաջողությամբ հայհոյում էր սրբերի թե՛ արական, թե՛ իգական կազմին։ Իսկ երբ մի անգամ պապս ծիածանի բոլոր գույներով օծում էր սուրբ մարիամներին ու սուրբ աննաներին, տատս նկատողություն արեց. «Գոնե այդ քածերին հանգիստ թողնեիր»։ Պապս ոչ միայն հանգիստ չթողեց, այլև նախապատմական Եվայից սկսեց ու հաջորդ երեկոյան արդեն հասել էր Եկատերինա Երկրորդին...
Եվ հիմա, լսելով հորս բարդ համադասական, բարդ ստորադասական և համաստորադաս նախադասությունները, ափսոսում եմ, որ չի կարելի այդ ամենը թղթի վրա գրել...

Իմ հաջորդ թագուհին, որին հանդիպեցի մեր քաղաքի միակ զբոսայգում, բավականին խելոք թվաց և ես որոշեցի, որ մեզնից ամուսնական հիանալի դուետ կստացվի, բայց իմ գեղեցկուհին աստիճանաբա հասկացրեց, որ ինքը մեներգիչ դառնալու համար է ծնվել ու ժամերով շաղակրատում էր սիրային նախկին արկածների, ծեծված ու դաշունահարված երկրպագուների մասին, և ես նրան հասկացրի, որ իր պատճառով, միևնույն է, երբեք մարդասպան չեմ դառնալու ու բարեկամաբար խորհուրդ տվեցի չքվել։ Ի դեպ, նա ինձ սովորեցրել էր, որ չարժե ամեն մի անպետքությունից ներողություն խնդրել, և ես այդ խելացի խորհուրդը կիրառեցի հենց իր նկատմամբ. երբ նա չռված աչքերով, ամերիկյան կինոաստղի պես ոտքը ոտքով գցած սպասում էր իմ «ներողությանը», ես նրա ձեռքից սառնասրտորեն վերցրի իմ գնած մեխակների փունջն ու տեղավորեցի մոտակա աղբարկղի մեջ, ինչպես ծաղկամանում, ասելով, որ այդպես ավելի գեղեցիկ է։ Հետո նա կատաղեց ու ասաց, որ իր եղբորը կասի և նա ինձ կկախի ամենամոտակա հեռագրասյունից։ Բայց, դժբախտաբար, նրա եղբորը այդպես բախտ չվիճակվեց ինձ կախել ոչ ամենամոտակա, ոչ էլ ամենահեռակա հեռագրասյունից, որովհետև երբ մի օր հասկացա, որ այդ եղբայրը արբանյակի պես պարբերական պտույտներ է տալիս իմ նոր գեղեցկուհու շուրջը, նրան այնպես լողացրի ամենամոտակա կոյուղու ջրերում, որ մոտ մի ամիս շարունակ ոչ մեկին չէր հաջողվում առանց քիթը բռնելու թեկուզ տասը մետր հեռավորությամբ մոտենալ նրան...

Հերթական թագուհիս ամենևին էլ մեներգիչ չէր։ Նա ոչ միայն երգել չգիտեր, այլև երաժշտական ամենատարրական լսողություն անգամ չուներ, բայց իրեն այնպես էր պահում, որ ես սիրերգեր ասեմ իր համար։ Ես ստիպված եղա իմ արիստոկրատուհուն ամենայն անկեղծությամբ խոստովանել, որ իր պատուհանի տակ սերենադ կերգեմ միայն մի պայմանով. որ ինքն էլ նույն այդ պատուհանի տակ կողքիս նստի, կիթառով նվագակցի ինձ և երբեմն էլ սիրահար գլուխս սեղմի իր կրծքին։ Նա պատուհանի տակ նստելն իր արժանապատվությունից շատ ցածր էր համարում, իսկ ես այնտեղ մենակ նստելու նվազագույն ցանկություն անգամ չունեի, և մենք ճանապարհի նույն կետում հետդարձ կատարեցինք ու շարժվեցինք նույն ճանապարհի տարբեր ուղղություններով. ես սերենադ շվշվացնելով, իսկ նա՝ վերև թռցրած հոնքերով ու թագուհու հպարտ քայլերով...

Մի անգամ էլ անծանոթ մի տղա մոտեցավ ինձ ու խեղճ-խեղճ խնդրեց, որ հանգիստ թողնեմ իր աղջկան, որովհետև իրենք անսահման շատ են սիրում իրար և ինքը չի կարող ապրել առանց այդ աղջկա։ Հավանաբար այդ հիմարին ձեռ առնելու համար էին ուղարկել ինձ մոտ, որովհետև երբ տեսա նրա «թագուհուն», կատաղած բղավեցի. «Ապու՛շ, ինձ ինչի՞ տեղ ես դրել։ Ինչո՞ւ այդպիսի վատ կարծիք ունես իմ ճաշակի մասին։ Քո այդ թռչնակի հետ ես մինչև անգամ շուկա էլ չեմ գնա»։

Երիտասարդը հասկացավ, որ իմ կողմից ոչ մի վտանգ չի սպառնվում իր ապագա կողակցին ու ապագա զավակների օրինավոր մորը, ներողություն խնդրեց, հետո շնորհակալություն հայտնեց, ուրախ-զվարթ ձեռքս սեղմեց և գնաց՝ երջանկությունից փայլելով ու ծղոտագույն բեղերը արևի տակ շողշողացնելով...

Իմ հինգերորդ գեղեցկուհին ամենահիմար աղջիկն էր, որ երբևէ ես տեսել եմ իմ երկրային կյանքում։ Նա սովորում էր մանկավարժական ինստիտուտում, շատ հիացած էր իր գեղեցկությամբ, բայց, դժբախտաբար, այնքան հիմար էր, որ երբեմն ես ամաչում էի հետը խոսել։ Իսկ ամենասարսափելին դա չէր, այլ այն, որ ինքը ոչ միայն չգիտեր, որ հիմար է, այլև ամենուր, որպես կատարյալ գեղեցկություն, հրապարակայնորեն ցուցադրում էր իր մտավոր թերությունները...

Մի օր էլ, երբ ես մեր շենքի մոտերքում թրևում էի իմ, չեմ հիշում, թե որերորդ գեղեցկուհու հետ, հայրս ասաց, որ եթե մի անգամ էլ ինձ բռնեցնի այդ «թխսկանի» հետ, ապա Քրիստոսի աղավնակերպ հոր և երկնային ու երկրային մյուս թռչունների անուններով հանդիսավոր երդվում է... (այստեղ ես կրկին անգամ համոզվեցի, թե ինչպիսի ճոխ ու ճկուն լեզու ունենք և ինչպիսի բանաստեղծ հայր ունեմ)։ Այնուհետև երբ ես մեր տուն էի հրավիրել իմ նորագույն գեղեցկուհուն, իսկ հորս ասելով՝ հերթական դատարկ պահածոյատուփը, նա՝ հայրս, ականջիս ասաց, որ դա ամենահիմար ցուցանմուշն է, որ ինքը երբևէ տեսել է։ Ես ասացի, որ ամենահիմարը չէ։ Հայրս խոստովանեց, որ ինքը ինձ չի հաշվել...

Իմ հաջորդ ընկերուհուն հանդիպեցի ինչ-որ երեկոյի ժամանակ։ «Ի՞նչ կարծիքի ես նրա մասին»,- հարցրի ընկերոջս։ «Շաշի մեկն է»,- իր կարծիքը մեկ նախադասությամբ ամբողջացրեց ընկերս։ Գրեթե նույն կարծիքին էին նաև իմ երկու ծանոթները։ Ես ենթադրեցի, որ թերևս նրանք սխալվում են, և ծանոթացա այդ աղջկա հետ։ Այնուհետև մեր մի քանի հանդիպումների ժամանակ վերջինս չորս-հինգ անգամ պատմեց իր ողջ կենսագրությունը՝ ամենայն մանրամասնությամբ։

Երբ հերթական անգամ պատմեց, թե ինչպես մանկության տարիներին եղբոր հետ պահմտոցի խաղալիս թաքնվել էր զգեստապահարանի վրա, որտեղից էլ գլխիվայր թրմփացել է հատակին, ես հարցրի. «Իսկ հատակը վնասվե՞լ է…»։ Նա այնպիսի զարմանքով նայեց ինձ, որ կարծեցի, թե վիրավորվել է։ Սակայն նա ծիծաղեց և ասաց, որ այդ օրը երբ զանգել են աշխատավայր ու հորն ասել, թե աղջիկդ պահարանի գլխից առանց պարաշյուտի վայրէջք է կատարել հատակին, նա նույնպես հարցրել է. «Իսկ հատակը վնասվե՞լ է…»։ «Հայրդ իմաստուն մարդ է»,- եզրափակեցի ես և վերջապես հասկացա, որ ընկերս ու ծանոթներս այդ չաչանակի հարցում ամենևին չեն սխալվել։ Ինձ թվում է, թե ինչ-որ ժամանակ նրա գլխի պարունակությունից մի շերեփ պարտք են վերցրել, բայց հետո մոռացել են վերադարձնել, կամ նա առնվազն երկու օր բաց գլխով մնացել է թունդ կարկտի տակ…

Կան աղջիկներ, որոնց երբ մի անգամ բարևում ենք, կարծում են, թե հաջորդ օրն իրենց ամուսնության առաջարկ պիտի անենք։ Այդպիսի մեկը կանոնավոր բարևում էր ինձ։ Ես նրան բարևում էի այնպես, ինչպես բարևում և պատասխանում էի իմ բոլոր ծանոթների բարևներին։ Իսկ սա ամեն օր սպասում էր, թե ուր որ է կխնդրեմ իր սիրասուն թաթիկը։ Հասկանալով, որ ամենևին նման մտադրություն չունեմ, նա դադարեցրեց ինձ բարևել և ցույց էր տալիս, որ ոչ միայն չի ճանաչում, այլև չի նկատում ինձ…

Սակայն ամենազավեշտականը սա չէր։ Հարևան շենքում մեկը կար։ Որպես ծանոթ, հետը մեկ-երկու բառ էի փոխանակել, որովհետև նրա ընկերուհին աշխատում էր այն նույն հիմնարկում, որտեղ աշխատում էր մի լավ աղջիկ, որին այդ օրերին մի քիչ սիրահարվել էի, բայց չէի համարձակվում մոտենալ նրան։ Հույս ունեի հարևան շենքի իմ այդ ծանոթուհու օգնությամբ թե միջնորդությամբ ինչ-որ բան ձեռնարկել։ Երբ մի օր սրան խնդրեցի մի քանի րոպեով հանդիպել, սկսեց այնպես կոտրատվել, որ իսկույն հիշեցի տարածված մի անեկդոտի բժշկականի ուսանողուհու պատմությունը… Այդ հիմարին այլևս ոչինչ չասացի. թող այդպես էլ կարծի, թե ուզում էի իրեն առաջարկություն անել…

Այդ ժամանակներում ես մի քիչ ձանձրացա իմ թագուհիներից և որոշեցի վերջ տալ որոնումներիս. հերիք է, թող հիմա էլ նրանք ինձ որոնեն։ Իսկ որոնողը չուշացավ։ Նա բանասիրական ֆակուլտետի վերջին կուրսի ուսանողուհի էր, ինձ համար բանաստեղծություններ էր արտասանում և ասում, որ մինչև մահ ինձ հավատարիմ կմնա։ Հետո, չգիտեմ որտեղից, նա վկաներ գտավ և ինձ քարշ տվեց զագս, ասելով, որ դիպլոմն ստանալուց հետո հարսանիք կանենք։ Այնուհետև ազատ դիպլոմ ստացավ ու ես այլևս չտեսա նրան...

Իսկ մի տարի հետո հայրս ասաց, որ ես պետք է վերջ տամ հիմարություններիս և մարդավարի ամուսնանամ։ Մի օր էլ նա իմ ննջասենյակի պատերից պոկեց իմ գեղեցկուհիների մեծադիր ու փոքրադիր լուսանկարները և նույն օրն էլ թևատակերիցս բռնած, հորեղբորս ու հաղթանդամ քեռիներիս թիկնապահությամբ ինձ տարավ խնամախոսության։ Աղջիկը մեր հեռավոր ազգականուհին էր, որին նույնիսկ երազում էլ չէի պատկերացրել իմ կողքին։ Այդ ժամանակ հիշեցի իմ մի ընկերոջը, որ պրիզմայավոր հեռադիտակով գիշերները աստղեր էր որոնում իրենց դիմացի շենքերի պատուհաններում ու վերջը ամուսնացավ ամենասովորական մի չղջիկի հետ։ Ես մի կերպ դուրս փախա ապագա խնամիներիս տնից, որոշելով, որ ավելի լավ կլինի նրանք հեռավոր ազգականներ էլ մնան, և հաջորդ օրը ամուսնացա մի աղջկա հետ, որին մինչ այդ ոչ մի տեղ չէի տեսել։ Իմ կնոջ՝ Մարինեի հետ չորս տարի ապրեցի։ Մեր համատեղ ամուսնական կյանքից սկզբում երկու արու զավակ ծնվեց։ Ասում էին, որ իմ ապուպապի ականջները մի տեսակ փոխուղղահայաց դիրք էին գրավում գլխի հետ և, ձիով գնալիս քամուց փռփռում էին զույգ դրոշների պես։ Իմ ապուպապից հետո մեր ցեղում այլևս չկրկնվեց ականջների նմանօրինակ դասավորությունը, իսկ ահա իմ արու զավակները որոշեցին նորից վերադառնալ ականջակազմության իմ ապուպապական ձևին։

Բազմազանության համար կինս մի զույգ աղջնակ էլ նվիրեց մեր գերդաստանին ու մի ապաշնորհ կինոդերասանի հետ փախավ Միջին Ասիա։
Երկրորդ կինս մեր զավակների ընդհանուր գումարը հասցրեց վեցի և, երբ ծնվեց յոթերորդը, հայրս նայեց փոքրիկի միանգամայն կանոնավոր ականջներին ու ասաց. «Տղա՛ս, ինն ամիս առաջ քեզ ոնց-որ փոխարինել են։ Այս ճուտիկի հեղինակը դու չես»։ Ես մի քիչ վիճեցի հորս հետ, բայց մի քանի ամիս հետո հայտնաբերեցի կնոջս ասպետին։ Նա մի քիչ արցունք թափեց, իսկ ես ասացի, որ կարիք չկա և, ավելի լավ կլինի, զռռալու փոխարեն գա իր նորահարսին ու որդուն փոխադրի իրենց տուն։

Երբ իմ երրորդ և չորրորդ ամուսնություններից հետո մեր հինգսենյականոց բնակարան-մանկապարտեզում աշխուժորեն վազվզում էին ամենատարբեր մեծության ու ամենատարբեր գույնի մազերով, բայց միանման Սահակյան ազգանվամբ ու միանման Հրանտ հայրանվամբ վեց զույգ արական և վեց զույգ իգական լոշտակ ականջիկներ, ես որոշեցի վերջ տալ ամուսնություններիս ու ծնողներիս հետ զբաղվել փոքրիկների դաստիարակությամբ։ Իսկ փոքրիկներս այնպիսի օյիններ էին սարքում մի ժամանակ խաղաղ համարվող մեր բնակարանում, որ շուտով ծնողներս ինձ խորհուրդ տվեցին մեկնել առողջարան։

Երբ երեկոները մեր լայնածավալ սեղանի շուրջ մենք նստում էինք ընթրիքի, ես նայում էի ամենատարբեր հասակի ու ամենատարբեր հերագույնի, բայց միանման տասներկու զույգ փոքրիկ լուսարձակ-ականջիկներին, և աշխարհն ինձ թվում էր այդ տասներկու զույգ ականջների պես գեղեցիկ ու ազնիվ։ Իսկ երբ գիշերները պառկում էինք քնելու, մայրս թաքուն հաշվում էր փոքրիկներին ու նոր միայն հանգիստ քնում։ Շուտով մորս գործը հեշտացավ, որովհետև ավագ որդիներս արդեն սովորում էին հինգերորդ դասարանում և այնքան էլ անտարբեր չէին մաթեմատիկական գիտությունների նկատմամբ։ Նրանք փոքրիկներին հավասար բաժանեցին իրար միջև և երբեմն նրանց բանակների միջև այնպիսի տուրուդմփոց էր սկսվում, որ ես ու ծնողներս հազիվ էինք կարողանում բաժանել նրանց...

Այնուամենայնիվ, ծնողներս ինձ ստիպեցին մեկնել առողջարան։ Մեկնում էի գնացքով։ Այստեղ ես հանդիպեցի նրան, ում տարիներ շարունակ երազել էի։ Ճիշտն ասած, վագոնախցում կիսամութ էր, և ես կարգին չէի տեսնում նրա դեմքը, բայց զգում էի, որ դա նա է, ում փնտրել եմ ուրիշների մեջ։ Ես պատմեցի իմ մասին, իսկ նա ասաց, որ չնայած շատ ենք ուշացել, բայց, այնուամենայնիվ, լավ է, որ վերջապես հանդիպել ենք և ոչ ոք չի կարող մեզ բաժանել։ Կայարաններից մեկում ես իջա գնացքից՝ ծաղիկներ գնելու։ Երբ ծաղիկները ձեռքիս վերադարձա, գնացքի կանգնած տեղը քամին թղթի կտորտանքներ էր թռցնում։ Մոտերքում ոչ մի ավտոմեքենա չկար։ Ես մի քիչ վազեցի երկաթգծերի միջով ու երբ մի ամիս հետո վերադարձա առողջարանից, հայրս ասաց, որ ինձ հեշտությամբ կարելի է երկտակ անցկացնել ասեղի անցքով...

Մի տարի փնտրեցի նրան։ Ես ինձ ատում էի այն բանի համար, որ շատ խոսելու փոխարեն, լավ կլիներ գոնե հարցնեի նրա հասցեն։

Անցավ մի տարի ևս, ու մի օր էլ ընկերս ինձ ծանոթացրեց իր բարեկամուհու հետ։ Նա երկար նայում էր իմ աչքերին ու թեթև ժպտում, իսկ ես մտածում էի, որ գնացքի իմ անծանոթուհուց հետո թե կա մեկը, որին կարող եմ սիրել, դա հենց այս կինն է։ Հետո որոշեցինք, որ մյուս օրը նա իր աղջկա հետ հյուր կգա մեզ։ Ծնողներիս նախապատրաստեցի այդ հանդիպմանը, տասներկու հրեշտակիկներիս մորս օգնությամբ կարգի բերեցի, իսկ հայրս ասաց, որ այս անգամ կարծես թե իսկապես սիրահարվել եմ։ Վերջապես հնչեց դռան զանգը։ Ես վազեցի դուռը բացելու։ Նա ուրախ ժպտում էր, իսկ նրա թիկունքից, շողշողացնելով իր ականջ-լուսարձակները, փոքրիկ թիթեռնիկի պես ինձ էր նայում մեկուկեսամյա մի փոքրիկ գեղեցկուհի...

Սեպտեմբեր, 1986 թ.